Niet te geloven!
Weetnietzen voor de weetnietgeest
Nieuwe vertaling van de Linji Lu, de zenklassieker die ten grondslag ligt aan de rinzaischool van het zenboeddhisme.
'Laat je niets wijsmaken door die oude wijzen', zei de oude wijze. Wat laat jij je allemaal wijsmaken?
'Laat je niet gek maken door die oude gekken', zei de oude gek. Door wie laat jij je gek maken?
Woord: Hans van Dam
Beeld: Lucienne van Dam
Mail: Contact
Deel 1 van de Agnosereeks
Laatst bijgewerkt op dinsdag 5 september 2023 om 11:26
De Linji Lu is een verzameling van zestig preken en zestig koans van en over zenmeester Linji. Deze klassieke zentekst heeft veel invloed gehad op de ontwikkeling van chan in China en ligt ten grondslag aan de Rinzai Shu, een van de twee grote zentradities van Japan.
De preken en koans van de Linji Lu rekenen af met boekenwijsheid en bieden een alternatief voor het traditionele boeddhistische pad van levens lang studeren en praktiseren.
Meester Linji spreekt zijn leerlingen vurig toe, niet als een filosoof in een ivoren toren, niet als een predikant op de kansel, niet als een schriftgeleerde achter een bureau maar als een jongen van de straat, een koopman op de Albert Cuyp, een geboren en getogen Amsterdammer.
Linji is een waar mens zonder rang of stand. Pretentieloos, recht door zee, grappig op het vulgaire af, sprekend van hart tot hart en niet mis te verstaan.
De Linji Lu wordt in Azië al duizend jaar telkens opnieuw vertaald en krijgt in het westen steeds meer fans. Veel Nederlandse zenleraren laten zich door de woorden van de Linji Lu inspireren en er worden regelmatig studiebijeenkomsten gehouden.
Liefhebbers van Linji hebben al een paar decennia genoegen moeten nemen met antiquarische of buitenlandse vertalingen. Met Niet te geloven! De Linji Lu is er nu eindelijk een versie in hedendaags Nederlands.
Om recht te kunnen doen aan de samoeraigeest van de oorspronkelijke tekst, houdt deze vertaling zich niet angstvallig aan de letter. Nietzsche mag dan de filosoof met de hamer zijn, Linji is de zenmeester met het zwaard, en dat willen we weten. De Boeddha is dood, leve de Boeddha.
De Linji Lu ('de kronieken van Linji'), ook wel de Linji Yulu of (in het Japans) de Rinzai Roku of Rinzai Goroku genoemd, is een verzameling van honderdtwintig zenteksten namens en over de Chinese chanmeester Linji Yixuan.
De helft van die teksten bestaat uit radicale beeldenbrekende preken van Meester Linji, die geen spaan heel laten van het boeddhistische begrippenkader en de boeddhistische praktijk. Een van de bekendste zenmotto's, dood de Boeddha, is ontleend aan deze preken.
De andere helft van de Linji Lu bestaat uit koans – raadselachtige scènes en dialogen die elke logica tarten, waarin Linji nu eens als meester figureert, dan weer als leerling.
Iedere preek is een uitroepteken. Iedere koan is een vraagteken. De Linji Lu bestaat uit zestig uitroeptekens en zestig vraagtekens. Honderdtwintig leestekens om je het hoofd over te breken.
De Linji Lu heeft als handvest van de Linji Zong, de School van Linji, veel invloed gehad op de ontwikkeling van chan in China.
De Linji Lu is ook de bijbel geworden van een van de twee grote zentradities van Japan, rinzai. De School van Linji heet in Japan de Rinzai Shu. De andere grote Japanse traditie is de Soto Shu, die steunt op het werk van Eihei Dogen.
Chan is het Chinese woord waarvan het Japanse woord zen is afgeleid. Westerlingen spreken van zen omdat de chantraditie vooral via Japan naar het westen is gekomen.
In rinzai ligt het accent op koantraining, in soto op shikantaza, alleen maar zitten. De rinzaiboeddhist zoekt verlichting (kensho, satori), de sotoboeddhist gelatenheid. Vroeger was rinzai in Japan populair onder samoerai, soto onder het volk.
In de praktijk zijn de scheidslijnen tussen rinzai en soto niet zo duidelijk. Er bestaan vele mengvormen.
De Linji Lu is niet de enige iconoclastische boeddhistische tekst, maar wel een van de meest radicale. Drie voorlopers die er net als de Linji Lu niet om liegen zijn de Diamant(snijders)soetra, de Madhyamaka, en de Vimalakirtisoetra, alle uit de eerste helft van het eerste millennium.
In de Diamantsoetra wordt het idee geïntroduceerd van een diamantmes om alle gedachten bij de wortel af te snijden. De Diamantsoetra staat vol tetralemma's en is een van de meest paradoxale teksten aller tijden, tegelijk boeiend en slaapverwekkend. Geen metta maar een mijn in je brein.
De Madhyamaka, Sanskriet voor middenweg, is het hoofdwerk van de Indiase filosoof Nagarjuna, waarin deze zijn filosofie van de leegte uitwerkt. De Madhyamaka wankelt tussen essentialisme en nihilisme, een dynamisch evenwicht dat in het eternalistische zenboeddhisme bijna helemaal verloren is gegaan.
Volgens Nagarjuna heeft niets een eigen wezen, werkelijkheid of werking, ook al lijkt het op het eerste gezicht van wel. In feite hangt alles onontwarbaar met alles samen. Niets bestaat op zichzelf. Schijnbaar autonome entiteiten blijken knooppunten in een eindeloos netwerk. Alles is veranderlijk, vergankelijk en afhankelijk van al het andere. Essentie is een illusie, illusie is een bron van geestelijk lijden, de illusie doorzien maakt een einde aan dit lijden.
Ook al uit de eerste eeuwen van onze jaartelling dateert de Vimalakirtisoetra. Hoofdstuk acht is een regelrechte beeldenstorm. Daarin legt een dertigtal bodhisattva's aan kroonprins Vimalakirti uit wat volgens hen de poort naar non-dualiteit is. De voorlaatste spreker, Manjushri, merkt op:
'Mijne heren, u heeft het prachtig uitgelegd. Helaas zijn uw verklaringen zelf dualistisch. Geen leer hebben, niets uitdrukken, niets uitleggen, niets verklaren, nergens naar verwijzen – dat is de poort naar non-dualiteit.'
Dan wendt Manjushri zich tot de kroonprins en nodigt hem uit zijn eigen visie uiteen te zetten. Vimalakirti zegt geen boe of bah, waarop Manjushri uitroept:
'Prachtig, uwe excellentie. Dit mag beslist de poort naar non-dualiteit heten. Daar is geen enkele behoefte aan klanken, lettergrepen of begrippen.'
De Linji Lu had niet alleen voorlopers, maar ook navolgers. Bijvoorbeeld de koancollectie De Poortloze Poort (Wumenguan), een verzameling van achtenveertig zenraadsels met commentaren en gedichtjes van de samensteller, chanmeester Wumen Huikai (1183-1260), dharmahouder in de lijn van Linji.
Over Linji Yixuan, ook wel Linji Huizhao, Lin-chi I-hsüan en (in Japan) Rinzai Gigen genoemd, is bijna niets met zekerheid bekend. Niemand weet wanneer hij geboren is, maar hij zou overleden zijn in 866.
Linji, zoals we hem verder zullen noemen, is de hoofdrolspeler van de Linji Lu. Als je de preken van de Linji Lu leest is het net of je de meester zelf hoort spreken. De koans lezen als ooggetuigenverslagen van zijn tijdgenoten, meesters, broeders en leerlingen.
Schijn bedriegt. Uit recent historiografisch onderzoek blijkt dat de Linji Lu een lange rijpingsperiode heeft doorgemaakt. Er is eeuwen aan geschaafd door een onbekend aantal onbekenden.
Hun bijdragen werden impliciet toegeschreven aan Linji en zijn tijdgenoten, om niet te zeggen doelbewust verdoezeld, zoals in China gebruikelijk was. De canonieke taoïstische werken Laozi (Meester Lao), Zhuangzi (Meester Zhuang) en Liezi (Meester Lie) bijvoorbeeld, zijn op vergelijkbare manier tot stand gekomen.
Linji zelf schijnt geen letter op papier gezet te hebben. De meester stierf in de loop van de negende eeuw maar de Linji Lu ontstond pas in de loop van de tiende eeuw en kreeg pas aan het begin van de twaalfde eeuw zijn definitieve, huidige vorm.
De Kronieken vertegenwoordigen naar men nu aanneemt niet het gedachtegoed van de historische Meester Linji maar het gedachtegoed van het Huis van Linji, een van de vijf grote Chinese chanhuizen – de school die zich achter zijn naam verschool.
Wanneer we de verschillende edities van de Linji Lu met elkaar vergelijken, zien we Meester Linji steeds krasser worden. Stap voor stap veranderde hij in een formidabele patriarch, een charismatische martiale meester die iedereen schrik aanjoeg. Een onweerstaanbaar rolmodel voor samoerai (Japanse ridders) en een ontzagwekkend boegbeeld voor een boeddhistisch voertuig dat nu pas op stoom kon komen.
De historische Linji is niet de grondlegger of de stichter van de School van Linji, zoals op het moment van schrijven nog steeds in de Engelstalige Wikipedia valt te lezen. De School van Linji is pas na Linji's dood ontstaan. Hij is er onwillekeurig het gezicht geworden.
Meester Linji is de Frau Antje van rinzai, het Zeeuws Meisje van zen. Hij is niet de schrijver van alle preken in de Linji Lu, net zomin als Frau Antje alle kazen van Nederland maakt of Zeeuws Meisje alle boter.
De Linji van de Linji Lu is een constructie, een mythologische figuur die de historische Linji, voor zover bekend, in de schaduw stelt. Zelfs aan zijn lineage schijnt gesleuteld te zijn ten gunste van de rol van machomeester Huangbo en ten nadele van meester Dayu.
Om misverstanden te voorkomen, zouden we de fictieve meester Linji misschien Pseudo-Linji moeten noemen, naar het voorbeeld van Pseudo-Dionysius, de schrijver van het traktaatje Over Mystieke Theologie, die zich een millennium lang met succes voordeed als Dionysius de Areopagiet.
Hoe we Linji ook noemen, hij blijft een lappenpop met een vulling van babbels. Hoe we de Linji Lu ook noemen, het blijft een lappendeken van akkertjes overgeleverd door anonieme tekstboertjes uit hetzelfde dal met hetzelfde doel: de articulatie en promotie van de eigen factie. Wie wat waarom gezegd heeft, valt niet meer te achterhalen.
Volgens het postmoderne gezichtspunt.
(Zie voor een gedetailleerde reconstructie The Textual History of the Linji lu (Record of Linji): The Earliest Recorded Fragments van Albert Welter.)
Linji mag dan een mythe zijn, de Linji Lu is een uitzonderlijk werk, schokkend en hilarisch tegelijk. Het is mijn favoriet onder de zenklassiekers. Duizend jaar oud en toch fris, vitaal en eigentijds – om niet te zeggen postmodern en absurdistisch.
Mijn vertaling, Niet te geloven, de Linji Lu, is een loflied op de historische Linji, op de mythische Linji, op de school die naar de beide Linji's is vernoemd, op het chanboeddhisme waaruit deze school is voortgekomen en op de subversieve weetnietgeest die nog altijd in zen rondwaart.
O ja? Waart de weetnietgeest nog steeds in zen rond? Heeft hij er ooit rondgewaard? Dan is het wel ironisch dat de patriarch die autonomie predikt en voorleeft, voor zijn ontstaan en voortbestaan afhankelijk is van de school die hem schiep en van de traditie die zijn valse nagedachtenis naleeft.
Het is dubbel ironisch dat die traditie zich daarvoor op het gezag van haar eigen schepping beroept. Wie autoriseert hier wie en waar is de autonomie?
Wanneer een leer van meer dan duizend jaar oud terug moet grijpen op een gepimpte patriarch van meer dan duizend jaar oud, vraag je je onwillekeurig af of zen ooit ook maar één Linji van vlees en bloed heeft voortgebracht.
Hoe effectief is het zenboeddhisme eigenlijk als het erom gaat de geest te bevrijden uit zijn zelfbedachte gevangenis? Worden er alleen illusies weggenomen of komen er nieuwe voor in de plaats? Al die studie, al dat zitten, al die aandachtigheid, al die geloften, al die oefeningen – waar is het allemaal goed voor?
'Als je niets gelooft is er geen situatie om meester van te worden, geen plek om heen te gaan. Zelfs je oude waandenkbeelden en je zogenaamde karma hebben dan geen betekenis meer.' (preek 8)
Het moet maar eens gezegd worden: (zen)boeddhisme is taaie kost. Maar niet voor Pseudo-Linji, de ras-apofaticus die Pseudo-Dionysius, de meester van de negatieve theologie, moeiteloos naar de kroon steekt.
Onze held maakt overal gehakt van, ook van het heldendom. Van heiligen moet hij niets hebben en geleerdheid is hem algauw te geleerd.
Je niets laten wijsmaken en niemand iets wijsmaken, dat is de kern van zijn leer. Stilzitten is geen kunst – op eigen benen staan, daar komt het op aan.
Meester Linji zegt:
Wederganger, wie de leer bestudeert, moet tussen de regels door lezen. Met je blik op oneindig zul je alle klippen als vanzelf omzeilen. Niet aan de grond lopen, daar komt het op aan. Je hoeft nergens heen, de zee is overal.
Onze nijvere voorvaderen hadden elk hun eigen kijk op het rijk. Wat mij betreft, ik volsta ermee te zeggen dat je niemand moet geloven. Mij ook niet. Jezelf ook niet. Wat valt er nog te overwegen wanneer dat eenmaal helder is?
Leerlingen van tegenwoordig zijn niet te houden. Ze rennen overal achteraan, waaien met alle winden mee. Lichtgelovige, kom je soms iets te kort? Het enige verschil tussen jou en de Boeddha is je rusteloos zoekende geest.
Wil je weten wie de Boeddha is? Niemand anders dan degene die hier voor me staat te luisteren naar mijn kletspraat. Maar je hebt je laten wijsmaken dat je het buiten jezelf moet zoeken, dat dáár iets te vinden is. Vergeet het maar. Het enige wat je er zult vinden is gestolde woorden, nooit de levende geest van de Boeddha zelf.
Zie je het nu niet, dan zie je het nooit, in geen duizend levens. Balkend en loeiend zul je jezelf steeds weer terugvinden in de baarmoeders van ezels en runderen.
Wederganger, wat valt er te zoeken? Voor niets komt de zon op, voor niets gaat hij onder. Wie het zo bekijkt, heeft het goed bekeken.
Meester Linji zegt:
Voorbijganger,
Deze wereld biedt evenveel rust als een brandend huis.
Wil je niet verschillen van de Boeddha, zoek het dan niet langer buiten jezelf. Wat is het oog dat iedere gedachte doorziet? Gewoon je eigen geest. Jij die hier met je eigen oren naar mijn kletspraat staat te luisteren en er met open ogen in tuint.
Het oog dat iedere gedachte doorziet, dat is de dharmakayaboeddha. Het oog dat iedere gedachte doorziet, dat is de sambhogakayaboeddha. Het oog dat iedere gedachte doorziet, dat is de nirmanakayaboeddha. Jijzelf bent het drievoudige lichaam. Zolang je tenminste niet als een kip zonder kop rondrent op zoek naar je drievoudige lichaam.
Volgens de onovertroffen meesters van de soetra's en de shastra's zou het drievoudige boeddhalichaam het allerhoogste zijn. Laat je niets wijsmaken. Het is alleen maar beeldspraak. Een drievoudige instinker.
De trikaya is drie keer niks. Net als je eigen geest. Net als het oog dat iedere gedachte doorziet.
Meester Linji zegt:
Voetzoeker, wie is het die zelfs de leer doorziet? Hij is de oorsprong van alle boeddha's en het vertrekpunt waar alle zoekers naar moeten terugkeren.
Ons lichaam, opgebouwd uit de vier elementen, kan de leer niet doorzien. Onze milt en maag kunnen de leer niet doorzien. Onze lever en galblaas kunnen de leer niet doorzien. De lege hemel kan de leer niet doorzien.
Wie kan wel de leer doorzien? Degene die je niet kunt zien. Degene die zichzelf doorziet. Degene die hier sprakeloos naar mijn kletspraat staat te luisteren – het is de weetnietgeest die de leer doorziet.
Wie zelfs de weetnietgeest doorziet, verschilt in geen enkel opzicht van de eerste patriarch. Geloof niets, dit ook niet, en je doorziet alles, dit ook.
Waar kennis heerst, is wijsheid ver te zoeken. Denkbeelden zijn de bouwstenen van het lot.
Zoals ik het zie, is niets of niemand substantieel. Maar als je je gedachten en gevoelens gelooft, is het einde zoek.
Geloof je dat?
Meester Linji zegt:
Klaploper, de weetnietgeest doorziet de beelden in je ogen. Hij doorziet de geluiden in je oren. Hij doorziet de geuren in je neus. Hij doorziet de woorden in je hoofd. Hij doorziet het grijpen van je handen. Hij doorziet het jachten van je voeten.
De weetnietgeest kent geen verschil en houdt overal huis. In de onverdeelde weetnietgeest ben je altijd thuis.
Waarom ik dit zeg? Omdat jullie als dollen rondtollen. Omdat jullie je blind staren op de zeergeleerde larie van de wijsneuzen van weleer.
Neem een voorbeeld aan mij en hak onvervaard de koppen van de sambhogakayaboeddha's en nirmanakayaboeddha's af. Een bodhisattva die het tiende stadium heeft bereikt is niet meer waard dan een kreupele dagloner. Een bodhisattva van grote of onovertroffen verlichting is niet beter af dan een geketende gevangene. Een arhat of een pratyekaboeddha heeft minder nut dan een beerput.
Verlichting en nirwana zijn stalpalen voor ezels. Hoe dat kan? Hebben jullie nu nog steeds de leegte van de woorden en de dingen niet ingezien?
Meester Linji zegt:
Een echte padvinder neemt de dingen zoals ze zijn en handelt naar bevinding. Hij loopt als hij zin heeft, gaat zitten als hij moe is. Hij legt knopen of haalt ze uit. Hij steekt een vuurtje aan of dooft het. Geen moment maakt hij zich druk over zijn boeddhanatuur. Waarom niet?
Zoek het einde van het lijden en je lijdt. Zoek de boeddhadharma en je raakt hem kwijt.
Zandloper, tijd is kostbaar, je kunt hem niet omkeren. Waarom studeren? Wat valt er te leren van een lege leer? Wat moet je met een boeddha, wat moet je met een patriarch, wat moet je met een meester – zijn je ouders al niet erg genoeg?
Laat die kaalgeschoren schoolfrikken toch stikken. Ze weten van boven niet dat ze van onderen afgaan. Ze zien overal spoken en spikken. Ze wijzen naar het oosten en reppen van het westen. Ze hebben liever zonneschijn, ze hebben liever regen, het ene heet een vloek, het andere een zegen.
Padvinder, je zoekt de stok in je hand. Je zoekt de zee op het land. Haal je niets in je hoofd. Zoek het niet buiten jezelf. Zoek het niet in jezelf. Zoek niet. Weet niet. Doe niet – zo moeilijk.
Meester Linji zegt:
Teenganger, het gaat niet om inzicht, het gaat om uitzicht. Hoe ver reikt je blik? Kun je achter de schermen kijken en inzien dat alles leeg is?
Laat je niet inblikken door die schoolfrikken. Wie nergens heen hoeft is al aangekomen. Al die ambities – het houdt alleen maar op. Is gewoon al niet te gek?
Maar nee hoor, je moet weer zo nodig op jacht naar groot wild. Het enige wat je zult vinden is kleine wildpaadjes. Van al die andere jagers op groot wild.
Je blijft maar naar de boeddha zoeken, maar boeddha is een woord. Woorden verwijzen naar andere woorden, er is geen einde aan. Als je al niet weet wat je zoekt, hoe moet je het dan ooit vinden?
Teenganger, de boeddha's en de patriarchen uit de drie tijden en de tien richtingen zijn geen doel op zich. Ze wijzen de weg naar de leer. De leer wijst de weg uit de leer. Haal hem neer, keer op keer – meer heeft de leer niet om het lijf.
De weetnietgeest kent geen vorm en geen leegte. Je vind hem overal en nergens. Je ziet hem door hem niet te zien. Je vangt hem door hem vrij te laten, niet door over hem te praten.
Meester Linji zegt:
Dwaalgasten, als ik, een eenvoudige bergmonnik, onderricht geef, wat onderwijs ik dan? Niets. Welk niets? Het niets van de lege leer. Welke lege leer? De leer van de weetnietgeest.
De weetnietgeest heeft geen weet van aards en heilig. Hij heeft geen weet van rein en onrein. Hij heeft geen weet van vergankelijk en onvergankelijk. Hij kent ze niet maar doorziet ze meteen.
De weetnietgeest – dat is kijken zonder kopen, denken zonder menen, proeven zonder slikken, voelen zonder vatten. Meer komt er niet bij kijken.
De manier waarop ik onderricht geef, is uniek. Stel dat Manjushri en Samantabhadra hun lichamelijke vorm aannemen en hier voor me verschijnen om me vragen te stellen over de leer. Nog voor ze hun mond opendoen heb ik ze al doorzien.
Hoe dat kan? Uiterlijk maak ik geen onderscheid tussen werelds en heilig, innerlijk verwijl ik niet in het absolute. Ik ken zekerheid noch twijfel en ik kijk overal dwars doorheen.
Wie is het die dwars door jullie heen kijkt? Wie is het die dwars door mij heen kijkt? Wie is het die dwars door deze vragen heen kijkt?
Meester Linji zegt:
Nestvlieder, wat de leer aangaat valt er niets te doen. Wees gewoon jezelf. Doe wat je altijd al deed – opstaan, aankleden, zitten, lopen, eten, drinken, praten, poepen, plassen, gapen, slapen.
Dwazen lachen me uit maar wijzen weten niet beter.
Want...
Zij die er werk van maken, zijn eersteklas stomkoppen.
Als je niets gelooft is er geen situatie om meester van te worden, geen plek om heen te gaan. Zelfs je oude waandenkbeelden en je zogenaamde karma hebben dan geen betekenis meer.
Wie deel uitmaakt van de feiten wordt er nooit door ingehaald.
Meester Linji zegt:
Monniken, jullie zijn nestblijvers die zichzelf voor nestvlieders houden. Overal zien jullie meesters en slaven, gastheren en gasten, goede motieven en slechte. Ondertussen zijn jullie alleen maar uit op verstrooiing.
Nestvlieders wonen nergens. Niet in Mara, niet in Boeddha, niet in gehechtheid, niet in onthechting, niet in de vorm, niet in de leegte, niet in het kwade, niet in het goede, niet in het valse, niet in het ware, niet in het wereldse, niet in het heilige. Nestvlieders verlaten ieder nest.
Wie van Mara naar Boeddha overloopt, van gehechtheid naar onthechting, van de vorm naar de leegte, van het kwade naar het goede, van het valse naar het ware, van het wereldse naar het heilige, die verruilt het ene nest voor het andere. Die stapelt schuld op schuld.
Boeddha-Mara is een brij, pap met zout. Jullie willen alleen het zout, maar zonder pap is het niet te vreten. Pap zonder zout ook niet. Daarom behandelt de ware nestvlieder Boeddha en Mara met evenveel eerbied.
Als je het heilige liefhebt maar het aardse haat, zul je verdrinken in de zee van geboorte en dood.
Meester Linji zegt:
Doodloper, je blijft maar vragen stellen over de leer. Wat is Boeddha? Wat is Mara? Wat is Boeddha-Mara? Ik zal het je zeggen, luister goed.
Overal doorheen kijken, zien dat de tienduizend dingen leeg zijn, doorhebben dat zelfs de geest een fantoom is – dat is Boeddha. Het geringste spoor van onderscheid in je geest – dat is Mara. Het onderscheid tussen Boeddha en Mara doorzien – dat is Boeddha-Mara.
Geloof je dat? Doodloper, er is helemaal geen Boeddha. Er is geen Mara. Er is geen Boeddha-Mara. Er zijn geen voelende wezens, er is niemand om te verlossen, er is niemand die verlost. Dat zijn allemaal hersenspinsels. Fantomen in je geest.
Wat je nastreeft kan niet worden nagestreefd. Wat je bereikt denkt te hebben, hoefde niet te worden bereikt. Er valt niets te beoefenen, niets te realiseren en niets te winnen, dit ook niet. Meer heeft mijn leer niet om het lijf.
Wie meent dat ik een hogere leer heb, doet uit de hoogte. Die leeft in een roze wolk.
Meester Linji zegt:
Wegkijker, degene die hier pal voor mijn ogen staat te luisteren naar mijn kletspraat is al degene die nergens blijft hangen.
Wie de tien richtingen vrijelijk doorkruist, schuwt de tienduizend dingen niet. Ze brengen hem zelden in verlegenheid. Brengen ze hem toch eens in verlegenheid dan is hij daarmee niet verlegen. In één ogenblik doorziet hij alle dharma's.
Ontmoet hij een boeddha dan doorziet hij een boeddha. Ontmoet hij een patriarch dan doorziet hij een patriarch. Ontmoet hij een arhat dan doorziet hij een arhat. Ontmoet hij een schriftgeleerde dan doorziet hij een schriftgeleerde. Ontmoet hij een leerling dan doorziet hij een leerling. Ontmoet hij zichzelf dan doorziet hij zichzelf.
Doordat zijn geest nooit vol raakt, brengt hij overal verluchting. Hij is nergens op uit en zijn duisternis straalt zachtjes in alle richtingen zonder iemand te verblinden.
Meester Linji zegt:
Doorloper, diep vanbinnen weet je nu al dat er niets te doen is en nooit iets te doen is geweest. Maar je wilt het niet weten, dus blijf je doen alsof, doelloos rondrennend als een hond die zijn staart najaagt.
Al die zogenaamde bodhisattva's die angstvallig binnen de grenzen van het Zuivere Land legeren, het aardse minachten en het heilige hoogachten. Ze blijven maar goedkeuren en afkeuren, aanraden en afraden, nastreven en weerstreven, beheerst door ideeën over zuiverheid en onzuiverheid.
Doorloper, zo werkt het niet in onze chanschool. Inzicht is een greep naar de macht, uitzicht komt vanzelf naar je toe, plotseling en onverwacht, als de zon die door de wolken breekt. Dan kun je eindelijk van je afkijken, wat een ruimte.
Hoe je er ook over denkt, mijn onderricht stelt niets voor. Het is een doekje voor het bloeden. Een fopspeen voor zuigelingen. Een wandelstok in het moeras. Een wijsheidsoog van glas. Ik heb helemaal geen leer, ik klets maar wat.
Wie dit begrijpt is een ware nestvlieder en hoeft niet langer op zijn eieren te broeden. Waarom zou hij ook? Het zijn maar windeieren. Zodra je erop gaat zitten zak je erdoorheen.
Doorloper, ga je nu niet op je borst lopen slaan omdat je je hebt laten inpalmen door een of andere oude meesteroplichter. Je enthousiasme bewijst niets, behalve je goedgelovigheid. Je vaardigheden bewijzen niets, behalve je hebzucht. Je welbespraaktheid bewijst niets, behalve je ijdelheid.
Wie de weg kent is hem kwijt, maar wie hem kwijt is kent hem. De ware wegwerker maakt zich niet druk over de wereld, hij kijkt er dwars doorheen. Wie overal dwars doorheen kijkt heeft niets meer te doen. Niets aan te doen.
Meester Linji zegt:
Wat is het juiste inzicht? Er is geen juist inzicht. Er is geen inzicht, er is geen onwetendheid. Er is geen juist, er is geen onjuist. Ook het onderscheid tussen juist en onjuist is niet juist of onjuist.
Wegdromer, de weg leidt nergens naartoe of vandaan. Of je nu het aardse binnengaat of het heilige, het relatieve of het absolute, of je nu afreist naar het reine land of naar het onreine, naar het land van de Boeddha of naar het land van Mara, naar het hemelse dharmarijk van Vairocana of naar het toekomstige rijk van Maitreya – het is allemaal illusie.
De Boeddha verscheen in de wereld, gaf een slinger aan het dharmawiel en ging nirwana binnen. Toch heeft hij geen spoor nagelaten. Al zoek je tot je erbij neervalt, vinden zul je hem niet.
Wie ieder land aan deze en gene zijde doorkruist, komt uiteindelijk in de navel van de wereld terecht. Wat blijkt? De navel is een gat. Alle dingen en leringen zijn leeg. Onvindbaar. Er is alleen de leegloper die nergens op steunt. Hijzelf is de vader en moeder aller boeddha's. Zie je hem dan niet? Hij staat hier pal voor mijn neus. Hij staat hier pal voor je neus.
Lichtgelovige, boeddha's ontstaan uit wantrouwen. Geloof niets, dit ook niet, en je hoeft geen boeddha meer te worden. Dat is het juiste inzicht.
Meester Linji zegt:
Leerlingen zijn hopeloos. Omdat ze in namen en frasen zoals 'aards' en 'heilig' geloven, is hun dharma-oog blind. Ze kijken nergens doorheen en slikken alles voor zoete koek.
Neem nu de Twaalf Afdelingen van het Onderricht – wat een flauwekul. Maar leergierigen geloven erin. Ze geloven in oorzaak en gevolg, in geboorte en dood, in mensen en goden, in samsara en nirwana, in alles en niets.
Ze geloven alles wat ze zien. Ze geloven alles wat ze horen. Ze geloven alles wat ze denken. Ze vormen meningen en worden ervan afhankelijk. Zo blijven ze een speelbal van hun gedachten.
Wil je vrij zijn om te zitten en te staan, om te komen en te gaan? Erken dan nu de nitwit die hier naar mijn kletspraat staat te luisteren. De ware mens zonder rang of stand, die geen vorm heeft en geen leegte, geen wortels en geen kroon, geen bron en geen monding, geen weg en geen doel en geen pleisterplaats.
Hij valt, maar nooit te pletter. Hij stinkt, maar nergens in. Hij spoort, maar laat geen sporen na. Jaag hem na en je jaagt hem weg.
Vind hem door hem niet te zoeken. Ken hem door hem niet te kennen. Wees hem door hem niet te zijn.
Meester Linji zegt:
Wegdromer, vertrouw niet op je lichaam. Vroeg of laat vergaat het.
Vertrouw niet op de tienduizend dingen. Welke daarvan zou meer dan kortstondige verlossing kunnen brengen?
Je propt je vol met eten en besteedt je kostbare tijd aan het oplappen van je gewaden. Zoek liever een lege leraar.
Gemak is maar gemak. De tijd vliegt en je gedachten vliegen mee. Zoek liever een lege leer.
Wegdromer, zie in dat de vier elementen en de vier fasen leeg zijn, en het werk is gedaan. Zie in dat de leer leeg is en de weg is gegaan.
Meester Linji zegt:
'De vier elementen zijn illusies' – wat betekent dat?
Eén moment van goedgelovigheid in een gedachte en je zit vast in de aarde. Eén moment van gehechtheid aan een gedachte en je verdrinkt in het water. Eén moment van boosheid om een gedachte en je verbrandt in het vuur. Eén moment van vreugde om een gedachte en je vliegt in de lucht.
Heb je dat eenmaal door dan zul je nooit meer een speelbal van je gedachten zijn. Je zult over het water lopen als op het land en in het land zwemmen als in water. Je zult vuur inademen als lucht en je aan de lucht warmen als aan vuur. Je zult vrijelijk van oost naar west springen, van zuid naar noord, van onder naar boven, van de rand naar het midden en weerom.
Geloof je dat? Dan zit je vast in de aarde. Dan verdrink je in het water. Dan verbrandt je in het vuur. Dan vlieg je in de lucht. Waarom? Omdat de vier elementen leeg zijn, leeg als je dromen.
Waterloper, degene die hier nu naar mijn kletspraat staat te luisteren, bestaat net zomin uit elementen als de elementen. Hij bestaat er niet uit, maar hij speelt ermee als met zichzelf, of zij met hem. Heb je dat eenmaal door dan zul je nooit meer een speelbal van je gedachten zijn.
Geloof je dat?
Meester Linji zegt:
Vanuit mijn verdwijnpunt gezien is er niets om van te houden of te haten. Er is niets heiligs en niets aards.
Wie het heilige aanbidt, aanbidt namen. Wie het aardse minacht, minacht namen. Wat is er heilig aan 'heilig'? Wat is er aards aan 'aards'?
Alle leerlingen zoeken Manjushri op de berg Wutai. Holbewoners, er is geen Manjushri op de berg Wutai, er is geen Manjushri en geen berg Wutai.
Wil je Manjushri op de berg Wutai leren kennen? Degene die hier voor me staat te luisteren naar mijn kletspraat – dat is de levende Manjushri. Het oog dat iedere gedachte doorziet – dat is de levende Samantabhadra. De gedachte die je bevrijdt van alle andere – dat is de levende Avalokiteshvara. Ziedaar je meesters en dienaren, één in drie en drie in één.
Wie ook dit doorziet kan zonder gevaar soetra's lezen. Hij zal er niet in verdwijnen maar ze zullen in hem verdwijnen.
Meester Linji zegt:
Nestbevuiler, wees toch niet zo goedgelovig. Zo vind je nooit houvast. Met één woord kan ik je al aan het twijfelen brengen. 'Er zijn boeddha's, er zijn patriarchen' – hoe verzin je het. Daar prik je toch zo doorheen?
Je beroept je op de hemel, je beroept je op de aarde. Je beroept je op je leraar, je beroept je op de leer. Allemaal tevergeefs. De leer is geen beroep. Je nergens op beroepen, dat is de leer.
Zoek het niet buiten jezelf, daar vind je alleen as en rook. Zoek het niet in jezelf, daar vind je alleen gebakken lucht. Zoek niet naar verlossing en je bent overal van verlost.
Nestbevuiler, verdoe je tijd niet met holle kletspraat over koningen en ballingen, goed en kwaad, recht en krom, lust en last, dat leidt alleen maar af.
Meester Linji zegt:
Wie er ook naar me toekomt, boeddha, monnik of leek, ik doorzie hem meteen. Waar hij ook vandaan komt, wie hij ook meent te zijn, wat hij ook beweert en adviseert, het is allemaal quatsch. Dwaze dromen van een goedgelovige geest.
Alleen wie geen speelbal meer is van zijn gedachten belichaamt het mysterie. De ware wegloper zegt niet van zichzelf: 'Ik ben een boeddha.' Hij zegt niet van zichzelf: 'Ik ben geen boeddha.' De ware wegloper staat nergens voor en claimt niets.
Als boeddha ben ik zuiver, als bodhisattva vol mededogen, als verlichte mysterieus, in nirwana sereen. Als mens ben ik onzuiver, als strijder meedogenloos, als kind naïef, in samsara ontstemd.
Afhankelijk van de omstandigheden ben ik nu eens deze, dan weer die, nu eens dit, dan weer dat, nu eens zus, dan weer zo. Daar hoef ik niets voor te doen en ik hoef er niets tegen te doen.
Wat is de ware vorm van een wateroppervlak? Wat is de ware weerspiegeling van de maan?
Meester Linji zegt:
Leegloper, als je volgens de leer wilt leven, doe het dan helemaal. Wie een lege emmer wil wezen, moet tot de bodem gaan. Hij moet er dwars doorheen gaan. Loop leeg en alles valt op zijn plek.
Wie er ook aan het woord is, lekker laten leuteren. Mij ook. Zodra je iets gelooft slaat je geest op hol en is er geen houden meer aan. Zelfs een boeddha is er niet immuun voor.
Wie gelooft, is gezien. Geloof je gedachten niet, deze ook niet. Zoek het niet buiten jezelf, zoek het niet in jezelf. Hou alles tegen het licht, wat blijkt? Je kijkt er dwars doorheen. Meer valt er niet te zien.
Maar zodra de geringste gedachte zich in je geest nestelt, ontstaan hemel en aarde, de tienduizend dingen, oorzaak en gevolg, dood en wedergeboorte, onderscheid en eenheid, samsara en nirwana. Dan ga je zoeken naar houvast in het tumult, een terp om op te staan, een kussen om op te zitten.
Laat lopen en alles marcheert. Vanzelf ga je het zuivere binnen, vanzelf het onzuivere, vanzelf de Toren van Maitreya, vanzelf het Land van de Drie Ogen. Je kijkt overal dwars doorheen en ziet alleen nog lege namen.
Meester Linji zegt:
Wat is 'het Land van de Drie Ogen'?
Wanneer wij het land van het mysterie binnengaan, dragen we het kleed van niet-weten en prediken als de dharmakayaboeddha.
Wanneer we het land van non-dualiteit binnengaan, dragen we het kleed van onverschilligheid en prediken als de sambhogakayaboeddha.
Wanneer we het land van de verlossing binnengaan, dragen we het kleed van onschuld en prediken als de nirmanakayaboeddha.
Wat als we geen kleed dragen?
Volgens de meestermisdadigers van de soetra's en de commentaren moeten we de dharmakaya beschouwen als substantieel en de sambhogakaya en de nirmanakaya als functioneel, maar...
De drie lichamen zijn afhankelijk van woorden. De drie landen zijn afhankelijk van de drie lichamen.
In wezen zijn de Landen van de Drie Ogen zonder wezen. Ze zijn leeg. Zo leeg als de drie lichamen. Zo leeg als de drie ogen. Zo leeg als de leegte. Zo leeg als de leegte van de leegte.
Wat mij betreft kunnen jullie het allemaal vergeten. Er kan geen twijfel over bestaan dat de dharma-ogen en de dharmalichamen en de dharmalanden voorouderlijke verzinsels zijn. Doornen voor rozen. Gimmicks voor goochelaars. Verhaaltjes voor het slapen gaan. Dagdromers, wat voor soep denken jullie nog uit die leeggezogen mergpijpen te trekken?
Buiten de geest is er geen leer. Erbinnen valt niets te winnen. Wie dat beseft heeft niets meer te doen en niets meer te verliezen.
Meester Linji zegt:
Tegenwoordig denkt iedereen dat er iets te beoefenen valt. Inderdaad, oefeningen. Maar waarvoor?
Je roept: 'De zes perfecties en de tienduizend deugden dienen onophoudelijk gepraktiseerd te worden.' O ja? Denk je dat er wat te halen valt?
Oefening baart karma, karma baart oefening. Zo blijf je aan de gang, leven in, leven uit.
Zoek de boeddha en betaal de prijs. Zoek de dharma en betaal de prijs. Zoek de boeddha en de dharma en bezoek de hel.
Lees de soetra's en betaal de prijs. Bestudeer de leer en betaal de prijs. Zoek en lees en leer tot het ettert als een zweer.
Wat is het dat de boeddha's en de patriarchen onderscheidt? Ze hebben niets meer te doen. Ze hebben niets meer te laten. Ze zijn van Boeddha los en van onthechting onthecht.
Ze lusten geen dharma, ze verzamelen geen karma. De hemel kan ze gestolen worden, zo vermijden ze de hel. Ze schuwen de hel niet en gaan waarheen de weg hen leidt.
Meester Linji zegt:
Je hebt van die kaalkoppen die proberen hun buik vol te houden en hun hoofd leeg. Ravitailleren en mediteren. Ze willen hun gedachten de kop indrukken of bij de wortel afsnijden. Ze haten herrie en zoeken steeds de stilte op. Hoe stom kun je zijn.
De geest stilzetten om de stilte te aanschouwen, de geest opwekken om de buitenwereld te verlichten, de geest beheersen om de binnenwereld te klaren, de geest concentreren om samadhi in te gaan – allemaal illusie.
IJveraars, wat valt er te blussen aan bluswater? Wat valt er te legen aan leegte? Wat valt er te onthullen aan het oog dat alles doorziet?
De weetnietgeest die hier en nu naar mijn kletspraat staat te luisteren maak je niets wijs. Daar is hij te stom voor. Maar jullie blijven het proberen. Nitwits!
Meester Linji zegt:
Bruinwerker, je trekt de dode woorden uit de dode monden van de oude meesterzwetsers en ziet ze aan voor de weg zelf. Je denkt: Hun wijsheid is niet te vreten, wie kan zich met hen meten?
Je hele leven hou je vast aan dit soort vooroordelen. Trillend van ontzag kus je denkbeeldige voeten en lik je denkbeeldige hielen van denkbeeldige sterren uit het bruine verleden.
Alleen die schijt hebben aan de patriarchen zijn boeddha's. Alleen die schijt hebben aan het onderricht van de Tripitaka zijn boeddha's. Alleen die schijt hebben aan de vromen en de braveriken en de strebers zijn boeddha's. Alleen die schijt hebben aan goed en fout zijn boeddha's – alleen mensen die niets geloven, dit ook niet, en zich door niemand gek laten maken.
Wanneer ik terugblik op het afgelopen decennium, speurend naar iets dat karma mag heten, kan ik niets vinden. Toch heb ik nooit een blad voor de mond genomen. Vergelijk dat eens met zo'n chan-kwezel die knikkend en buigend door het leven gaat zodat ze hem zijn tempeltje en zijn titeltje en zijn naampje en zijn natje en zijn droogje niet zullen afnemen.
Bruinwerker, in het verleden heeft geen enkele baanbrekende boeddha steun van zijn tijdgenoten gekregen. Juist niet, hij paste nooit in het plaatje. Niemand kon hem naar zijn hand zetten. Hij was niet te paaien. Pas nadat hij vertrokken of overleden was, konden ze de boeddha in hem zien en zijn afwezigheid betreuren.
Hem was het om het even. Wat moet een vrijgeest met een troon? Wat moet een nar met een kroon?
Meester Linji zegt:
Doelzoeker, overal hoor je mensen zeggen dat er een weg te gaan is, een leer om te bestuderen. Zeg eens, wat valt er te leren, waar wou je heen? Wat ontbreekt er op dit moment? Wat moet er zo nodig bereikt worden?
Naïeve jonge monniken barsten van de energie en jagen liever spoken na. Hoor ze toch eens babbelen: 'Slechts door principe en praktijk te integreren en voortdurend beducht te zijn voor de drie karma's, kan de boeddhanatuur worden gerealiseerd.' Wat een kapsones.
Een van onze illustere voorgangers heeft gezegd:
Kom je iemand tegen die de Weg kent, spreek geen moment over de Weg.
Belangrijker nog:
Probeert iemand de Weg te gaan, dan vindt hij haar versperd en tienduizend gidsen kunnen hem niet gidsen, maar waar het gedachtenzwaard flitst vindt het licht vanzelf zijn weg.
Doelzoeker, je zoekt een doel voor je zoektocht. Je zoekt een sokkel voor een sukkel. Datgene wat hier naar mijn geleuter staat te luisteren is al het oog dat alles doorziet.
Het is zo simpel. 'De gewone geest is de weg'. Jouw geest is geen andere dan de weetnietgeest. Waarin zou de ene weetnietgeest moeten verschillen van de andere?
Voor jullie staat de levende aartsvader. Voor mij staan de levende aartsvaders.
Meester Linji zegt:
Wat wordt bedoeld met 'de toestand waarin geest en Geest niet verschillen'?
Door die schijnbaar onschuldige vraag te stellen, zadel je jezelf op met een geest en een Geest, en onmiddellijk steken vervolgvragen de kop op. Wat zijn de overeenkomsten tussen de geest en de Geest? Wat zijn de verschillen tussen de geest en de Geest? Wat zijn de verbanden tussen de geest en de Geest? Hoe kom je van de geest tot de Geest? Hoe voorkom je dat je terugvalt van de Geest in de geest? Vraag op vraag op vraag – zo blijf je aan de gang.
Denkslaven, opgelet. Alle dingen in deze wereld en in alle volgende zijn leeg. Zoek naar hun essentie en je vindt haar niet. Zoek naar hun grenzen en je vindt ze niet.
Dingen blijken woorden en woorden blijken namen en namen blijken leeg. 'Leeg' is ook een woord en ook leeg. Leeg als de zin 'Alle dingen in deze wereld en in alle volgende zijn leeg.' Wat hou je dan nog over?
Hoe is het in Boeddha's naam mogelijk dat je nog steeds in loze namen gelooft. Als er al iets bestaat, dan afhankelijk van al het andere. Ik heb het niet alleen over de gewone dingen, maar net zo goed over verlichting, nirwana, verlossing, het drievoudige lichaam, afhankelijk ontstaan, object, subject, wereld, geest en boeddhanatuur.
Zekerheid zoeken in afhankelijkheden maakt afhankelijk. De Boeddha is een fantoom. De patriarchen zijn dood. Zelfs de groeten kun je ze niet doen. De 'Drie Voertuigen' en de 'Twaalf Afdelingen van het Onderricht' – je kunt er niet eens je kont mee afvegen.
Zoek de Boeddha en je blijft geboeid. Zoek de patriarchen en je blijft gebonden. Bevrijding? Stelletje papkindjes. Zie je eerst maar van je moeder te ontdoen.
Meester Linji zegt:
Pijbewoner, laat je niets op de mouw spelden door die kaalgeschoren schoolfrikken. Ze ululeren dat de Boeddha het ultieme is. Ze zaniken dat hij pas na vele eeuwigheden van oefenen tot rijpheid kwam.
Als de Boeddha inderdaad het ultieme zou zijn, hoe kan het dan dat hij al na tachtig jaar op zijn zij ging liggen om zijn laatste adem uit te blazen? Waar is de ultieme nu? Wie van jullie heeft hem ooit gezien of gesproken of zelfs maar zijn lijk geroken?
Lichtgelovigen, de Boeddha was even sterfelijk en bederfelijk als wij. Zijn geboorte zal ook wel niet al te verheffend zijn geweest. Had hij daar nu al die eeuwigheden voor gepraktiseerd?
Meester Linji zegt:
Keurmeester, je denkt een boeddha te kunnen herkennen aan tweeëndertig primaire en tachtig secundaire kenmerken. Zeker weten? Heb je dat persoonlijk vastgesteld?
Wie garandeert je dat alle boeddha's van alle tijden al deze kenmerken hebben, of zelfs maar één ervan? Wie garandeert je dat alle niet-boeddha's van alle tijden al deze kenmerken niet hebben?
De kenmerken van een boeddha zijn al even leeg als de kenmerken van een niet-boeddha. Een boeddha is al even leeg als een niet-boeddha. Wie of wat wou je dan waaraan herkennen?
De lichamelijke kenmerken van de Tathagata maken het onvoorstelbare voorstelbaar zodat we erover kunnen spreken.
Opdat we ze kunnen noemen, krijgen ze namen. Bij wijze van spreken, tweeëndertig stuks en nogmaals tachtig bij wijze van zwijgen.
Het sterfelijke lichaam is niet wat ontwaakt. Vrij zijn van kenmerken is het ware kenmerk.
Keurmeester, let op. Ook het vrij zijn van kenmerken is geen kenmerk en 'het onvoorstelbare' is nog steeds een voorstelling.
Meester Linji zegt:
Ik heb het vaak horen fluisteren: 'Een boeddha heeft zes bovennatuurlijke krachten. Hoe wonderlijk.'
Wegdromer, maak jezelf niets wijs. Goden, duivels, engelen, feeën en tovenaars hebben naar men zegt allemaal bovennatuurlijke krachten. Zijn ze daarom boeddha's?
Toen Asura tegen Indra vocht, bracht hij zijn hele leger van vierentachtigduizend zielen in veiligheid in de haarwortel van een lotusplant. Maakt dat hem een wijze?
Bovennatuurlijke krachten zijn al net zo leeg als natuurlijke krachten. Om over bovennatuurlijk krachtpatsers nog maar te zwijgen. Wat wordt er dan bedoeld met de zes bovennatuurlijke krachten van een boeddha?
Dat hij beelden ziet maar zich er niet door laat beetnemen.
Dat hij geluiden hoort maar zich er niet door laat beetnemen.
Dat hij geuren ruikt maar zich er niet door laat beetnemen.
Dat hij smaken proeft maar zich er niet door laat beetnemen.
Dat hij dingen voelt maar zich er niet door laat beetnemen.
Dat hij gedachten denkt maar zich er niet door laat beetnemen. Ook niet door deze.
Waar komen de 'bovennatuurlijke krachten' van een boeddha vandaan? Nergens vandaan. Wie kleur, klank, geur, smaak, gevoel en gedachte eenmaal doorziet, blijft er moeiteloos vrij van. Al is hij ervan doordrenkt, hij verdrinkt er niet in. Voor hem zijn ze als een pierenbadje – verfrissend, maar zonder enige diepgang.
Wegdromer, een boeddha heeft geen bovennatuurlijke krachten nodig. Noem dat desnoods zijn bovennatuurlijke kracht.
Meester Linji zegt:
Spoorzoeker, de ware mens heeft geen gestalte, de ware leer heeft geen inhoud. Wat jullie ook bedenken aan waarheden, waardigheden, vaardigheden en perfecties, het zijn allemaal voorstellingen van de geest. Speculaties en speculaties over speculaties.
Wie gedachten omarmt zal erdoor gewurgd worden. Een echte boeddha wil niets te maken hebben met leerstellingen, hoe edel ook. Zelfs wanneer hij speculeert houdt hij zich er verre van.
Een ware boeddha maakt zich niet sappel over deze wereld of over de volgende. Mochten hemel en aarde van plaats verwisselen, hij zou er geen traan om laten. Mochten de boeddha's uit alle tien richtingen aan hem verschijnen, hij zou zich er geen moment over verheugen. Mocht de grond onder hem openscheuren en de hel der hellen op hem afsnellen, hij zou niet eens met zijn ogen knipperen.
Hoe dat kan? Hemel, aarde, hel – het zijn maar namen. Waar je ook zoekt, vinden zul je ze niet. De drie rijken bestaan alleen in je geest. De tienduizend dingen bestaan alleen in je geest. De ware boeddha bestaat alleen in je geest. Ja, de geest zelf bestaat alleen in je geest. Ook deze woorden zijn er zo geweest.
Hoe wou je ze plukken? IJsbloemen op het raam.
Meester Linji zegt:
Blindganger, een boeddha wandelt door de drie hellen als door een park. Hij zal in het hellevuur niet verbranden, in de hellepoel niet verdrinken. Hij kan het jachtgebied van de hongerige beesten binnengaan zonder opgevreten te worden.
Hoe hij dat flikt? Een boeddha is Oost-Indisch blind voor alles wat zijn geest hem voortovert. Welk schrikbeeld zou een blinde angst kunnen aanjagen? Wat valt er te vrezen voor wie zijn gedachten niet ziet?
Als je het heilige liefhebt en het aardse haat, zul je wegzinken in de zee van geboorte en dood. Begeerte is een functie van de geest, waaraan zou een lege geest zich moeten hechten? Wie niet in hokjes denkt en niets weet vast te houden, heeft geen bestemming en geen weg te gaan.
Blindganger, zolang je tot inzicht probeert te komen, zul je een speelbal van je gedachten blijven. Hou toch op. Zolang je je meester wilt maken van je gedachten en gevoelens zullen ze je knechten. Schei toch uit.
Meester Linji zegt:
Wegwerker, wat gebeurt er wanneer een leerling een meester ontmoet? Nadat ze elkaar hebben begroet, zal de leerling de meester proberen te testen met een woord of een daad. Eens kijken of hij zijn titel verdient.
Als de meester hem doorziet, maakt hij er meteen een einde aan. Dan zal de leerling tot rust komen en de meester vragen iets te zeggen. Ook daar maakt de meester meteen een einde aan. Waarop de leerling concludeert: 'Welk een superieure wijsheid, wat een geweldige leraar, zeg.' Ook daar maakt de meester meteen een einde aan. Wie kent het verschil tussen goed en slecht?
Of het is de meester die het initiatief neemt en iets zegt of een daad stelt. De leerling die hem doorziet, pareert hem meesterlijk. Dan ontbloot de meester zijn bovenlijf, waarop de leerling een kreet slaakt. Vervolgens probeert de meester hem gek te maken met het ene onderscheid na het andere, maar de leerling lacht erom. 'Hè hè,' zegt de meester dan, 'eindelijk een echte wegwerker.'
Meester Linji zegt:
Wegrenner, heel wat leraren maken er een potje van. Vraagt een leerling iets over verlichting, nirwana, de trikaya, object en subject, stof en geest, dan verliest zo'n weetal zich in ellenlange uiteenzettingen. Roept een leerling hem tot de orde, dan dondert hij: 'Brutale vlerk, hoe durf je', pakt zijn stok en slaat erop los.
Er zijn nu eenmaal van die sullen die hun kop niet van hun kont kennen, die de ene dag naar het oosten wijzen, de andere dag naar het westen, die van lekker weer houden of van vies, die tempels vereren en beelden aanzien voor boeddha's.
Wat een ezels. Ze laten zich bewieroken en groeien bijkans scheef van alle schouderklopjes die ze hun leerlingen ontfutselen. Echte wegrenners halen hun schouders op en maken dat ze wegkomen.
Meester Linji zegt:
Thuisverlater, de weg is lang. Als leerling hield ik me angstvallig aan de Vinaya en las ijverig soetra's en shastra's tot ik eindelijk doorkreeg dat het maar woorden waren. Woorden, woorden, woorden. Gedachten, gedachten, gedachten. Voorschriften, ideeën, theorieën, interpretaties. Op een dag heb ik mijn boeken dichtgeslagen en ben ik gaan mediteren.
Dankzij het onderricht van Meester Huangbo begon ik stukje bij beetje de oude boeddha's te begrijpen en de ware van de valse te onderscheiden. Op het laatst doorzag ik iedereen.
Ik geef toe, het is me niet komen aanwaaien, maar na veel studeren en praktiseren ging me eindelijk een lichtje op: de dharma stelt werkelijk niets voor!
Thuisverlaters, als je de leer wil doorzien, laat je dan niet misleiden. Geloof niemand. Wie je ook maar tegenkomt, dood hem.
Kom je de Boeddha tegen, dood de Boeddha.
Kom je een patriarch tegen, dood de patriarch.
Kom je een arhat tegen, dood de arhat.
Kom je je ouders tegen, dood je ouders.
Kom je familie tegen, dood je familie.
Kom je jezelf tegen, dood jezelf.
Pas als er niemand meer over je schouders meekijkt, kun je de zaken helder zien. Alleen door je van iedereen onafhankelijk te maken, zul je bevrijding vinden.
Meester Linji zegt:
Meeloper, de afgelopen jaren zijn leerlingen me overal vandaan komen opzoeken. Het spijt me te moeten zeggen dat geen van hen ook maar een beetje onafhankelijk was. Allemaal liepen ze aan de leiband van de oude meesteroplichters.
Als ik dat merk ben ik meedogenloos. Voor jaknikkers en na-apers ken ik geen pardon. Draag je het in je handen, ik sla het eruit. Komt het uit je mond, ik sla hem dicht.
Wat mezelf betreft, ik heb geen wijsheid te vergeven, geen leer om door te geven. Knopen haal ik niet uit, ik hak ze meteen door. Dat is alles.
Meeloper, ik daag je uit. Wees nergens van afhankelijk. Verbreek alle banden. Ga je eigen weg. Is dat nu zo moeilijk?
Ongelooflijk, in al die jaren heb ik niet één onafhankelijke geest gezien. Alleen angsthazen die zich begraven in grotten en gaten. Schrikdiertjes die het al uitschreeuwen als je naar ze kijkt. Warhoofden die met hun loze gewauwel de wereld willen bezweren. Snoeshanen die eindeloos in cirkeltjes draaien en zich na iedere rondgang op de borst slaan vanwege hun voortgang.
Meester Linji zegt:
Mijnwerker, er is geen boeddha en er is geen dharma. Er valt niets te oefenen of in te zien. Er is niets om op te helderen en niemand om te verlichten.
Welke schat denk je op te kunnen graven? Hoe diep wil je gaan? Wat kom je hierboven tekort?
Jij die hier voor me staat verschilt in geen enkel opzicht van de patriarchen. Maar je denkt van wel, daarom blijf je graven. Goudzoeker, een gat in de grond is nog geen mijn. De aarde is een kerkhof. Als het meezit vind je wat oude knoken in een halfvergane pij. Ziedaar je oorsprong en bestemming.
Nergens valt iets te halen. Bij mij ook niet. Je trekt de woorden uit mijn mond, maar je kunt er niets mee beginnen. Misschien kun je er iets mee eindigen?
Niet vasthouden aan de gedachten die al in je opgekomen zijn en geen nieuwe gedachten omarmen, deze ook niet – meer heeft de leer niet om het lijf. Simpel, nietwaar? Daar kan geen studie, praktijk of bedevaart tegenop.
Meester Linji zegt:
Je wilt het niet weten, maar er valt niets bijzonders te doen. Aankleden, eten, een beetje schoffelen, hoe moeilijk kan het zijn? Maar nee hoor, dat praktiseert maar en dat prakkiseert maar, altijd op jacht naar de Boeddha, eeuwig in de weer met de dharma, steeds uit op bevrijding, naarstig op zoek naar een uitweg uit deze wereld.
Prevelaars, 'boeddha' en 'patriarch' zijn woorden. Woorden zijn lijmstokken voor trekvogels. Voor je het weet blijf je eraan vastplakken. Zie dan nog maar eens los te komen.
Waar wou je heen als je deze wereld verlaat? De wereld waaruit je ontsnapt is de wereld waarnaar je ontsnapt.
Het oog dat alles doorziet hoeft nergens heen. Waar het zich ook bevindt, het kijkt overal dwars doorheen. Met je blik op oneindig hoef je niets te missen.
Het dharma-oog doorziet de vorm, het doorziet de leegte. Het doorziet samsara, het doorziet nirwana. Het doorziet gehechtheid, het doorziet onthechting. Het doorziet je geest, het doorziet je lichaam. Het doorziet boeddha's, het doorziet patriarchen. Het doorziet jou, het doorziet mij. Het doorziet het zelf, het doorziet zichzelf.
Wat blijft er dan nog over?
Meester Linji zegt:
Boomklever, de plaats waar je geest rusteloos ronddoolt wordt de boom van onwetendheid genoemd. De boom van onwetendheid is zo groot als je gedachten.
Wie de ene gedachte aan de andere rijgt, raakt er steeds verder in verstrikt. Hij gelooft in geboorte en dood, hij gelooft in ongeborenheid en onsterfelijkheid. Hij meent dat de geest in het lichaam verschijnt, hij meent dat het lichaam in de geest verschijnt. Hij denkt een vacht op zijn lichaam te dragen en hoorns op zijn kop. Hij gelooft dit, hij gelooft dat, hij gelooft steeds wat anders maar altijd wat.
De plaats waar je geest tot rust komt, wordt de boom van verlichting genoemd. Maar alleen door boomklevers. Wie geen gedachten koestert, woont nergens. Niet in de boom van onwetendheid en niet in de boom van verlichting.
Wie zijn gedachten doorziet is dit noch dat, zus noch zo, lichaam noch geest, gezond noch ziek, wijs noch onwetend, hier noch daar.
De plaats waar je geest tot rust komt is geen plaats, het is niet de geest die tot rust komt, het is niet de jouwe, er is geen geest en er is geen rust.
Verlichting is leeg en nergens te verkrijgen.
Meester Linji zegt:
Zwabbergasten, de milt, de maag, de lever, de galblaas, het haar en de nagels, ja, het hele lichaam is net zo vergankelijk als alle andere dingen opgebouwd uit de vier elementen. Ze zijn allemaal leeg.
Zo leeg als de dingen zijn, zo leeg is de Boeddha. Zo leeg is zijn leer. Zo leeg zijn jullie. Zo leeg ben ik zelf. Zo leeg zijn mijn woorden. Zo leeg als de leegte.
Zien, niet geloven, meer heeft het zogenaamde mysterieuze principe niet om het lijf. Nemen, niet noemen. Kijken, niet aankomen. Spoelen, niet doorslikken. Meegaan, niet voorgaan. Ondergaan, niet nagaan.
Mijn geest resoneert met de tienduizend dingen en deze resonantie is mysterieus en onbegrijpelijk. Dit onderkennend terwijl ik meedrijf met de stroom, zal ik ondergaan wat ik niet ken.
Meester Linji zegt:
Omlopers, wanneer chanmeesters en chanleerlingen elkaar aan de tand voelen, gebeurt dat volgens bepaalde patronen. Ze spreken of zwijgen, ze brullen als leeuwen of trompetteren als olifanten. Wat is er aan de hand?
Soms slaakt een leerling een kreet of verleidt de meester, die het niet zo door heeft, met een of ander object tot ingewikkelde daden of rituelen. De leerling slaakt nog een kreet, maar de meester houdt voet bij stuk en verliest zich in voorschriften en verklaringen. Hij is ongeneeslijk ziek. Hier onderzoekt de patiënt de dokter.
Soms wacht de meester af tot een leerling een vraag stelt, waarna de meester hem ermee om de oren slaat. De leerling geeft niet op en werkt zich steeds verder in de nesten. Hier onderzoekt de dokter de patiënt.
Soms valt er voor de meester niets meer te doen. Hij erkent het en neemt het ervan. Om hem te testen roept de leerling zoiets als: 'Wat een geweldige leraar, wat een diepgang.' De meester zegt dan zoiets als: 'Wie kent het verschil tussen leraar en leerling', waarop de leerling een buiging voor hem maakt en het er verder bij laat. Hier onderzoekt de dokter de dokter.
Soms verschijnt een leerling voor een meester met zijn hoofd in een strop en zijn handen gebonden. De meester boeit hem ook nog met zijn eigen touwen en beiden vermeien zich in hun verbondenheid. Hier onderzoekt de patiënt de patiënt.
Omloper, ik leg je deze gevallen voor zodat je de bluffers en de knoeiers zult herkennen en op het lege pad kunt blijven.
Meester Linji zegt:
Leerlooier, waarom het zo is moeilijk om bij de les te blijven? Omdat er geen les is. De dharma is leeg en ondoorgrondelijk, maar daarom nog niet ondoordringbaar. Ik doe iedere dag mijn best om je uit te leggen dat er niets valt uit te leggen, maar het wil er niet in.
Waarom kan geen oog het zien? Omdat verlichting geen kwestie is van zien. Het is ook geen kwestie van inzien. Verlichting is een kwestie van doorzien. Alles doorzien, zelfs het doorzien. Wie ook nog zijn verlichting doorziet, is er voorgoed op uitgekeken.
Waarom kan geen oor dit horen? Omdat niemand het wil horen. Omdat iedereen tot over zijn oren in de leer zit.
Wie houvast zoekt in woorden en beelden zal verdwalen in woorden en beelden. Wie zo de dharma zoekt zal karma vinden.
Leerlooier, hoeveel doodlopende wegen wou je nog afstruinen? Hoeveel zolen ga je nog verslijten op deze heilloze trek?
Meester Linji zegt:
Als ik beweer dat er daarbuiten niets te vinden is, trek je meteen de conclusie dat je het in jezelf moet zoeken. Dan ga je onmenselijk stil in een donkere grot zitten met je voeten op je dijen en het puntje van je tong tegen je verhemelte, en waant je algauw een boeddha.
Jezelf verliezen in een donkere grot, wat een afschrikwekkend lot.
Doodzitter, de weg is geen parkeerplaats. Wie onbeweeglijkheid aanziet voor verlichting maakt van zichzelf een standbeeld.
Wie het daarentegen in beweeglijkheid zoekt is geen haar beter dan zijn haar dat met alle winden meewaait.
Zoek je het in onbeweeglijkheid, dan zal het van je wegdansen. Zoek je het in beweging, dan dans je ervan weg.
Vis in het water, wie beroert wie?
Rust duidt op het element aarde. Beweging duidt op het element lucht. Wat zowel stilstaat als beweegt kan geen eigen wezen hebben.
Doodzitter, stilte en beweging zijn maar namen. De mens zonder wezen bedient zich vrijelijk van beide.
Meester Linji zegt:
Wegenwachters komen van heinde en verre naar mij toe. Ze zijn er in soorten en maten, maar vanuit het perspectief van de leraar heb je gewone leerlingen en ongewone.
Gewone leerlingen zijn goed, beter of best. De goede leerling ontneem ik zijn zekerheden maar niet zijn leer. De betere leerling ontneem ik zowel zijn zekerheden als zijn leer. De beste leerling ontneem ik noch zijn zekerheden noch zijn leer.
Ongewone leerlingen plaats ik niet in een categorie en benader ik niet op een vooropgezette wijze. Ze zijn sneller dan de wind en lichter dan een veertje.
Een gewone leerling, hoe goed ook, hoeft maar met zijn ogen te knipperen of hij is al gezien. Hij hoeft maar met zijn geestesoog te knipperen of hij ziet al dubbel. Er hoeft maar een gedachte langs te komen of hij fladdert er als een koolwitje achteraan.
De mens van de buitencategorie ziet het met zijn ogen dicht. Hij doorziet het duister en het licht.
Meester Linji zegt:
Wegwuiver, je trekt maar rond met je ransel op je rug van kansel naar kansel, onvermoeibaar op zoek naar de Boeddha en de dharma.
Wie is het die je nooit zult vinden? Hij is wakker en dartel en heeft geen wortels. Hij laat zich niet vangen, hij laat zich niet wegjagen. Hij zal altijd achter je staan.
Zolang je je neus achterna rent, zul je hem over het hoofd zien. Zolang je hem probeert te aanschouwen, zul je spoken zien. Zolang je tegen hem aan blijft praten zul je hem overstemmen.
Pas als je je verlies neemt en je aandacht verlegt van het zekere naar het onzekere komt hij tevoorschijn. Niet in de soetra's maar tussen de regels. Niet in de shastra's maar in de marges. Niet in de mantra's maar in de stiltes. Zijn zwijgen zal weergalmen in je oren. Je zult hem horen door niet-horen.
Wie dit niet gelooft, zal zijn hele leven achter de feiten aanlopen. En wie het wel gelooft? Ai.
De weg kent geen afstand of tijd. Sneller dan je een wind kunt laten, dring je de Lotuswereld binnen, het Zuivere Land, het Land van Vairocana, het Land van de Verlossing, het Land van de Bovennatuurlijke Krachten, het Rijk van de Dharma.
In een oogwenk schiet je heen en weer tussen het zuivere en het onzuivere, het wereldse en het heilige, het rijk van de hongerige geesten en het rijk van de wilde beesten. Hoe dat kan?
Het zijn allemaal maar namen, wezens zonder wezen, plaatsen zonder coördinaten, voortbrengsels van de verbeelding.
Spiegelbeelden, luchtkastelen, ga er niet in wonen. Goed en kwaad, winst en verlies – boek ze af en sluit de boeken.
Meester Linji zegt:
Kettinggangers, mijn leer is tot mij gekomen in een ononderbroken lijn van meester op meester, van Mayu via Danxia, Daoyi, en Lushan op Shigong, en heeft zich door het hele keizerrijk verspreid. Toch stelt niemand zich ervoor open. Zal deze pijl ooit doel treffen?
Eerwaarde Daoyi's onderricht was simpel en zuiver, maar niet één van zijn drie- tot vijfhonderd studenten kon erbij.
Eerwaarde Lushan was vrij en echt, maar of hij nu meegaf of tegensprak, zijn leer bleek ontoegankelijk en zijn leerlingen stonden perplex.
Eerwaarde Danxia goochelde met zijn parel, verborg hem en toverde hem weer tevoorschijn, maar zijn volgelingen hadden er lak aan.
Eerwaarde Shigong sondeerde zijn gezellen met een lijkenprikker, maar niemand ging over tot ontbinding.
En eerwaarde Mayu? Zijn leer was bitter als bier, en niemand leerde hem drinken.
Meester Linji zegt:
Jaknikkers, over mij valt weinig te vertellen. Geheimen heb ik niet. Ik leef gewoon mijn leven. Ik spreek en zwijg, ik zucht en hijg als ieder ander.
Alles ben ik kwijtgeraakt, toch zoek ik niets. Niet langer loop ik op de feiten vooruit of erachteraan. Zolang ik ze niet probeer te vatten, krijgen gedachten geen vat op mij en zijn ze zo voorbij.
Als ik onderweg mensen tegenkom, zien ze een mens en is er niets aan de hand. Zodra ik in de tempel mijn priestergewaden aantrek, zien ze een boeddha en beginnen ze schaamteloos te buigen en te likken, te zuigen en te kicken op wat ik ook zeg of doe.
Werp ik mijn gewaden af, dan raken ze over hun toeren. Ik zie, ik zie wat jij niet ziet. Een boeddha is een lege pij.
Meester Linji zegt:
Zakloper, staar je niet blind op gewaden. Kleren maken geen man. De pij van zuiverheid niet, de pij van geboorteloosheid niet, de pij van verlichting niet, de pij van nirwana niet, de pij van de patriarch niet en de pij van de Boeddha niet. Het is allemaal camouflage. Uiterlijk vertoon van een innerlijk gewoon.
Gedachten zijn losse flodders, woorden zijn lege gewaden die wapperen in de wind. Hoe je de leer ook inkleedt, het blijft gebakken lucht.
Kleren schaken de man. Zolang je de verpakking aanziet voor de inhoud zul je ook na ontelbare eeuwigheden niet meer zijn dan een kleerhanger voor een grauwe pij.
Zelf sta ik liever in mijn hemd, wat jij. De leer is geen verkleedpartij. De ware mens draagt geen kledij.
Meester Linji zegt:
Leerlingen van tegenwoordig lopen vast omdat ze heilig in namen geloven. Ze kalligraferen de woorden van een of andere opperdode in een mooi cahier, winden er doekjes om en houden het voor iedereen verborgen. 'Dit is het Mysterieuze Principe', fluisteren ze, en bewaken het met hun leven. Aaseters, welk merg denken jullie uit die afgekloven beenderen te kunnen zuigen?
Dan heb je van die hansworsten die ervan overtuigd zijn de geschriften te doorzien, ook al kunnen ze nog geen recept van een gerecht onderscheiden. Ze gissen erop los en schrijven sneller dan ze lezen ellenlange exegesen.
Zij zijn als boeren die jagen op mollen. Mollen die dromen van wormen. Wormen die leven van lijken. Zo'n loden letterknecht zou Maitreya nog niet herkennen als hij voor hem stond. Even doorvragen en hij staat met zijn mond vol tanden. Boer met kiespijn, ziedaar je ware gezicht.
Meester Linji zegt:
Jakobsganger, wat zoek je toch? Hoelang blijf je deze ladder nog beklimmen? Wie heeft je wijsgemaakt dat het leven trappen heeft en dat het boven beter is dan beneden?
De leer is overal. Geen leraar kan je erheen brengen. De Boeddha is nergens. Er is zelfs geen graf om naartoe te gaan. De weg is een eindeloze vlakte. De enige trap die je ooit nodig zult hebben is een trap onder je hol.
Wie buiten zich een boeddha vindt zal nimmer op hem lijken, maar wie zijn eigen weetnietgeest ontdekt heeft niets meer te bereiken.
De ware boeddha heeft geen vorm. De ware weg heeft geen richting. De ware leer heeft geen inhoud.
Ik zeg je, de ware boeddha is niet waar en geen boeddha. De ware weg is niet waar en geen weg. De ware leer is niet waar en geen leer.
Wie zoekt zal niet vinden, waar vind je het niet zoeken?
Meester Linji zegt:
Wat is de ware boeddha, wat is de ware dharma, wat is de ware weg? De ware boeddha is de zuivere geest. De ware dharma is de uitstraling van de zuivere geest. De ware weg is de beweging van de zuivere geest. Deze drie verschillen in geen enkel opzicht. Ze verschillen niet, want het zijn lege namen zonder realiteit.
Sinds Bodhidharma uit het westen kwam, zocht hij onophoudelijk naar iemand die op eigen benen kon staan. Iemand die zich niets meer wijs liet maken. Iemand die zichzelf niets meer wijs probeerde te maken. Iemand die anderen niets meer wijs wilde maken.
Uiteindelijk ontmoette Bodhidharma de tweede chanpatriarch, die aan één woord genoeg had om in te zien dat al zijn streven zinloos was.
Wie genoeg heeft aan één woord, zal meester van patriarchen zijn. Wie genoeg heeft aan twee woorden zal meester van leerlingen zijn. De rest kan niet eens zichzelf verlossen.
Meester Linji zegt:
Boeddhisten uit alle windstreken zijn het er tegenwoordig over eens dat de dharma in hoofdzaak bestaat uit de zes perfecties en de tienduizend oefeningen. Daarmee hopen ze hun ziel te zuiveren en hun karma wit te wassen.
Witwasser, perfecties en oefeningen zijn bijzaak. Het zijn rituelen om mensen aan te trekken. Sfeermakers om ze in de stemming te brengen. Bezigheden om ze erbij te houden. Met de leer hebben ze niets van doen.
Mensen die zich onberispelijk aan de regels en de geloften houden, zijn geen haar beter af dan mensen die ze aan hun laars lappen.
Mensen die solitair op een bergtop leven, bij dageraad hun enige maaltijd nuttigen, onophoudelijk mediteren en de Boeddha zesmaal per dag de hoogste eer bewijzen, komen daarmee geen stap dichter bij de leer.
Mensen die alles weggeven, hoofd en ogen, merg en hersenen, staten en steden, vrouwen en kinderen, olifanten, paarden en de zeven kostbaarheden, vergroten alleen maar het lijden van lichaam en geest.
Hoe dat kan? Perfecties en oefeningen zijn leeg. Er is niets dat beoefend kan worden, niets dat vervolmaakt moet worden, niets dat bereikt moet worden en niemand om dat te doen.
De ware wegpoetser treedt in niemands voetsporen en wist zijn eigen afdrukken uit. Zelfs een bodhisattva die alle tien stadia heeft doorlopen zal hem tevergeefs zoeken.
En alle goden vieren feest, de geesten van de aarde maken diepe buigingen en in de tien richtingen is er geen boeddha die hem niet prijst.
Meester Linji zegt:
'De Boeddha van het Doordringende Inzicht en de Opperste Wijsheid praktiseerde tien eeuwigheden zonder onderbreking. Nooit vond hij de boeddhaweg, nooit zag hij het licht.' Hoe komt dat?
'Doordringend inzicht' betekent dat je op ieder moment doordringt in de vormeloosheid en de wezenloosheid van de tienduizend dharma's.
'Opperste Wijsheid' betekent wijs zijn zonder wijsheid omdat de tienduizend dharma's leeg zijn.
'Boeddha' staat voor het oog dat alles doorziet.
'Tien eeuwigheden praktiseren' verwijst naar het beoefenen van de tien perfecties.
Dat de Boeddha van het Doordringende Inzicht en de Opperste Wijsheid de boeddhaweg niet vond, komt doordat hij hem al ging.
Dat hij geen boeddha werd, komt doordat hij het al was.
Dat hij het al was betekent niets, want boeddha's zijn even leeg als de boeddhaweg. Boeddha zijn is het boeddhaschap doorzien.
Dat de Boeddha van het Doordringende Inzicht en de Opperste Wijsheid het licht niet zag, komt doordat de tienduizend dharma's leeg zijn. Wat valt er te zien? De leer is een van die tienduizend dingen. Wat valt er in te zien? Zelfs het oog dat alles doorziet is leeg, evenals de leegte.
De Boeddha is geen boeddha, door niets wordt hij besmeurd.
Meester Linji zegt:
Melkmuilen, wil je werkelijk een boeddha worden, laat je dan niet meeslepen door de dingen.
Als de geest in beweging komt, ontstaan er tienduizend dharma's. Als de geest tot rust komt, vergaan er tienduizend dharma's. Als de geest zich er niet mee bemoeit, zijn de tienduizend dharma's onbezoedeld.
Noch in deze wereld, noch in de volgende is er ook maar één ding te vinden. Er is niets dat ontstaat en niets dat vergaat. Er is niemand die geboren wordt en niemand die sterft. Hoe dat kan?
Alle zaken zijn leeg. Ook de Boeddha en de dharma, de soetra's en de shastra's, de perfecties en je karma. Het zijn lege namen, boekjes voor het bloeden, pleisters op de zonden, toverwoorden om de wereld te bezweren, wiegeliedjes om bange kinderen te kalmeren. Kinderen met kaalgeschoren koppen en slobberende kleren.
Melkmuilen, hoelang willen jullie nog baby's blijven? Wanneer durven jullie eindelijk eens op eigen benen te staan? Laat de Boeddha geen fopspeen zijn.
Meester Linji zegt:
Wegpiraten, verlossing kun je alleen bereiken door de vijf meesterlijke misdaden te plegen. Welke meesterlijke misdaden?
De vader doden. De moeder ontmaskeren. Het bloed van de boeddha vergieten. De vrede van de sangha verstoren. De heilige beelden en geschriften verbranden. Dit zijn de vijf meesterlijke misdaden.
De vader staat voor onwetendheid. Eens zul je ontdekken dat je de plaats waar je gedachten ontstaan en vergaan nergens kunt vinden, net zomin als de plaats van een echo in een galmkelder. Er valt niets te onderdrukken. Dit heet 'het doden van de vader'.
De moeder staat voor begeerte. Eens zul je ontdekken dat de dingen waarnaar je verlangt leeg zijn, net als de begeerte zelf. Er valt niets te weerstaan. Dit heet 'het ontmaskeren van de moeder'.
De boeddha staat voor de logica. Eens zul je ontdekken dat alle redeneringen gebaseerd zijn op lege woorden. Er valt niets te verhelderen. Dit heet 'het bloed van de boeddha vergieten'.
De sangha staat voor groepsvorming. Eens zul je ontdekken dat de banden tussen mensen al even leeg zijn als zijzelf. Er valt niets te verbinden. Dit heet 'de vrede van de sangha verstoren'.
De heilige beelden en geschriften staan voor de dharma's. Eens zul je ontdekken dat alle zaken en oorzaken, alle woorden en geschriften leeg zijn. Er valt niets te eren of te leren. Dit heet 'het doden van de heilige beelden en geschriften'.
Wegpiraten, braafheid heeft nog nooit iets opgeleverd. Verlossing is alleen te bereiken door de vijf meesterlijke misdaden te plegen.
Meester Linji zegt:
Slaven van de weg, is alles eenmaal doorzien, dan betekenen namen als 'aards' en 'heilig' niets meer.
Wie geen onderscheid maakt tussen aards en heilig, heeft niemand meer om op neer te zien en niemand meer om naar op te zien. Dus ook niet naar de wijzen van weleer. Laat je niet boeien door die boeienkoningen. Laat je niet dooddoen door hun dooddoeners.
Zolang je je nog vastklampt aan illusie en werkelijkheid zul je een speelbal van je gedachten blijven. Zolang je nog steunt op yin en yang zul je achter de feiten aanhollen. Zolang je nog denkt in termen van hoog en laag zul je op en neer gaan als een klimtol.
Slaven van de weg, geloof niets van wat ik zeg. Waarom niet? Mijn woorden hebben geen inhoud. Mijn lering heeft geen grond. Mijn meesterschap is als een mistbank die oplost in het eerste licht.
Gedachten zijn lege handen die eruit ziet als volle – illusies van het geestesoog.
Meester Linji zegt:
Meesterproever, de dharma is als een spreker zonder mond, een letter zonder font, een schijtgat in de grond.
Zowel het bodhisattvaschap als het arhatschap zijn kluisters die je boeien. De Boeddha is een blok aan je been. Vandaar dat Manjushri hem met zijn zwaard probeerde te doden. Vandaar dat Agulimala hem wilde afslachten met zijn dolk.
Er is geen dharma om te doorgronden. Er is geen boeddhanatuur om te realiseren. De doctrines van de Drie Voertuigen, van de Vijf Naturen en van de Volledige en Onmiddellijke Verlichting zijn allemaal leeg. Ze zijn er om je uit je grot te lokken.
Eenmaal buiten heb je er niets meer aan. Daar kun je gaan en staan waar je wilt. Waar het allemaal om begonnen was.
Meester Linji zegt:
Hoogvlieger, je bent op zoek naar een transcendente waarheid en hoopt haar in de geschriften te vinden. Een groot misverstand. Je hoopt haar in jezelf te vinden door naar binnen te keren. Een nog groter misverstand.
Mij maakt het niet uit of je de soetra's en de shastra's hebt bestudeerd. Mij kan het niet schelen of je een hoogleraar bent of een hogepriester. Mij interesseert het niet hoelang je stil kunt zitten en welke houding je daarbij aanneemt. Mij laat het koud of je de perfecties praktiseert en de geloften naleeft. Zolang je er maar doorheen kijkt.
Al ken je iedere heilige tekst achterstevoren uit je hoofd, al zit je stiller dan een stijfbevroren boeddhabeeld, dan nog haal je het niet bij de eerste de beste zwerver die er geen werk meer van maakt.
Eens zul je de prijs voor al je zinloze inspanning betalen. Denk aan de monnik Sunakatra. Hij begreep de Twaalf Afdelingen van het onderricht als geen ander, maar brandde levend in de hel omdat de onmetelijke aarde geen plaats meer voor hem had. Is dat dan wat je wilt?
Krijg ik honger dan open ik mijn mond, krijg ik slaap dan sluit ik mijn ogen. Dwazen lachen me uit, maar wijzen weten niet beter.
Hoogvlieger, zoek het niet in woorden. Daar word je alleen maar winderig van. Zoek het niet in daden. Daar word je alleen maar moe van. Haast je langzaam. Wie eenmaal de dharma doorziet, haalt de tienduizend bodhisattva's, opeengepakt in hun Drie Voertuigen, links en rechts in.
Meester Linji zegt:
Wegwezer, verknoei je tijd goed. Indertijd, toen ik er nog niks van snapte, meende ik precies te weten wat mij ontbrak. Omdat ik het allemaal zo goed doorhad, rende ik rond met een lege buik en een vol hoofd, de Waarheid binnen handbereik.
Terwijl ik mezelf jaar na jaar uitputte, raakte ik steeds verder van huis. Uiteindelijk wist iemand mij een halt toe te roepen en nu sta ik voor een stelletje lichtgelovigen mijn zelfgebakken lucht te verkopen. Stink er niet in, maak dat je wegkomt.
Kennelijk heb je het iets over de oude Linji gehoord en ben je hiernaartoe gekomen om me in verlegenheid te brengen met diepzinnige vragen die moeten bewijzen hoe ver je al bent. Als ik dan antwoord geef met mijn eigen geest in plaats van die van de Boeddha of met mijn lichaam in plaats van mijn geest, zit je me stom aan te staren. Dan ben je geschokt tot in je merg en niet tot enige reactie in staat.
Wegwezer, diepzinnigheid zet je vast. Alleen aan de oppervlakte kun je vrij bewegen.
Meester Linji zegt:
Overal waar ik verschijn, staan monniken zich op de borst te slaan: 'Zoek niet langer, ik ben een man van Chan. Ik weet de Weg, ik heb een Plan.' Reppend en beppend maken ze de een wat wijs, de ander wat afhandig.
Woordenkramers, de weg bedient zich niet van argumenten, twistgesprekken en spitsvondigheden om mensen aalmoezen af te troggelen of doctrines op te dringen. De weg bedient zich nergens van en verleidt nergens toe. Hij leidt nergens heen maar overal vandaan. Weg van je doel en weg van chan.
De transmissie van de boeddha's en de patriarchen is leeg. De Twaalf Afdelingen van het onderricht, de Drie Voertuigen, de Vijf Naturen, de leer van de Volledige en Plotselinge Verlichting – wat een flauwekul. Grootspraak van kleinkunstenaars. De uitdaging waar jullie voor staan is niet om het allemaal te begrijpen. De uitdaging waar jullie voor staan is om het allemaal te doorzien.
Overal begraaft men de doden, maar jullie hoofd zit vol lijken. Aaseters, laat de maden hun edele werk doen, dan ontstaat er weer ruimte in je hoofd. Gebruik je geest zoals hij bedoeld is en alles gaat vanzelf.
Meester Linji zegt:
Afvaller, wil je de leer doorgronden? Laat je dan niets wijsmaken. Opengeslagen past er geen letter in, dichtgeslagen omvat hij het hele universum. Een oude wijze zei het al: 'Benoemen is de boot missen.' Zo miste hij de boot.
Op mij kun je rekenen, ik neem niemand bij de neus. Maar wie ergens aan vasthoudt, neemt zichzelf bij de neus. Wie zich bij wijze van houvast nergens aan vasthoudt, neemt zichzelf nog steeds bij de neus.
Dit is geen raadsel om diep over na te denken. De leer is geen kwestie van begrijpen of niet begrijpen. Weten is een wassen neus, niet-weten is een ongewassen neus. Gewoon je neus achterna lopen, is dat zo moeilijk? Ja, ik zeg gewoon waar het op staat. Zie maar wat je ermee doet.
Afvaller, je moet het zelf zien. Maar wat? Je moet het zelf doorzien. Het wat? Ik kan praten tot je een ons weegt, dat is nog altijd een ons teveel. Beter doe ik er het zwijgen toe.
Nu jij nog.
Gouverneur Wang en zijn staf nodigden Meester Linji uit om plaats te nemen op het podium. Nadat hij was gaan zitten, sprak de meester:
'Ik kan uw verzoek om het podium te bestijgen niet weigeren. Was ik een patriarch, dan zou ik als hoogste uitdrukking van de Grote Zaak het zwijgen bewaren. Helaas geeft dat ook alleen maar misverstanden. En hoe zou ik, na door de gouverneur zelf te zijn uitgenodigd, iets achter kunnen houden? Is er hier misschien een dappere broeder die zich met mij wil meten? Laat hem dan nu naar voren treden.'
Een monnik stond op en vroeg: 'Wat is de kern van het boeddhisme?' Meester Linji slaakte een kreet. De monnik maakte een buiging.
Een andere monnik vroeg: 'Wat gaf bij u de doorslag?' 'Ik stelde mijn meester, Huangbo, drie keer een vraag en kreeg drie keer slaag', antwoordde Linji. De monnik wist niets uit te brengen. Linji slaakte een kreet, gaf de monnik een draai om zijn oren en zei: 'Wou jij een wolk aan de hemel vastspijkeren?'
Een schriftgeleerde zei: 'De Drie Voertuigen en de Twaalf Afdelingen van het Onderricht spreken boekdelen.' 'U moet uw tuintje nog wieden', antwoordde Linji. 'De Boeddha loog er anders niet om', zei de schriftgeleerde. 'Welke Boeddha?' vroeg Linji. De schriftgeleerde stond perplex. 'Wou u mij ten overstaan van de gouverneur te kakken zetten?' vroeg de meester. 'Vort, wegwezen.'
Linji zei: 'Verder nog iemand? Nee? Uitstekend. Boeddha zei het al: "De leer kent geen woorden, geen oorzaken en geen voorwaarden." Spreken is verspreken. Straks gaan de gouverneur en zijn gevolg ons nog geloven ook, dan zijn we verder van huis.' Hij slaakte een kreet en riep: 'Voor lichtgelovigen zal de laatste dag nooit komen.'
Een monnik vroeg: 'De godin van het mededogen heeft duizend handen en duizend ogen. Welk oog is het ware?' Meester Linji zei: 'De godin van het mededogen heeft duizend handen en duizend ogen. Welk oog is het ware?'
De monnik sleurde Linji van zijn kussen en ging er zelf op zitten. Linji ging vlak voor hem staan en vroeg: 'Wat ziet het ware oog nu?' De monnik wist niets uit te brengen. Linji sleurde hem van het kussen en nam zijn plaats weer in.
Een monnik vroeg: 'Waar is de mens die zich nooit laat kennen?' Linji greep de monnik in zijn kraag en riep: 'Hebbes.' De monnik keek hem beteuterd aan. De meester gaf hem een zet en zei: 'Wat een nitwit is de mens die zich nooit laat kennen'.
Een monnik maakte een buiging voor Linji. De meester slaakte een kreet. 'Van mij komt u toch niets te weten', riep de monnik. 'Wat heb je dan ontdekt?' vroeg de meester. De monnik slaakte een kreet.
Een monnik vroeg: 'Wat is de kern van de boeddhistische leer?' Linji hield zijn vliegenkwast omhoog. De monnik slaakte een kreet. De meester gaf hem een oplawaai.
Een monnik vroeg: 'Wat is de kern van de boeddhistische leer?' Linji stak zijn vliegenkwast in de lucht. De monnik slaakte een kreet. De meester slaakte een kreet. De monnik wist het niet meer. De meester gaf hem een oplawaai.
Linji zei tegen zijn leerlingen: 'Sommigen van jullie deinzen er niet voor terug hun lichaam of zelfs hun leven op het spel te zetten omwille van de leer. Twintig jaar geleden vroeg ik mijn meester, Huangbo, driemaal naar de kern van het boeddhisme en driemaal kreeg ik slaag. Maar zijn klappen waren balsem voor de ziel. Wat zou ik er graag weer eens van langs krijgen. Wie neemt de handschoen op?' 'Ik', riep een monnik. Linji reikte hem zijn stok. Vlak voor de monnik de stok vastgreep, sloeg de meester toe.
Een monnik vroeg: 'Waar vind ik het zwaard dat alle gedachten bij de wortel afsnijdt?' Linji pakte zijn stok en riep: 'Pas op, daar komt het.' De monnik stond als aan de grond genageld. De meester sloeg toe.
Linji werd benaderd door een monnik en slaakte een kreet. De monnik maakte een buiging. 'Hoe vond je mijn schreeuw?' vroeg de meester. 'Nogal schreeuwerig', antwoordde de monnik. 'Is dat alles?' vroeg de meester. 'Verzin eens wat nieuws', zei de monnik. Linji slaakte een kreet.
Toen de hoofdmonniken van de oostelijke en de westelijke hal elkaar tegenkwamen, slaakten ze tegelijkertijd een kreet. Later die dag vroeg een monnik aan Linji: 'Wie was hier de gastheer, wie de gast?' 'Die gastvrij is', zei de meester.
Meester Linji zei: 'De een is onderweg zonder zijn huis te verlaten, de ander verlaat zijn huis zonder onderweg te zijn. Wie komt het verst?'
Meester Linji zei: 'De een staat op een drukke marktplaats zonder uitweg, de ander op een hoge bergtop zonder terugweg. Wie is het eerste thuis?'
Een monnik vroeg: 'Wat is de eerste aanwijzing?' Linji zei: 'Waar niet gespeculeerd wordt, zijn pop en kast duidelijk onderscheiden. Wat moet je dan nog achter de schermen?'
'Wat is de tweede aanwijzing?' 'Ook wie aldoor vragen stelt, zal bedrogen uitkomen. Heeft het poppenspel zich er ooit door laten onderbreken?'
'Wat is de derde aanwijzing?' 'Als de poppen sjansen, heb je de poppenspeler aan het dansen. Wie trekt hier aan de touwtjes?'
De meester vervolgde: 'Voor jullie lijkt dit misschien een spel, maar wat zijn dan de regels?'
Linji zei tegen zijn leerlingen: 'Soms valt het subject weg, soms het object, soms beide, soms geen van beide.'
Een monnik vroeg: 'Wat als het subject wegvalt?' De meester zei: 'De lentezon breekt door en niemand werpt een schaduw.'
'Wat als het object wegvalt?' 'De koning heerst en niemand kent zijn grenzen.'
'Wat als beide wegvallen?' 'Niemand thuis in Nergenshuis en ergens ben je niet.'
'Wat als geen van beide wegvalt?' 'De koning is zijn rijk te rijk en ieder zingt zijn lied.'
Een monnik vroeg: 'Waarom kwam Bodhidharma uit het westen?' 'Als hij ergens op uit was geweest, had hij niet eens zichzelf kunnen verlossen', antwoordde Linji.
De monnik zei: 'Als hij nergens op uit was, hoe kan het dan dat de tweede patriarch de dharma ontving?' De meester zei: 'Ontvangen is afstaan.'
De monnik vroeg: 'Wat is de dharma afstaan?' Linji zei: 'Het is omdat jullie voortdurend je neus achterna lopen dat een patriarch uitriep: "Wat een kneuzen, met je hoofd op je schouders naar je hoofd zoeken." Als je inziet dat jouw geest in geen enkel opzicht verschilt van die van de patriarchen, ben je in één keer klaar en heb je niets meer te doen. Dat is de dharma ontvangen.'
Meester Huangbo ging naar de keuken en zei tegen de rijstkok: 'Wat ben jij aan het doen?' 'Rijst pakken voor de monniken', zei de kok. Huangbo vroeg: 'Hoeveel rijst eten ze per dag?' 'Twee zakken', zei de kok. 'Is dat niet wat veel?' vroeg de meester. 'Eerder te weinig', zei de kok. Huangbo gaf hem een klap.
De kok beklaagde zich bij Linji, die zich in de handen wreef: 'Wacht maar, ik krijg hem wel.'
Toen Linji aan de beurt was om Huangbo te bedienen, vertelde die hem zelf het verhaal. Linji vroeg: 'Wat had de kok dan moeten zeggen? Als u nu even voor kok speelt, dan begin ik: "Is dat niet wat veel?''' De meester antwoordde: 'Wat dacht je van "Morgen is er weer een dag"?' 'Waarom tot morgen wachten', zei Linji, 'hier hebt u uw portie vast', en gaf Huangbo een draai om zijn oren. 'Die dwaas moet weer zo nodig zijn hoofd in het hol van de leeuw steken', zei de meester geschrokken. Linji slaakte een kreet en ging ervandoor.
'Waar ging dat over?' vroeg Guishan. 'Wat denkt u zelf, eerwaarde?' zei Yangshan. 'De meester streek weer eens met zijn hand over zijn hart.' 'Geen sprake van', zei Yangshan. 'Wat zou jij zeggen?' vroeg Guishan. 'De meester hield zijn hart weer eens vast.'
Linji zag een monnik aankomen en stak zijn vliegenkwast in de lucht. De monnik maakte een buiging. De meester gaf hem een klap.
Linji zag een monnik aankomen en hield zijn vliegenkwast omhoog. De monnik negeerde hem. De meester gaf hem een klap.
Linji zag een monnik aankomen en zei: 'Waar kom jij vandaan?' De monnik slaakte een kreet. De meester gebaarde hem te gaan zitten. De monnik keek hem verrast aan. De meester gaf hem een klap.
Op een dag genoten Meester Linji en Puhua een feestmaal van een begunstiger. Linji zei: '"Een druppel water bevat de hele oceaan, en een naald de hele hooiberg." Verwijst dit naar het bovennatuurlijke of naar het oorspronkelijke?' Puhua trapte de eettafel omver. 'Wat grof', riep de meester. Puhua riep: 'Grof en fijn, waar denkt u wel dat we zijn.' 'Puritein', riep de meester.
De volgende dag genoten Linji en Puhua opnieuw een feestmaal van een begunstiger. De meester zei: 'Hoe verhoudt de dis van vandaag zich tot die van gister?' Weer trapte Puhua de eettafel omver. 'Wat grof', riep Linji opnieuw. 'Apotheker', riep Puhua, 'de leer is grof noch fijn.' 'Sacherijn', riep de meester.
Meester Linji zat samen met twee oude priesters, Heyang en Muta, rond het vuur in de meditatiehal. Linji zei: 'Iedere dag hangt Puhua op straat de dorpsgek uit. Is hij nu een dwaas of een wijze?'
Voordat iemand antwoord kon geven, kwam Puhua binnen. De meester zei: 'Ben jij een dwaas of een wijze?' Puhua zei: 'Ben jij een dwaas of een wijze?' Linji slaakte een kreet.
Terwijl hij van de een naar de ander wees, zei Puhua: 'Heyang komt net kijken, Muta heeft het gehad en Linji stelt ook niets voor, al heeft hij het oog.' De meester riep: 'Oud wijf.' 'Stokstijf', gilde Puhua, en lichtte zijn hielen.
Broeder Puhua stond stiekem rauwe groenten naar binnen te proppen. Linji betrapte hem erop en zei: 'Net een ezel.' 'Ieja, ieja', balkte Puhua. De meester zei: 'Ach, wat lief.' 'Houd de dief', riep Puhua en ging ervandoor.
Puhua liep dikwijls de markten af, rinkelend met zijn belletje en luidkeels roepend:
'Komt het als licht dan sluit ik mijn ogen. Komt het als duisternis dan wend ik me af. Komt het van overal dan ben ik nergens. Komt het als leegte dan doet het me niets.'
Linji gaf zijn bediende opdracht Puhua in zijn kraag te vatten en hem te vragen: 'Wat als het niet komt?'
De bediende had de vraag nog niet gesteld of Puhua duwde hem van zich af en zei: 'Dan is het feest in de Tempel van het Grote Mededogen.'
Toen de bediende zijn verhaal had gedaan, zei de meester: 'Wat als het toch komt?'
Een oude hoogwaardigheidsbekleder had een onderhoud met Meester Linji. Bij het overhandigen van zijn gift vroeg hij: 'Hoor ik nu te buigen of niet?' De meester slaakte een kreet. De oude man maakte een buiging. Linji riep: 'Hielenlikker.' 'Waterkikker, mattenstikker', gilde de oude man en vertrok. 'Denk maar niet dat u daarmee wegkomt', riep Linji hem na.
Later vroeg Linji aan de hoofdmonnik: 'Wat maakt u ervan?' 'Zeg dat wel', zei de hoofdmonnik. De meester zei: 'Wie ging hier over de schreef, de gastheer of de gast?' 'Servies hoort in de kast', zei de hoofdmonnik. 'Nou?' drong Linji aan. De hoofdmonnik liep weg zonder iets te zeggen. 'Denk maar niet dat u daarmee wegkomt', riep de meester hem na.
Toen Meester Nanquan ervan hoorde, zei hij alleen maar: 'Raspaarden moeten trappen.'
Linji ging een legerkamp binnen om een feest bij te wonen. Bij de poort stond een stafofficier. De meester wees naar een van de pilaren en zei: 'Is deze werelds of heilig?' De officier wist niets uit te brengen. Linji legde zijn hand erop en zei: 'Wat je ook zegt, het blijft een houten paal.'
Linji zei tegen de tempelbeheerder: 'Waar ben je geweest?' 'Gierst verkopen in de stad.' 'Heb je alles verkocht?' vroeg de meester. 'Tot de laatste korrel.' Linji trok met zijn stok een streep op de grond en zei: 'En deze dan?' De tempelbeheerder slaakte een kreet. De meester gaf hem een oplawaai.
De chef-kok die net was binnengekomen zei: 'Hij snapt het niet.' 'Jij wel soms?' vroeg Linji. De chef-kok maakte een buiging. De meester gaf hem een mep.
Toen een schriftgeleerde zich voor een onderhoud bij hem vervoegde, vroeg Linji: 'In welke soetra's of commentaren bent u gespecialiseerd?' 'Voor zover mijn gebrekkige talent het toeliet heb ik de Baifa Lun bestudeerd.'
Linji zei: 'Stel dat iemand volledig inzicht had gekregen in de Twaalf Afdelingen van de Drie Voertuigen en iemand anders niet, zou dat wat uitmaken?' 'Voor degene met volledig inzicht zou het hetzelfde zijn, voor degene zonder inzicht anders', antwoordde de schriftgeleerde.
Broeder Lepu, op dat moment de bediende van Linji, riep: 'Hetzelfde, anders, waar denkt u wel dat u bent.' De meester wendde zich tot Lepu en zei: 'Wat maakt het uit.' Lepu slaakte een kreet.
Nadat hij de schriftgeleerde had uitgezwaaid, vroeg Linji: 'Was die schreeuw voor mij bedoeld?' 'Wat maakt het uit', zei Lepu. De meester gaf hem een klap.
Meester Deshan de Tweede zei dikwijls: 'Dertig stokslagen als je spreekt, dertig als je zwijgt.' Toen Linji het hoorde, gaf hij broeder Lepu opdracht Deshan een bezoekje te brengen. 'Vraag hem: "Waarom dertig stokslagen voor iemand die kan spreken?" Wacht tot hij naar zijn stok grijpt, pak hem af en geef hem ervan langs. Eens kijken hoe hij reageert.'
Lepu maakte zijn opwachting bij Deshan en deed wat hem was opgedragen. Deshan greep naar zijn stok, Lepu pakte hem af, de meester reageerde niet en Lepu haalde uit.
Teruggekomen vertelde Lepu hoe het was afgelopen. 'Als ik het niet dacht', zei Linji. 'Wat?' vroeg Lepu. Linji greep naar zijn stok, Lepu reageerde niet en de meester haalde uit.
Linji kreeg bezoek van gouverneur Wang. De hoogwaardigheidsbekleder vroeg: 'Lezen de monniken in dit klooster soetra's?' 'Welnee', zei de meester. 'Leren ze mediteren?' vroeg de gouverneur. 'Natuurlijk niet.' 'Wat dan?' vroeg Wang. 'Boeddha's en patriarchen worden', antwoordde Linji. 'Goudstof is mooi, maar in je ogen geeft het staar', bevestigde de gouverneur. 'En ik maar denken dat u gek was', zei de meester.
Linji vroeg: 'Wat is een witte stier op een kale vlakte?' 'Boe', deed Xingshan. 'Hoe eloquent', zei de meester. 'Boe', herhaalde Xingshan. 'Wat een rund', zei Linji.
Linji zei: 'Sommigen schreeuwen het uit, anderen slaan erop los. Wat komt dichterbij?' 'Geen van beide', antwoordde broeder Lepu. 'Wat wel?' vroeg de meester. Lepu schreeuwde het uit. Linji sloeg erop los.
Linji zag een monnik aankomen en ging in de weg staan met zijn armen wijd. De monnik keek hem stom aan. 'Gesnopen?' vroeg de meester. 'Ik ben bang van niet', zei de monnik. 'Zoek dan maar weer verder', zei Linji, en stapte opzij.
Toen Dajue tijdens zijn bedevaart Linji aandeed, stak deze zijn vliegenkwast in de lucht, waarop Dajue zijn meditatiekleedje spreidde. Linji legde zijn kwast neer, Dajue vouwde zijn kleedje weer op en meldde zich in de meditatiezaal. 'Zeker familie van de meester,' mopperden de monniken, 'Dajue maakte geen buiging of niks en hij kwam er gewoon mee weg.'
Linji liet Dajue halen. 'De anderen klagen dat je mij niet correct begroet hebt', zei hij. 'Hoi', zei Dajue, en keerde terug naar de meditatiezaal.
Toen Zhaozhou tijdens zijn pelgrimage Linji aandeed, zat de meester net z'n voeten te wassen. Zhaozhou vroeg: 'Waarom kwam Bodhidharma uit het westen?' 'Ik zit net mijn voeten te wassen', zei Linji. Zhaozhou kwam een stapje dichterbij en hield zijn hoofd scheef. De meester zei: 'Ik ga zo nog een teiltje vullen.'
Toen broeder Ding tijdens zijn bedevaart Linji bezocht, vroeg hij: 'Wat is de kern van de boeddhistische leer?' De meester stond op, greep Ding in zijn kraag, gaf hem een draai om zijn oren en duwde hem ruw van zich af.
De broeder bleef stokstijf stilstaan. Een monnik die het zag gebeuren, riep: 'Broeder Ding, waarom buigt u nu niet?' Midden in zijn buiging viel bij Ding het kwartje.
Tijdens zijn bedevaart ging Mayu langs bij Linji. Hij legde zijn meditatiematje neer en vroeg: 'Welke van de twaalf gezichten van Guanyin is het ware?' De meester stond op, greep met zijn ene hand Mayu, met de andere diens matje en riep: 'Welke Guanyin.'
Mayu rukte zich los en probeerde op de plek van de meester te gaan zitten. Linji pakte zijn stok om hem te slaan, maar Mayu greep gauw het andere uiteinde. Zo gingen ze duwend en trekkend het privévertrek van de meester binnen.
Op een dag zei Linji tegen een monnik: 'Soms is een schreeuw als een zwaard dat alles afhakt, soms als een leeuw op de loer, soms als een hengel in het water en soms als een loze kreet.' De monnik keek hem perplex aan. De meester slaakte een kreet.
Linji zei tegen een non: 'Welkom of nietkom?' De non slaakte een kreet. 'Geef antwoord', riep de meester en pakte zijn stok. Opnieuw slaakte de non een kreet. De meester sloeg toe.
Longya ging naar Linji en vroeg: 'Waarom kwam Bodhidharma uit het westen?' De meester zei: 'Geef die ruggensteun eens aan.' Longya gaf hem de steun en Linji haalde uit. Longya zei: 'Moest Bodhidharma daarvoor uit het westen komen?'
Later ging Longya naar Cuiwei en vroeg: 'Waarom kwam Bodhidharma uit het westen?' De meester zei: 'Geef dat biezenmatje eens aan.' Longya gaf hem het matje en Cuwei haalde uit. Longya zei: 'Moest Bodhidharma daarvoor uit het westen komen?'
Nadat Longya zelf meester van een tempel was geworden, vroeg een monnik: 'Klopt het dat u tijdens uw pelgrimage een onderhoud hebt gehad met twee eminente priesters?' Longya zei: 'Moest Bodhidharma daarvoor uit het westen komen?'
In het klooster op de berg Jing zaten vijfhonderd monniken, maar bijna niemand vroeg meer een gesprek aan. Meester Huangbo gaf Linji opdracht poolshoogte te gaan nemen en vroeg: 'Hoe ga je het aanpakken?' 'Ik zal wel zien.'
Na aankomst ging Linji met zijn reiskleren nog aan naar de dharmahal voor een onderhoud met de abt. Toen die eindelijk opkeek, slaakte Linji een kreet, stak zijn neus in de lucht en vertrok.
Later die dag vroeg een monnik aan de abt: 'Wat hebt u misdaan dat hij zo tegen u schreeuwde, eerwaarde?' De abt haalde zijn schouders op en zei: 'Hij komt van Huangbo, ga het daar maar vragen.'
Niet veel later waren de meeste monniken van het klooster op de berg Jing vertrokken.
Dag na dag zwierf broeder Puhua met een belletje over straat en vroeg iedereen om een pij uit één stuk. Hij kreeg er veel aangeboden, maar weigerde ze allemaal. Meester Linji liet de tempelbeheerder een doodskist kopen en zei tegen Puhua: 'Kijk eens, ik heb een pij uit één stuk voor je laten maken.'
Puhua nam de doodskist op zijn schouders, sjokte ermee door de straten en riep steeds: 'Linji heeft een pij uit één stuk voor me laten maken. Ik ga nu naar de Oostpoort om een eind aan mijn leven te maken.' Zijn stadsgenoten liepen massaal uit, dat wilden ze weleens zien. Toen het erop aankwam krabbelde Puhua terug. Hij riep: 'Morgen ga ik naar de Zuidpoort om een eind aan mijn leven te maken.'
Nadat hij er drie keer van had afgezien, geloofde niemand hem meer. Op de vierde dag verliet Puhua in zijn eentje stilletjes het stadje. Eenmaal buiten de stadsmuren vroeg hij een voorbijganger om zijn doodskist voor hem dicht te spijkeren. Al gauw deed het nieuws de ronde en het hele stadje liep uit.
Toen de nieuwsgierigen de kist openbraken, zagen ze tot hun verbazing dat hij leeg was. Maar hoog in de lucht hoorden ze het ijle geluid van een belletje dat langzaam wegstierf. Tingelingeling... tingeling... ting...
Toen Linji bij Meester Huangbo studeerde, viel hij op door zijn eenvoud en directheid. Op een dag ging de hoofdmonnik naar hem toe en vroeg: 'Hoelang ben je hier nu al?' 'Drie jaar', zei Linji. 'Heb je ooit om een onderhoud gevraagd?' 'Nooit. Ik zou niet weten wat ik moest vragen.' 'Ga maar vragen wat de kern van de boeddhistische leer is.'
Linji ging naar Huangbo, maar voor hij was uitgesproken kreeg hij ervan langs. 'En?' vroeg de hoofdmonnik na afloop. 'Ik snap er niks van, de meester begon meteen te slaan.' 'Ga het hem nog maar eens vragen.'
Drie keer stelde Linji zijn vraag en drie keer kreeg hij slaag. Tegen de hoofdmonnik zei hij: 'Dank voor uw goede raad. Helaas was het onderricht van de meester niet aan mij besteed. Ik denk dat ik maar weer verder trek.' 'Je moet nog wel even afscheid nemen van Meester Huangbo hoor', zei de hoofdmonnik. Linji boog en ging zijn spullen pakken.
Op een holletje liep de hoofdmonnik naar Huangbo en zei: 'De jongeman die u driemaal naar de kern van de boeddhistische leer heeft gevraagd, is op de goede weg. In de toekomst zal hij een reusachtige boom worden waar veel reizigers rust onder zullen vinden. Ontmoedig hem niet.'
Toen Linji afscheid kwam nemen, zei Huangbo vriendelijk: 'Ga maar naar Dayu in Gaoan. Hij kan je wel verder helpen.'
Linji ging naar Dayu en verzocht om een onderhoud. De meester vroeg: 'Waar kom je vandaan?' 'Van Huangbo', zei Linji. 'Heb je nog wat van hem opgestoken?' 'Drie keer vroeg ik hem naar de kern van de leer en drie keer kreeg ik op mijn kop. Wat denkt u, lag het aan mij?' antwoordde Linji. 'Wat een goedzak dat hij zich zo om je bekommert', zei Dayu. 'En dan moet je mij nog komen vragen of het aan jou lag?'
Eindelijk ging Linji een lichtje op. 'Goh, de leer van Huangbo stelt ook niets voor', riep hij uit. De meester greep hem in zijn kraag en zei: 'Sufferd. Eerst vraag je of het aan jou ligt en nu roep je weer dat de leer van Huangbo niets voorstelt. Zeg op, wat is volgens jou de kern van de boeddhistische leer?' Linji porde hem drie keer in zijn ribben. 'De appel valt niet ver van de boom', kreunde Dayu. 'Vort, maak dat je wegkomt.'
Linji keerde terug naar Huangbo en maakte zijn opwachting. De meester zei: 'Nee maar, daar heb je hem weer. Wat een omloper. Hoelang gaat dit nog door?' 'Wat bent u toch een goedzak', riep Linji uit. 'Vertel eens, hoe ging het bij Dayu?' vroeg de meester, waarop Linji verslag uitbracht.
Huangbo zei handenwrijvend: 'Ach, wat zou ik die gast graag eens een goed pak slaag geven.' 'Waarom wachten?' riep Linji, 'Hier, pak aan', en gaf de meester een draai om zijn oren. 'Halve gare', schreeuwde Huangbo geschrokken. Linji slaakte een kreet. 'Bediende', riep de meester, 'Verlos mij van deze dwaas en begeleidt hem naar de meditatiezaal.'
Guishan vroeg: 'Wie gaf nu de doorslag, Huangbo of Dayu?' 'De een gaf hem op zijn kop en de ander trok hem aan zijn staart', antwoordde Yangshan.
Linji stond pijnboompjes te planten. Meester Huangbo zei: 'Waarom al die moeite? Ze groeien hier vanzelf.' Linji antwoordde: 'Welke moeite? Ze groeien hier vanzelf.'
Even later verklaarde hij: 'Ik wil een mooie achtergrond scheppen voor de hoofdpoort en een baken oprichten voor latere generaties.' Hij sloeg driemaal met zijn houweel op de grond.
'Heb ik je daarvoor dertig stokslagen gegeven?' zei de meester hoofdschuddend. 'Had u maar een houweel moeten gebruiken', zei Linji, en sloeg weer driemaal op de grond. 'Door jouw toedoen zal mijn leer de wereld veroveren', riep Huangbo opgetogen.
Op een dag toen Linji als zijn bediende optrad, mompelde Deshan: 'Ik ben zo moe.' 'Zelfs als hij slaapt houdt hij zijn mond niet', zei Linji. De meester sloeg naar hem. Linji gooide hem met stoel en al omver. Deshan zei niets meer.
De monniken waren aan het werk in de tuin. Toen hij zag dat Huangbo eraan kwam, hield Linji op en leunde op zijn schoffel. 'Is die vent nu al moe?' vroeg de meester. 'Deze vulkaan is uitgewerkt', zei Linji. De meester trapte tegen zijn schoffel. Linji pakte zijn stok af en sloeg hem tegen de grond.
Huangbo zei tegen de dienstdoende monnik: 'Help me eens overeind.' De monnik siste: 'Eerwaarde, dit pikt u toch niet.' De meester gaf hem een oplawaai.
Terwijl hij weer begon te schoffelen, zei Linji: 'Overal cremeren ze de doden maar ik begraaf ze levend.'
Guishan zei: 'Waarom sloeg Huangbo de dienstdoende monnik?' Yangshan zei: 'Omdat hij nog niet was uitgewerkt.'
Linji zat maar wat te zitten voor de meditatiezaal. Toen hij zag dat Huangbo eraan kwam, deed hij gauw zijn ogen dicht. De meester sjokte schijnbaar teleurgesteld naar zijn vertrekken. Linji holde hem achterna en maakte een buiging.
Later zei Huangbo tegen de hoofdmonnik: 'Die maak je ook niks meer wijs.' De hoofdmonnik merkte op: 'Eerwaarde, niemand weet waar de klepel hangt, maar u luidt wel de klok voor deze jongeling.' De meester sloeg zichzelf op de mond. 'Als u dat maar weet', zei de hoofdmonnik.
Linji lag te slapen in de meditatiehal. Huangbo kwam binnen, liep op hem af en sloeg met zijn stok op de vloer. Linji deed één oog open, zag dat het de meester was en sliep rustig verder.
Huangbo sloeg nogmaals met zijn stok op de vloer en liep naar de andere kant van de hal, waar de hoofdmonnik zat te mediteren. Huangbo zei: 'Die jongeman daarginds zit tenminste te mediteren, maar wat u zich allemaal in het hoofd haalt.' 'Wat u zich allemaal in het hoofd haalt', antwoordde de hoofdmonnik.
Guishan vroeg: 'Wie was wie te slim af?' 'Wat u zich allemaal in het hoofd haalt', antwoordde Yangshan.
De monniken stonden in de tuin te werken. Huangbo zag dat Linji niets omhanden had en vroeg: 'Waar is je schoffel?' 'Dat zou ik ook weleens willen weten', zei Linji.
'Kom eens hier,' zei de meester, 'we moeten even babbelen.' Huangbo hield zijn schoffel omhoog en zei: 'Hij weegt niets en toch kan niemand hem optillen.' Linji griste de schoffel uit zijn handen, stak hem in de lucht en riep: 'U kunt me nog meer vertellen.' 'Ik denk het niet', lachte de meester en keerde terug naar de tempel.
Guishan zei: 'Volgens mij was Linji de meester hier te slim af.' Yangshan zei: 'U kunt me nog meer vertellen.'
Linji ging naar Guishan met een brief van Huangbo. Yangshan, die op dat moment voor gastheer speelde, nam de brief in ontvangst. Hij zei: 'Deze is van Huangbo, maar waar is die van de bode?' Linji gaf hem een draai om zijn oren. Yangshan zei: 'Dat is klare taal.'
Samen gingen ze naar Guishan. 'Hoeveel leerlingen heeft mijn confrère Huangbo?' vroeg deze. 'Zevenhonderd.' antwoordde Linji. 'Klaar is hij ermee. Wie is hun leider?' 'Hij heeft u zojuist een brief bezorgd. Hoeveel leerlingen hebt u zelf, eerwaarde?' 'Vijftienhonderd' zei Guishan. 'Klaar bent u ermee', zei Linji. 'Wacht maar', zei de meester. Lachend namen ze afscheid.
Terwijl de zomerretraite van Mount Huangbo allang begonnen was, kwam Linji nog eens aanzetten. Toen hij de meester een soetra zag lezen, zei hij: 'En ik maar denken dat u uitgeleerd was. Wat een veelvraat.'
Na een paar dagen ging Linji afscheid nemen. Huangbo zei: 'Eerst kom je te laat en nu ga je er alweer vandoor?' 'Ik heb er mijn buik vol van', verklaarde Linji. 'Hongerkunstenaar', riep Meester Huangbo, en joeg hem weg.
Onderweg kreeg Linji toch weer trek. Hij keerde op zijn schreden terug en maakte de zomerretraite af.
Linji ging afscheid nemen van Huangbo. De meester zei: 'Waar ga je heen?' 'Van steen naar steen', antwoordde Linji. Huangbo gaf hem een oplawaai en Linji gaf hem een mep terug.
Lachend riep de meester zijn bediende: 'Breng me de onderscheidingstekens van wijlen mijn meester Baizhang.' 'De brand erin', riep Linji. 'Ach,' zei Huangbo, 'dat kan altijd nog. Neem ze nu maar mee. In de toekomst zul je iedereen de mond snoeren.'
Guishan zei: 'Ging Linji hier niet te ver?' 'Integendeel,' zei Yangshan, 'je kunt niet ver genoeg gaan.' 'Hoe dat zo?' 'Alleen wie zijn meester aftroeft, is een waardig erfgenaam.'
Linji bezocht een monument ter nagedachtenis van Bodhidharma. De beheerder vroeg: 'Priester, aan wie wilt u eerst eer bewijzen, aan de Boeddha of aan Bodhidharma?' 'Ik wil aan niemand iets bewijzen', zei Linji. 'Wat doet u hier dan?' vroeg de beheerder verbaasd. Linji stak zijn neus in de lucht en vertrok.
Tijdens een bedevaart deed Linji het klooster van Longguang aan. De meester wilde net aan een preek beginnen toen Linji op hem afliep en vroeg: 'Hoe slaat men een slag zonder stok?' De meester wist niets uit te brengen. 'Goed gesproken', zei Linji. Longguang staarde hem stom aan. Linji zei: 'Zo slaat men een slag zonder stok.'
Linji ging op bezoek bij Ping te Sanfeng. De meester zei: 'Waar kom jij vandaan?' 'Van Huangbo', antwoordde Linji. 'Heb je nog wat van hem opgestoken?' vroeg Ping.
'Donderend sloeg de bliksem in / De vogel is gevlogen', dichtte Linji. 'De herfstwind fluit door de bomen / Wie kent zijn melodie?' antwoordde Ping. 'Hij breekt door alle grenzen heen / Voorbij de blauwe lucht' riposteerde Linji. 'Overdrijven is ook een vak', zei de meester. 'Het schaap heeft een wolf gebaard / Die breekt zelfs uit de hemel', jubelde Linji. 'Kom nu maar gewoon binnen, dan drinken we een kopje thee.'
Bij zijn vertrek vroeg de meester: 'Waar ben je hiervoor geweest?' 'Bij Longguang', zei Linji. 'Zo blijf je aan de gang', zei Ping.
Linji bracht een bezoek aan Daci, die zich in zijn privévertrek had teruggetrokken. 'Wat zit u nu te kniezen in uw kamertje?' vroeg Linji.
'De oude pijnboom heeft geen haast / Een meisje plukt een bloem / En alom wordt het lente', dichtte de meester. 'Volmaakte wijsheid kent geen tijd / De oude pijnboom groeit noch bloeit / En staat maar in de weg', antwoordde Linji. De meester slaakte een kreet en Linji schreeuwde terug.
Er viel een lange stilte. 'Wat zit je nu te kniezen op je kussentje?' vroeg Daci. Linji haalde zijn neus op en vertrok.
Linji arriveerde bij de tempel van Huayan in Xiangzhou. De meester stond op zijn stok te leunen en deed alsof hij sliep. 'Eerwaarde, wat staat u hier te suffen', riep Linji. 'Eindelijk iemand die van wanten weet', riep Huayan. 'Bediende, haal thee voor de meester', riep Linji. 'Bediende, geef die monnik een ereplaats', riep Huayan.
Op zijn bedevaart deed Linji Meester Cuifeng aan. Die vroeg: 'Waar komt jij vandaan?' 'Van Huangbo.' 'Heeft mijn confrère nog wat te melden?' 'Niet dat ik weet.' 'Hoe dat zo?' vroeg Cuifeng. 'Ik durf het niet te zeggen.' 'Probeer het toch maar', zei de meester. 'Ik heb u niets te zeggen.' 'Kom kom, niet zo bleu', drong Cuifeng aan. 'Ik heb toch al teveel gezegd', zei Linji, en deed er verder het zwijgen toe.
Linji ging bij Xiangtian langs en zei: "Het is werelds noch heilig" – wat hebt u daarop te zeggen?' 'Zo ben ik nu eenmaal.' Linji slaakte een kreet en riep: 'Wat doen al die kaalkoppen hier dan?'
Toen Linji Minghua aandeed, vroeg de meester: 'Waar is al dat rondreizen goed voor?' 'Voor mijn zolen', antwoordde Linji. 'Hoezo?' 'Dan slijten ze nog een beetje.' 'Wat heeft al dat gereis voor zin?' drong Minghua aan. 'Wat heeft al dat gepraat voor zin?' zei Linji.
Onderweg naar Meester Fenglin kwam Linji een oud vrouwtje tegen. 'Wat moet dat hier', zei het vrouwtje. 'Ik zoek Fenglin', zei Linji. 'Kun je lang zoeken', zei het vrouwtje. 'Ik heb de tijd', zei Linji. 'Ik niet', zei het vrouwtje en slofte verder.
Linji liep zachtjes achter haar aan, tilde zijn stok op en riep: 'Daar zal je hem net hebben.' Verrast draaide het vrouwtje zich om. Linji sloeg toe.
Toen Linji zich bij Meester Fenglin vervoegde, zei deze al te beleefd: 'Ik zou graag iets aan de orde stellen. Staat u mij toe?' 'Stinkende heelmeesters', lachte Linji.
'De maan schijnt zonder schaduw over zee / En nog verdwaalt de vis', dichtte de meester.
'De maan schijnt zonder schaduw over zee / En nooit verdwaalt de vis', riposteerde Linji.
'Ik ken de golven aan de wind / Ik ken de boten aan hun zeil', zei de meester.
'Daarboven schijnt alleen de maan / En als ik lach dan kolkt de zee', antwoordde Linji.
'Je tong reikt verder dan het zwerk / Maar waarmee eet je dan je rijst?' probeerde Fenglin.
'Ontmoet je een zwaardvechter, reik hem je zwaard,' zei Linji, 'maar dicht nooit met wie geen dichter is.' Daar had Fenglin niet van terug.
Linji declameerde: 'De Grote Weg is eindeloos en nergens loopt hij niet. Hij is nog sneller dan het licht en niemand die hem ziet.'
Guishan zei: 'Als de Grote Weg werkelijk eindeloos is, hoe zouden we hem dan ooit in woorden kunnen vangen?' 'Wat denkt u zelf, eerwaarde?' vroeg Yangshan. 'Al is de leugen nog zo snel, de waarheid achterhaalt hem wel', opperde Guishan. 'Dat zegt u.' 'Wat zou jij zeggen?' vroeg de meester. 'Woorden maken deel uit van de Grote Weg', zei Yangshan.
Na een lange tocht arriveerde Linji bij het klooster van Jinniu. Toen de meester hem aan zag komen, ging hij gauw bij de poort zitten en stak zijn stok uit bij wijze van slagboom. Linji deed de 'slagboom' open, liep meteen door naar de meditatiezaal en ging op de eerste plek zitten.
Jinniu liep hem achterna en zei: 'In een gesprek tussen gastheer en gast gelden bepaalde regels. Wie denk je wel dat je bent.' Linji stond op en zei: 'Wie denkt u wel dat u bent.' Nog voor de meester antwoord kon geven, gaf Linji hem een oplawaai. Jinniu verloor zijn evenwicht en kreeg nog een klap na ook. 'Ik heb geloof ik mijn dag niet', zei Meester Jinniu beduusd.
Guishan vroeg: 'Wie van de eerwaarden trok hier aan het langste eind?' 'De einden van een stok zijn even lang', zei Yangshan.
Toen Linji zijn einde voelde naderen, zei hij kreunend: 'Laat mijn Ware Dharma-oog niet tegelijk met mij uitdoven.' Sansheng trad naar voren en riep: 'Nooit.' 'Wat zul je zeggen als iemand ernaar vraagt?' piepte de meester. Sansheng slaakte een kreet. 'Ik was er al bang voor', zuchtte Linji. Het waren zijn laatste woorden.
Mijn vertaling van de Linji Lu is vooral gebaseerd op The record of Linji van Ruth Fuller Sasaki, redactie Thomas Yuho Kirchner, Honolulu Press 2009.
Hoewel de publicatiedatum anders doet vermoeden, is The record of Linji niet postmodern. De vertaling zelf, de inleidingen en de talloze voetnoten getuigen allemaal van groot respect, om niet te zeggen kritiekloos ontzag, voor de legendarische Linji. Ze doen eerder aan het absolutisme van Burton Watson denken dan aan het relativisme van Wang (zie onder). Dat is best te begrijpen als we naar de ontstaansgeschiedenis van deze vertaling kijken.
The record of Linji is een langlopend project geweest. Het werd al in de jaren dertig van de vorige eeuw in gang gezet door Sasaki Shigetsu Roshi (1882-1945). Na zijn dood werd het project voortgezet door zijn echtgenote, Ruth Fuller Sasaki en een team van academici.
De definitieve versie werd pas gepubliceerd in 1969, enkele jaren na de dood van mevrouw Sasaki, maar ruim voordat de postmoderne benadering van het discours gemeengoed werd. Vandaar dat deze vertolking, hoe academisch en verantwoord ook, toch ouderwets aandoet.
Twee andere vertalingen waarvan ik gebruik heb gemaakt, zijn The Zen Teachings of Master Lin-chi van Burton Watson (Shambala Publications, 1993) en The zen teachings of Rinzai van Irmgard Schloegel (idem, 1975).
Schloegel is hertaald in het Swierengaals (knottnerisch Nederlands of Knotterwaals) door mevrouw Aleid Knottnerus Swierenga en antiquarisch verkrijgbaar als Zenleer van Rinzai (1979).
Omdat ik me gebaseerd heb op Engelse vertalingen en niet op het Chinese origineel, is Niet te geloven, de Linji Lu per definitie een hertaling.
Hetzelfde geldt voor de meeste vertalingen van oosterse religieuze werken in het Nederlands. De Poortloze Poort van Yamada Koun bij uitgeverij Asoka bijvoorbeeld is een serievertaling van de Wumenguan: uit het Chinees in het Japans, uit het Japans in het Duits en uit het Duits in het Nederlands. Ook mijn vertaling van de Poortloze Poort is een hertaling en een bewerking.
Laten we hopen dat de vertaallijnen in de toekomst korter worden. De sinologen Kristofer Schipper en Jan de Meyer geven hierin met hun vertaling van diverse taoïstische werken rechtstreeks uit het Chinees het goede voorbeeld. Ik zou graag zien dat de Linji Lu ook op die manier vertaald werd. De Linji Lu is een sleuteltekst en zo'n canonieke vertaling kan een paar generaties mee.
Om Linji tot leven te brengen en aantrekkelijk te maken voor lezers van nu heb ik gekozen voor een vrije hertaling in plaats van een letterlijke. Wat er zoal vrij aan is?
Binnen de individuele preken en koans heb ik de argumenten waar nodig geordend en al te wollige zinnen vervangen door puntige.
Bij de gedichten en de citaten heb ik me laten leiden door metrum, rijm en context, en ben ik van de letterlijke vertaling afgeweken wanneer die in mijn oren als orakeltaal klonk.
Sommige beeldspraken van het origineel zijn gedateerd of onbegrijpelijk zonder voetnotenapparaat. Ik heb ze vervangen door eigentijdse metaforen die geen toelichting behoeven.
Linji spreekt zijn toehoorders voortdurend aan met 'volgers van de weg', en dat gaat gauw vervelen. Daarom heb ik wat variatie aangebracht in de aanspreekvorm.
Tenslotte heb ik me bepaalde vrijheden veroorloofd die voortvloeien uit mijn interpretatie van de Linji Lu.
De Linji Lu is een obscuur werk over naar men zegt onzegbare zaken geschreven in een obscure taal, middeleeuws Chinees. Zelfs hedendaagse Chinezen hebben moeite met middeleeuws Chinees, net zoals hedendaagse Nederlanders moeite hebben met Middelnederlands, laat staan met Middelchinees. Lezers van de eenentwintigste eeuw, oosters of westers, kunnen niet zonder vertalers.
Vroeger werd vertalen gezien als een directe omzetting van de ene taal in de andere of van verouderde taal in moderne, waarbij de essentie van de oorspronkelijke tekst behouden blijft. In de loop van de vorige eeuw zijn we daar heel anders naar gaan kijken.
Vertalen is interpreteren, denken we nu, en iedere vertaling levert een radicaal nieuwe tekst op die je niet moet aanzien voor de oorspronkelijke. Dat geldt voor alle teksten, maar zeker voor wijsgerige, religieuze en spirituele, die nu eenmaal weinig concreet zijn. De pretentie dat een vertaling objectief en definitief zou kunnen zijn is door postmoderne historiografen grondig onderuitgehaald.
In zijn artikel Towards a Philosophy of Chan Enlightenment: Linji's anti-enlightenment rethoric gaat André van der Braak in op deze kwestie. Hij voert verschillende vertalers en commentatoren op die elke hun eigen kijk op het lijk van Linji hebben.
Volgens Van der Braak gaat de Linji Lu volgens Burton Watson over het stillen van de geest zodat die ontvankelijk wordt voor de 'onderliggende eenheid van het absolute'.
Volgens Van der Braak gaat de Linji Lu volgens Youru Wang over een radicale apofatische deconstructie van iedere neiging tot katafatisch absolutisme, inclusief het idee van verlichting.
Volgens Van der Braak gaat de Linji Lu volgens Robert Buswell over het ontwikkelen van vertrouwen in de gunstige werking van de intrinsiek verlichte boeddhanatuur.
Excuses voor de omslachtige formulering. Ik schrijf het zo op om te benadrukken dat de interpreten van de Linji Lu hier op hun beurt geïnterpreteerd worden door André van der Braak, zoals die op zijn beurt geïnterpreteerd wordt door Hans van Dam, en die op zijn beurt door jou.
Mijn eigen vertaling van de Linji Lu is net zozeer en net zo onvermijdelijk een interpretatie als alle andere – in dit geval een postpostmoderne die eropuit is iedere interpretatie te deconstrueren, ook de postmoderne.
Zoals ik in de inleiding al heb uitgelegd, is de Linji van de Linji Lu niet de historische Linji, maar een creatie van het Huis van Linji, een mythische figuur die je Pseudo-Linji zou kunnen noemen. Dat maakt de Linji Lu op zijn beurt een creatie, een schijnkroniek, een mythe die je de Pseudo-Linji-Lu zou kunnen noemen.
De vertaling van de Pseudo-Linji-Lu in het Engels door Sasaki c.s. gaat dan de Pseudo-Pseudo-Linji-Lu heten en de figuur van Linji daarin Pseudo-Pseudo-Linji.
Mijn vertaling daarvan heet dan de Pseudo-Pseudo-Pseudo-Linji-Lu en mijn Linji Pseudo-Pseudo-Pseudo-Linji.
Jouw interpretatie van mijn vertaling tenslotte wordt de Pseudo-Pseudo-Pseudo-Pseudo-Linji-Lu en jouw Linji Pseudo-Pseudo-Pseudo-Pseudo-Linji.
Ik heb het maar weer even helemaal uitgeschreven zodat je precies weet welk werk je leest wanneer je de Linji-Lu meent te lezen, en op welke pseudo-meester je jouw ideeën over Linji projecteert.
De Pseudo-Pseudo-Pseudo-Linji-Lu is wel een juiste maar geen wervende titel voor dit boek, Niet te geloven, de Linji Lu leek me leuker. Ik denk niet dat iemand mij dat na zal dragen.
'Kleine twijfel kleine verlichting, grote twijfel, grote verlichting', heet het in zen. Een waar woord, als er zoiets zou zijn als een waar woord.
Chan in het algemeen en de Linji Lu in het bijzonder gaan niet over overdraagbare wijsheid maar over 'de wijsheid zonder wijsheid' of 'de wijsheid voorbij alle wijsheid'. Niet over weten maar over 'weten zonder weten' of 'niet-weten'.
Daarmee bedoel ik niet dat de waarheid voorbij de woorden is. Ik bedoel ermee dat zen geen inzicht is. Zen is alle inzichten doorzien. Dit inzicht ook.
Zoals iedereen voor zichzelf kan vaststellen, is de Linji Lu geen verzameling wijsheden. De tekst ademt van begin tot eind de geest van de Diamantsoetra en van Nagarjuna's Madhyamaka – van compromisloze agnose.
Onvermoeibaar verwijst Linji naar de leegte van de mensen, de dingen en de woorden. Ook het boeddhisme is volgens hem leeg. Vandaar dat hij in preek 2 de trikaya drie keer niks noemt. Vandaar dat hij in preek 4 verlichting en nirwana stalpalen voor ezels noemt. Vandaar dat hij in preek 34 oproept de boeddha te doden.
Hoewel alles erop wijst dat Linji de leer van de leegte aanhangt, of liever de lege leer, bevat de Linji Lu heel wat weerwoorden die op hun beurt naar substantialisme rieken.
Om te voorkomen dat de argeloze lezer zwicht voor de verleiding om steeds terugkerende metaforen als 'het licht' of 'de boeddhanatuur' of 'de ware mens zonder rang of stand' of 'de geest' of 'de leegte' te verabsoluteren, heb ik de apofatische deconstructie, het kenmerk bij uitstek van de Linji Lu, in mijn vertaling uitvergroot.
Dat is een keuze die bij de academici van onze tijd met hun obsessie voor objectiviteit, neutraliteit en wetenschappelijkheid misschien niet in de smaak zal vallen. Voor hen is de Linji Lu geen middel om iets open te breken maar een voorwerp om te bestuderen.
Ook de Burton Watsons van onze tijd, met hun uitgesproken voorkeur voor katafatische metafysica en onweerlegbare, alomvattende verklaringen, zijn er vast niet van gecharmeerd. Voor hen is de Linji Lu geen manier om je van het eeuwige waarheidsdenken te bevrijden, maar een mystieke verwijzing naar de Eeuwige Waarheid.
Deze absolutisten daag ik uit om hun tijdloze zekerheden eventjes in de ijskast te zetten en Linji te lezen als de iconoclast die hij nu eenmaal is. Al was het maar omdat de Boeddha zelf, herstel, al was het maar omdat een flink aantal pseudoboeddha's in verschillende soetra's zich uit naam van de historische Boeddha, radicaal agnostisch uitlaat over ontologische kwesties.
Probeer het gewoon eens, al is het maar één keer, en voel het verschil tussen weten en niet-weten, tussen vasthouden en loslaten, tussen mystificatie en mystiek, tussen spanning en ontspanning. 'Laat lopen en alles marcheert.' (preek 20)
Ik wil nog even terugkomen op het gevaar van substantialisme. Een van de sleutelbegrippen van de Linji Lu is 'geest'. In de vertaling van Sasaki komt het woord 'mind' met en zonder hoofdletter meer dan vijfhonderd maal voor, de inleidingen en voetnoten meegeteld.
"De drie rijken zijn alleen maar geest."
"Jouw geest is geen andere dan de Geest."
Dit soort zinnen doet denken aan idealistische reïficatie in de trant van de advaita vedanta en dzogchen. Omdat, nogmaals, absolutisme op geen enkele manier te verenigen valt met de sunyatavada waarvan de Linji Lu doortrokken is, heb ik Linji ook hier het voordeel van de twijfel gegeven en 'mind' waar nodig vertaald met 'je geest' of met 'weetnietgeest' of iets dergelijks:
"De drie rijken bestaan alleen maar in je geest." (preek 30)
"Jouw geest is geen andere dan de weetnietgeest." (preek 25)
De weetnietgeest is natuurlijk geen innerlijke of universele instantie, faculteit, autoriteit of wijze, maar gewoon een wijze van spreken.
Chan is geen leer, maar het einde van alle leerstelligheid.
De dharma is geen icoon, maar een iconoclasme.
De Boeddha is er niet om te vereren maar om te doden.
De Linji Lu wil niet overstijgen, maar ondermijnen.
Tenminste, dat maak ik ervan.
Wat maak jij ervan?
The record of Linji bestaat oorspronkelijk uit drie delen:
a. Discourses 1-22
b. Critical examinations 1-24
c. Pilgrimages 1-21
Deze indeling lijkt mij zacht gezegd nogal willekeurig. Zo zijn de eerste tien 'discourses' eerder 'critical examinations', hebben vrij veel 'critical examinations' het karakter van 'pilgrimages' en alle 'pilgrimages' het karakter van 'critical examinations'.
Het enige principiële verschil dat ik heb kunnen ontdekken tussen de teksten in de Linji Lu is dat ze ofwel monologisch ofwel dialogisch van aard zijn. Hierop is mijn eigen indeling in preken en koans gebaseerd.
De eerste zestig teksten van Niet te geloven, de Linji Lu zijn preken van Meester Linji. Ze corresponderen met Discourses 10-22, die ik voor de leesbaarheid in stukken heb geknipt, met behoud van volgorde.
De tweede zestig teksten van Niet te geloven, de Linji Lu zijn koans. Nummers 1-14 corresponderen met Discourses 1-10, nummers 15-38 met de Critical Examinations en nummers 39-60 met de Pilgrimages.
Om ernaar te kunnen verwijzen heb ik alle preken en koans genummerd en om ze sprekender te maken heb ik ze van een titel voorzien.
Als je wilt weten waar een bepaalde preek of koan vandaan komt, kun je het lijstje hieronder gebruiken. Een code als 45:a18/29a betekent dat de brontekst van preek 45 terug te vinden is in discourse 45 van Sasaki en in hoofdstuk 29a van Schloegel.
Legenda Sasaki: a. Discourses 1-22, b. Critical examinations 1-24, c. Pilgrimages 1-21.
Preken:
1:a10/11a; 2:a10/11b; 3:a10/11c; 4:a10/11d; 5:a10/11d-e; 6:a11/12a; 7:a11/12b-c; 8:a12/13a; 9:a12/13a; 10:a13/13b.
11:a13/13c; 12:a13/13d-e; 13:a14/14a; 14:a14/14b; 15:a14/14c; 16:a15/14d; 17:a15/14d; 18:a16/15a; 19:a16/15a; 20:16/15b.
21:a17/15c; 22:a17/16b; 23:a17/16b; 24:a17/16c; 25:a17/17a; 26:a18/17b; 27:a18/18a; 28:a18/18a; 29:a18/18b; 30:a18/18c.
31:a18/18c; 32:a18/19a-b; 33:a18/19c-d; 34:a18/20; 35:a18/20; 36:a18/21; 37:a18/21; 38:a18;22b; 39:a18;22a/b; 40:a18;23-25.
41:a18/26; 42:a18/27; 43:a18/28; 44:a18/28; 45:a18/29a; 46:18/29b; 47:a18/29c; 48:a18/30; 49:a18/31a; 50:a19/31b.
51:a20/33; 52:a21/34; 53:a21/35; 54:a22/36; 55:a22/37; 56:a22/38; 57:a22/39; 58:a22/40; 59:a22/40; 60:a6/6c,a22/41.
Koans:
1:a1/1a-e; 2:a2/2; 3:a3/3; 4:a4/4a-c; 5:a5/5a-b; 6:a5/5c; 7:a6/6a; 8:a4/4a-c; 9:a4/4a-c; 10:a8/8.
11:a7/7; 12:a9/9; 13:a10/10; 14:a20/32; 15:b1/42; 16:b2/43; 17:b3/44; 18:b4/45; 19:b5/46; 20:b6/47.
21:b7/48; 22:b8/49; 23:b9/50; 24:b10/51; 25:b11/52; 26:b12/53; 27:b13/54; 28:b14/55; 29:b15/56; 30:b16/57.
31:b17/58; 32:b18/59; 33:b19/60; 34:b20/62; 35:b21/62; 36:b22/63; 37:b23/64; 38:b24/65; 39:c1/66; 40:c2/67.
41:c3/68; 42:c4/69; 43:c5/70; 44:c6/71; 45:c7/72; 46:c8/73; 47:c9/74; 48:c9/75; 49:c10/76; 50:c11/77.
51:c12/78; 52:c13/79; 53:c14/80; 54:c15/81; 55:c16/82; 56:c17/83; 57:c18/84; 58:c19/85; 59:c20/86; 60:c21/87.
Bovenstaande vertaling is de derde editie van de Linji Lu, al is het een beetje vreemd om bij een online boek van een editie te spreken. Als ik iets wil veranderen dan doe ik dat, laadt de wijzigingen op en presto, het boek is bijgewerkt. Van tijd tot tijd verander ik iets.
Ter gelegenheid van de publicatie van de tweede editie van de Linji Lu in het Boeddhistisch Dagblad heb ik een vierluik geschreven over de totstandkoming van mijn vertaling. Het maakt geen deel uit van de paperback, maar wel van het online boek. Elk artikel van het vierluik in het BD begint met dezelfde korte inleiding, die ik hier één keer reproduceer:
De Linji Lu is een fantastisch zenboek en Meester Linji is een fantastische meester. Larger than life, zoals de Engelsen zeggen. Letterlijk, zoals we nog zullen zien. Een ballon die zichzelf doorprikt.
In 2015 publiceerde het Boeddhistisch Dagblad de eerste editie van Niet te geloven! De Linji Lu van Hans van Dam. Binnenkort zal ook de tweede editie als serie in deze krant verschijnen. Niet te geloven, de tweede editie!
Speciaal voor het Boeddhistisch Dagblad heb ik een vierdelige serie over de totstandkoming van de Linji Lu geschreven. Dit vierluik bestaat van begin tot eind uit terzijdes. Net als de Linji Lu, die op wat holle woorden na zo leeg is als het firmament. Net als mijn website, niet-weten.nl, al is het aantal woorden daar wat groter. Net als het leven zelf, in elk geval het mijne, dat tjokvol woorden zit waar ik feilloos tussendoor glip. Of ik nou wil of niet.
Vandaag deel 1: Zen is geen leer.
Toen ik in 2014 vond dat mijn toenmalige website over niet-weten wel groot genoeg was, had ik nog maar één onvervulde wens: de Linji Lu vertalen. Dat zou een mooie afsluiter zijn, leek mij, een klassieke zentekst die net zo vol is van de leegte als ik. De Linji Lu is weliswaar geen leeg boek en vertolkt geen lege leer, maar het komt in de buurt, het komt in de buurt.
Het zou een mooie afsluiter zijn, aangenomen dat ik hem zou weten te vertalen. Want de Linji Lu is een obscuur werk over een obscuur figuur uit een obscure tijd, zo tegen het einde van de middeleeuwen, de ‘dark ages’, net voor de renaissance. Waar begin je aan, zou ik nu zeggen, maar gedane zaken nemen geen keer, en gelukkig maar.
Renaissance is trouwens een Frans woord en een westers begrip. Het verwijst naar de wederopstanding in het Avondland van de cultuur van de klassieke oudheid, met name de Griekse, en heeft niets met Azië of China te maken, de geboorteplaats van de Linji Lu.
Maar ja, nou heb ik het al opgeschreven. Hoewel ik niet per woord of per pagina of per wat dan ook betaald wordt, noch in pecunia noch in natura, of eigenlijk juist daaróm, laat ik het staan ook. Het woord renaissance bedoel ik. Het betekent ook nog eens wedergeboorte, dat is hartstikke boeddhistisch, toch?
Een boek vertalen begint met literatuur verzamelen. We, dat zijn Lucienne en ik, stelden een lijst op, haalden boeken uit de bibliotheek, kochten als de bieb het liet afweten de benodigde titels in het antiquariaat en draaiden in de printerette stapels pdf’s af. Dat was wel even schrikken zeg, wat een berg.*
* Namelijk Lin-chi.pdf van Burton Watson (90 pagina’s), Record of Linji van Ruth Sasaki (521 pagina’s), The Zen Teaching of Rinzai van Irmgard Schloegl (86 pagina’s), De zenleer van Rinzai van Aleid Knottnerus Swierenga (150 pagina’s), een aantal postmoderne artikelen over de Linji Lu (circa 100 pagina’s), een aantal koanverzamelingen (Shinzi Shobogenzo, Wumenguan, Book of serenity, Samurai zen, Transmission of the Lamp…) en andere achtergrondlectuur.
Daarop installeerden we ons in de redactieruimte en begonnen de diverse vertalingen in het Engels en het Nederlands parallel voor te lezen en door te spreken. Dat viel nog niet mee, want er is geen standaard indeling.
Vertalen deden we voor de vuist weg, zonder iets te noteren – gewoon om wat gevoel voor de tekst te krijgen. We probeerden in onze eigen woorden te zeggen wat we lazen, en stelden herhaaldelijk vast dat wat er ooit gestaan moet hebben er nu niet meer stond, niet voor lezers van deze tijd, tenminste niet voor ons.
De redactieruimte, die ook dienst doet als woonruimte, was een gezellige rommel, om niet te zeggen een geweldige bende, waar ik met plezier aan terugdenk. Veel meubels hadden (en hebben) we niet, we wonen goeddeels op de grond die is bedekt met twee lagen ondertapijt en twee lagen projecttapijt. Her en der liggen kussens, dus je zou net zo goed van een king-size bed kunnen spreken.
Dit reuzenmatras, dat tevens als tafel dient (een grotere tafel paste er niet in ons huis), lag bezaaid met boeken en vellen A4 afkomstig uit de diverse manuscripten, met cirkels om sleutelwoorden, enkele en dubbele potloodstrepen horizontaal en verticaal, en alle kleuren markeerstift.
Het werd er in de loop van de weken en maanden niet overzichtelijker op, rommel schept rommel, en na een poosje lagen alle vertalingen door elkaar en hadden alle vellen ezelsoren, net als wij. Het leek wel een kleuterklas na een windhoos, en eigenlijk was het dat ook – een kleuterklas voor volwassenen.
Wat hebben we gelachen, deels om de puinhoop die we ervan maakten, deels om de absurdistische scenes in het boek en deels om de absurde vertalingen van onze voorgangers, waaraan we, dat was al spoedig duidelijk, onvermijdelijk onze eigen absurditeiten gingen toevoegen.
De powerpreken en killerkoans van Linji behoren tot de ontkennende (apofatische) zenliteratuur. Het moeilijkste bij het vertalen van dit soort geschriften is niet het omzetten van woorden en zinnen van de ene taal in de andere – hoewel dat al lastig genoeg is – maar het wekken van de, eh, zengeest. Jemig, hoe moet ik dat nou uitleggen.
Als je een normaal boek vertaalt, zeg een roman of een studieboek, gaat het erom een plot of kennis, een heleboel informatie van welke aard dan ook over te brengen, liefst met behoud van stijl. Maar zen is geen verhaal, geen kennis, geen leer. In zen gaat het er niet om betekenisvelden in kaart te brengen, juist niet. Het gaat erom ze te vernietigen, zowel die van het zogenaamd gezond verstand als die van het boeddhisme – de hele bliksemse boel. Zengeest, weetnietgeest.
‘Dood de Boeddha!’ zegt Meester Linji, en voegt de daad bij het woord. ‘Sunyata’ (Pali: sunnata) heet dat bij Nagarjuna, leegte, en in de overtreffende vorm ‘sunyata-sunyata’ (sunnata-sunnata), de leegte van de leegte. Daarin is geen vorm meer en geen leegte, geen dualiteit en geen non-dualiteit, geen veelheid en geen eenheid, geen ego en geen zelf. Alle tussenschotjes gaan neer, er zijn geen hokjes meer. Alleen het grondplan herinnert er nog aan, een blijvende afdruk van het verstand in dromenland, van dromenland in het verstand.
‘Deconstructie’ heet het procedé in de postmoderne filosofie. ‘De lege leer’ heet het resultaat op NietWeten.nl. Je kunt ook denken aan anatta/anatman, afhankelijk ontstaan, interzijn, het net van Indra, maya et cetera. Verwante begrippen uit verschillende paradigma’s. Eufemismen die elk op hun eigen manier verwijzen naar de ongrijpbaarheid van het bestaan en de onmacht van de rede. Wat nog steeds een verbloeming is van elementaire onderliggende gevoelens als: ‘Ik snap het niet! Ik kan het niet! Wat doe ik hier! Ik ben bang! Help!’ Of, na de Ommekeer: ‘Het zij zo. Amen.’
Dat laatste, ‘het zij zo, amen’, wijst op overgave en gelatenheid, niet op de triomf van een bevrijdend inzicht of een moeizaam verworven vaardigheid. Bevrijding in de zin van een radicaal niet-weten (agnose) maakt geen aanspraak op wijsheid of meesterschap. Integendeel: ook daarvan ben je dan verlost.*
* Agnose maakt ook geen aanspraak op overgave of gelatenheid, begrippen die suggereren dat jijzelf degene bent die ervoor kiest zich over te geven en het erbij te laten. Dat is eigenmacht onder het mom van anderkracht.
Welnu, bij het vertalen gaat het ont-stellende van een apofatische (zen)tekst makkelijk verloren. Dan begint het mystiekerig te klinken, leerstellig, betweterig, katafatisch, essentialistisch, fundamentalistisch, doctrinair, zweverig, diepzinnig. Alsof je naar een orakel luistert. Dan is de zengeest ontaard in een zingevingsfeest, de weetnietgeest verjaagd door het kennisbeest.
Dat te voorkomen is de grootste uitdaging voor zowel de schrijver als de vertaler van lege teksten.
Het geeft niks als je dit niet meteen snapt. Daar is het boek voor, en ook dat is maar een begin, een voorproefje van het einde. Als je het wel snapt ben je af en mag je naar Af om, in de woorden van Shunryu Suzuki, steeds opnieuw te beginnen – wat een lot.
Ik zal je verder niet vermoeien met de details van het vertalen, dat komt later wel, in mijn Verantwoording aan het begin van de zomer, als je er dan nog bent, als ik er dan nog ben, als het Boeddhistisch Dagblad er dan nog is.
Want volgens het boeddhisme, en ook zonder boeddhisme, gaat alles voorbij, het boeddhisme in de boeddhist nog eerder dan de boeddhist zelf, als het goed is. Een boeddha is geen boeddhist. Een boeddha is ook geen boeddha, dat is gewoon het volgende hokje, poeha, weg ermee. Aan Meester Linji zal het niet liggen en aan mij al helemaal niet.
Om kort te gaan, na een half jaar zat het vertaalwerk erop en kon ik Niet te geloven! De Linji Lu pats boem op mijn site zetten. Het was pas de eerste versie, en de nulde editie, maar dat wist ik toen nog niet.
Nadat ik in 2014 Niet te geloven! De Linji Lu op niet-weten.nl had geplaatst en de site was opgeruimd en afgerond, had ik ineens niets meer te doen. Lucienne had ook ineens niets meer te doen, want ze had in datzelfde jaar haar werk als zwakzinnigenbegeleider neergelegd om op vierenvijftigjarige leeftijd met vervroegd pensioen te gaan. Wát?
Inderdaad, dat kan tegenwoordig, je pensioen uitsmeren over je laatste werkzame jaren. Je krijgt dan minder geld voor een langere periode. Zo koop je tijd.
Vanwege mijn broze gezondheid hebben we maximaal gebruik gemaakt van deze regeling om nog zoveel mogelijk tijd samen door te kunnen brengen. Voor eigen rekening hebben we er nog een jaartje bij gepikt. Maar zo broos was mijn gezondheid nou ook weer niet. We zijn inmiddels vier jaar verder en ik ben er nog steeds. Het gaat eerder beter met me dan slechter.
‘Gedenk te sterven’, luidt het motto voor schielijk levenden. ‘Gedenk te leven’ luidt het motto voor langzaam stervenden. Wat als je niet weet of je stervende bent? ‘Gedenk te leven en te sterven’ dan maar, memento mori et vivendi. Op beide paarden wedden, altijd prijs.
Stervende ben je sowieso, chronisch nog wel, al is niemand het erover eens of de dood nou hét of een einde is. ‘Je weet maar nooit’ is het soort motto waarop je dan teruggrijpt. Het had het mijne kunnen wezen, maar zodra je er volledig van doordrongen bent, heb je het niet meer nodig. Ook motto’s gaan voorbij, een ingebouwde veiligheid.
Laten we het maar aan het memento vivendi toeschrijven dat we onszelf in de winter van 2014 terugvonden op een quinta, een herenboerderij in Portugal, om op de eigendommen te passen van twee Nederlandse expats terwijl zij er gewoontegetrouw voor vier maanden op uittrokken.
Ze leken wel gek en wij niet, maar ze waren niet gek en wij wel, want de Mediterranee is ’s winters veel kouder en natter en donkerder dan mensen denken. Dan wij dachten. Eigenlijk zijn alleen de tussenseizoenen er echt aangenaam, niet te heet en niet te koud, niet te nat en niet te droog.
Vandaar dat er in Zuid-Europa vooral oppassers worden gevraagd voor de winter- en zomermaanden. Je moet een beetje naïef zijn om daarop in te gaan, en aan naïviteit heeft het mij nooit ontbroken.
Zo liet ik mij als twintiger tijdens mijn eerste vakantie naar de Filipijnen meteen na aankomst inpalmen door twee mooie Filipijnse meisjes die mij ogenschijnlijk spontaan een gratis rondrit door Manilla aanboden, met een authentieke Filipijnse maaltijd en een rituele wassing bij hen thuis, ‘really very special’.*
* Ik woonde in die tijd in Tokyo bij mijn toenmalige geliefde, Tomoko (‘tweemaanskind’) en moest iedere drie maanden het land verlaten om mijn toeristenvisum te vernieuwen. Vandaar dit plezierreisje.
‘Wow’, zeggen we tegenwoordig, maar ik zal in mijn beste Tagalog iets als ‘Goedendag!’ gezegd hebben. Wat een gastvrijheid, daar kunnen wij kaaskoppen nog wat van leren, dacht ik opgetogen. Alsof iedere Nederlander net zo ongastvrij was als ik. Maar zo dacht ik in die tijd: dat iedereen net zo was als ik. Niet te geloven.
We stapten in een aftandse auto die als bij toverslag met louche chauffeur en al in mijn vernauwde blikveld was verschenen, en reden een onnavolgbare route over steeds slechtere wegen door steeds armoediger wijken. Ten slotte kwamen we terecht in een enorme achterbuurt, Tondo, die naar ik later ontdekte slecht aangeschreven stond. Nog steeds had ik niets door. Integendeel, ik vond het hoe langer hoe interessanter worden. Nog maar net aangekomen en nu al contact met de locals, wat een avontuur.
We gingen een klein huisje binnen vol doorgezakte bankstellen met fletse, versleten lappen eroverheen, en op ieder liggend en staand vlak kleurige katholieke parafernalia, prijs de Heer, keer op keer. Na een onduidelijk drankje werd ik met bagage en al door kronkelende gangetjes naar een slaapkamertje geloodst waarin op hoge poten een oud spiraalbed stond met een doorgelegen matras en langszij een houten strijkplank met een teiltje water erop. Het teiltje was groezelig, het water leek schoon.
Voor de rituele wassing moest ik mij helemaal uitkleden. Dat vond ik wel eng, ik ben Superman niet. Toen ik daar hakkelend uiting aan gaf, trok het meisje dat de leiding had plompverloren haar jurk omhoog en onthulde een grote bos steil schaamhaar met daarboven een donker pigmentstreepje richting navel, de linea nigra. Moeder Manilla, droegen ze hier geen onderbroeken? Ze was ouder dan ik dacht. Ik keek haar met open mond aan, waarop ze breed glimlachend haar jurk weer liet zakken.
Mijn kleren werden in een ruime kledingkast gelegd en mijn bagage ging er erachteraan. Nee hoor, ik hoefde niet te helpen. De rituele wassing stelde weinig voor, schoon zou ik er niet van worden, en dat verbaasde me niet. Ritueel betekent meestal ‘niet echt’, let maar eens op. Maar de handelingen werden tot mijn consternatie wel steeds intiemer. Ze hielden het midden tussen wassen en watergolven en ik kon er door hun tweeslachtigheid nauwelijks tegen protesteren, als ik dat al had gewild.
Terwijl ik mij herhaaldelijk voor mijn opwinding verontschuldigde (‘Is okay, no problem’), haalden medeplichtigen aan de andere kant van de doorloopkast in alle rust mijn zakken en tassen leeg.
Wat hen aanstond visten ze eruit, een deel van mijn geld, een aantal van mijn cheques, mijn nieuwe zwembroek, nieuw ondergoed, een stapel zakdoeken, een duikbril, aspirines, mondvoorraad, mijn reiswekker enzovoort, maar niet zoveel dat het me direct op zou vallen en mijn woede zou wekken. Mijn horloge bijvoorbeeld lieten ze gewoon in mijn broekzak zitten. Ik zie er ook niet uit als iemand die heibel schopt, of had je dat al begrepen – daar hadden ze me natuurlijk op uitgezocht.
Na een geheim signaal dat mij ontging was het feest ineens afgelopen. Met vage excuses werd ik het huis uit gewerkt en met dezelfde aftandse auto via eenzelfde onnavolgbare route weggebracht naar een onbekende wijk midden in Manilla, ver van de plaats waar mijn hotel zich bevond: dat zou me wel even bezighouden. Omdat de tank leeg was, zeiden ze, en omdat ze niet over contanten beschikten, zeiden ze, betaalde ik van het geld dat ze voor me overgelaten hadden nog hun benzine ook. Kun je nagaan hoe naïef ik was.
De rest van de vakantie bleef ik dingen ontdekken die ze achterover hadden gedrukt. Zelfs thuis vielen me nog voorwerpen in.
We draaien de klok dertig jaar vooruit en keren terug naar Portugal. Daar gingen Lucienne en ik naartoe, weet je nog, om te lezen en te luieren en ons te beraden op de toekomst, zo die er was en op ons beraad zat te wachten. Ondertussen had de Quinta da Flores (‘bloemenboerderij’) heel andere plannen met ons.
De ruim vier hectaren heuvellandschap van het landgoed waren de afgelopen tien jaar flink verwilderd. De vorige eigenaren hadden het onderhoud laten sloffen en de huidige waren veel te druk met het bouwen van een nieuwe vakantiewoning, een yogaplatform, een yurtplatform, een ecotuin en een cactustuin om zich met zoiets onbenulligs als de natuur bezig te houden. Deze locatie had volgens hen bijzondere trillingen en was ideaal voor een spiritueel centrum met individuele en groepsaccomodatie voor uiteenlopende tradities.
De Quinta da Flores heeft een lange historie en is waarschijnlijk in de middeleeuwen aangelegd door de Moren voor het verbouwen van rijst in het stroomdal. Veel paden, trappen, terrassen, muren en percelen waren zo overwoekerd dat ze niet meer te herkennen waren. Overal groeiden bramen, kreupelhout, hakea’s (een uitheemse naaldstruik die de inheemse vegetatie compleet wegdrukt), mimosa (een boomsoort met dezelfde eigenschap), eucaluptus (idem), allerlei soorten eiken en ander geboomte en struikgewas.
^ Lucienne met hakea.
Omdat het nieuwe zomerhuis dat als ons winterverblijf diende geen isolatie had en zelfs met karrenvrachten hout niet warm te stoken was, zat er weinig anders op dan onszelf warm te werken. We begonnen voorzichtig met kiwi’s oogsten, druiven snoeien en onkruid wieden, kregen na een paar weken de smaak te pakken en deden algauw niets anders meer.
Zowat alles wat er woekerde was minder dan tien jaar oud en met een snoeischaar en een handzaag nog wel klein te krijgen. Gelukkig maar, want voor kettingzagen ben ik bang en het geluid ervan vind ik onverdraaglijk. De hoeveelheid organisch afval die we met onze stadse spiertjes produceerden was onvoorstelbaar. Onze vuren konden het materiaal nauwelijks verwerken en brandden weken achtereen.
Van lezen en luieren kwam niets meer. ’s Avonds waren we zo uitgeput dat we alleen nog maar naar de houtkachel konden staren. Onze handen wilden zelfs geen e-reader meer vasthouden. We zaten onder de krassen, sneden en blauwe plekken, onze jassen hadden brandgaten en onze onverslijtbare bergschoenen vielen zowat uit elkaar.
Schoenen zijn vervangbaar. Hetzelfde kan niet gezegd worden van voeten. Dat is spijtig, want zonder dat ik het doorhad heb ik in Portugal een zenuwbeschadiging aan mijn rechtervoet opgelopen.
Achteraf gezien is het geen verrassing. Mijn circulatie is nooit denderend geweest. Ik heb lange ledematen, sprietige bloedvaten en een klein hart dat figuurlijk en letterlijk extremen mijdt. Als kind kreeg ik bij zwemles al meteen na het betreden van het chloorbad spierwitte tenen en moest ik zo hard bibberen dat de badmeester mij halverwege de les genadig uit het water tilde en op de verwarming pootte, waar ik de rest van de les mocht uitzitten. Ook met wintertenen was ik er vroeg bij.
Vier maanden op bevroren grond sjouwen met boomstammen op mijn schouder, honderden kruiwagen vol drijfnat, loodzwaar hakhout de heuvel oprijden, duizenden hakea’s uit de grond trekken, stammen klieven, houtblokken stapelen, bivakkeren in een zomerhuis waar de temperatuur overdag zelfs met een laaiende kachel niet boven de 16 °C kwam en ’s nachts niet boven de 8 °C – ik weet niet waar het fout ging, maar iets in mijn lichaam heeft de geest gegeven.
Sindsdien wordt er nog wel voldoende bloed naar mijn rechtervoet aangevoerd, maar het wordt niet meer zo goed afgevoerd, waardoor er ’s ochtends meteen na het opstaan stuwing ontstaat. Mijn voet wordt ’s zomers rood en dik, ’s winters blauw en dik en tussendoor wit en dik, en blijft dat tot ik met mijn benen omhoog ga zitten.
Als gevolg van dezelfde zenuwbeschadiging is mijn voetzool vrijwel gevoelloos geworden, waardoor ik minder stevig op de grond sta en vaker mijn evenwicht verlies. Iedere tastprikkel wordt foutief vertaald in een onaangename sensatie, pijn of kou of iets ertussenin. Het is net of ik op natte watten loop of een klomp waddenklei aan mijn zool heb hangen.
Ook mijn spieren hebben geleden, waardoor mijn voet niet meer goed afwikkelt. Alleen met een wandelstok kan ik Lucienne nog bijhouden. Maar ik kan klappen met één voet.*
Toen ik thuiskwam uit Portugal dacht ik nog dat het allemaal wel mee zou vallen. Een beetje uitrusten, een beetje masseren, een beetje oefenen – komt goed. Mooi niet.
Overwinteren in Portugal – bezint eer ge begint.
* ‘Kun je klappen met één voet?’ is een beroemde Chinese koan uit de tijd dat amputatie van een of meer lichaamsdelen een gebruikelijke straf was voor lichtere vergrijpen. Nu weet je het antwoord.
Toen we (Lucienne en Hans) aan het begin van de lente van 2015 uit Portugal terugkeerden naar Amsterdam, was het volstrekt onduidelijk hoe we nu verder moesten. Mijn site, niet-weten.nl, was klaar, dacht ik, en de Linji Lu was af. Jammer nou dat geen van beide in de zoekresultaten van Google verscheen. Alleen mijn startpagina prijkte bij gebrek aan concurrentie vanaf de eerste dag bovenaan.
Pas in 2016 ontdekte ik hoe dat kwam. Toen ik het eenmaal doorhad kon ik mezelf wel voor mijn kop slaan. Het was mijn eigen stomme schuld. Iedere keer dat ik een paginatitel wijzigde – heel vaak, want dat vind ik leuk – paste ik ook het linkadres (de URL) aan zodat het gelijk bleef aan de paginatitel. Daarbij verzuimde ik de adreswijziging door te geven aan de zoekmachines.*
* Door middel van een zogeheten redirect.
Steeds weer raakten de zoekmachines mijn spoor kwijt en daarvoor moet je tol betalen. Voor dode links word je gestraft met een lagere plaats in de zoekresultaten en uiteindelijk werd mijn hele site in de ban gedaan, op de startpagina na. De robots die dag en nacht het internet afstruinen om de gigantische indexen van de zoekmachines bij te werken, lieten niet-weten.nl voortaan links liggen.
Dat mijn site onvindbaar was, alla, maar dat ook de Linji Lu zo kort na zijn ontstaan alweer uit beeld was verdwenen, frustreerde me. Al die moeite. Wat nu, een nieuwe website maken speciaal voor de Linji Lu? Dat kon, maar waar liet ik dan mijn andere teksten? Misschien was er een beter alternatief.
Als regelmatig lezer van het Boeddhistisch Dagblad, dat toen net zijn vierde jaargang inging, benaderde ik met enige schroom de uitgever, Joop H. Hoek, en stelde hem voor om mijn vertaling van de Linji Lu als serie in de krant te publiceren. Tot mijn verbazing ging hij meteen akkoord. Geweldig! Het Boeddhistisch Dagblad scoort hoog in de zoekresultaten en heeft een schare vaste lezers met belangstelling voor boeddhistische onderwerpen.
Van mei tot en met oktober verscheen in het Boeddhistisch Dagblad de eerste versie van Niet te geloven! De Linji Lu. Hij werd enthousiast ontvangen en ik kreeg leuke reacties, zoals deze:
‘Ik ga dit missen! Waarom zijn deze pareltjes er niet in levende ademende boekvorm? Dan kan ik het vastpakken, bladeren, lezen, nog eens lezen, en nog eens lezen, ruiken, aan mijn hart drukken! En mijn hart en hoofd al filosoferend laten (ver)dwalen. Dank Hans van Dam, het was genieten!’
Een boek? Daar had ik nog helemaal niet aan gedacht. Een serie in de krant vond ik al heel gewaagd. Ik was er helemaal niet op uit om publicist of auteur te worden. Nog steeds niet trouwens, ik schrijf puur uit liefde voor niet-weten, wat er ook van komt.
Wie ook reageerde, was Gerolf T’Hooft van uitgeverij Milinda/Asoka. Of hij De Linji Lu mocht uitgeven. Echt? Ja echt.
Daarvoor moest ik wel alle rechten afstaan aan de uitgeverij. Volledig en zonder voorbehoud. Geen Linji Lu meer op mijn site en misschien ook niet in het Boeddhistisch Dagblad, daarover kreeg ik geen uitsluitsel. De uitgever wilde de exclusieve rechten, verklaarde hij, anders was het voor hem niet lonend.
Ik op mijn beurt wilde mijn rechten behouden omdat ik vind dat levensbeschouwelijke teksten voor iedereen vrij toegankelijk moeten zijn – wat niet betekent dat ze niet ook in betaalde vorm zouden kunnen verschijnen. Wilde T’Hooft niet afzien van de exclusieve rechten als ik zou afzien van mijn aandeel in de winst?*
We werden het niet eens en ik heb het contract waarin ik mijn rechten voor eens en voor altijd uit handen gaf niet ondertekend. In plaats daarvan ben ik gaan onderzoeken of ik het boek misschien in eigen beheer kon uitgeven.
Vreemd hoe het idee van een boek een eigen leven ging leiden, alsof het er nu moest komen ook. Onzin natuurlijk, Boeddha is geen boek. Maar ook geen obscurantist. Ik ook niet.
* Anderhalve euro per verkocht exemplaar, als ik me goed herinner.
Een boek uitgeven in eigen beheer lijkt eenvoudig, tot je eraan begint. Gelukkig hoefde ik alleen maar de kopij aan te leveren en een beetje mee te denken
Lucienne heeft de teksten opgemaakt, de omslagillustratie getekend, de rugdikte berekend, het omslag ontworpen, papiersoorten vergeleken, lettertypes uitgekozen, een ISBN-nummer aangevraagd, contacten gelegd, proefdrukken aangevraagd en gecorrigeerd, en wat er verder zoal komt kijken bij het uitgeven van een boek. Alleen al de software uitkiezen en downloaden en de programmatuur leren kennen is een forse klus.
Natuurlijk hebben we zo’n beetje alle beginnersfouten gemaakt die je kunt maken, en een aantal die je niet kunt maken. Uiteindelijk is het boek er toch gekomen, een fraaie hardcover nog wel.
Om de eerste editie onder de aandacht te brengen is er op initiatief van Joop Hoek een exemplaar verloot onder de lezers van het Boeddhistisch Dagblad en een recensie geschreven door een van de medewerkers. Zo kregen we wat publiciteit.
Meer promotie zat er niet in, en dat ligt vooral aan mij. Ik vind het moeilijk om mijn waren aan te prijzen. Als iemand vraagt waar hij het boek kan krijgen, zeg ik altijd: ‘Je hoeft het niet te kopen hoor, het staat allemaal op internet.’ Slim hè?
Ik wil nog even terugkomen op het verschijnsel van de exclusieve rechten. Daarmee zijn al heel wat werken, boeddhistische en non-boeddhistische, niet zelden gesubsidieerd met gemeenschapsgeld, aan het publieke domein onttrokken en voor generaties achter een betaalmuur verdwenen.
Zodra de auteur zijn handtekening onder het contract heeft gezet, is het lot van zijn werk bezegeld. Geen uitgever die de rechten terug zal geven zolang er nog een dubbeltje aan te verdienen valt. Pas na vijfenzeventig jaar komen de rechten vrij op grond van de auteurswet, maar dan is het werk doorgaans reddeloos verouderd.
Je kunt het de uitgevers niet kwalijk nemen. Zij moeten ook leven, en heel wat boeken zouden nooit het licht hebben gezien zonder hun initiatief.
Je kunt het de auteurs ook niet kwalijk nemen. Dankzij hun uitgever verdienen ze tenminste nog wat, al kunnen de meesten er niet van leven, zelfs niet met subsidie.
^ Door exclusieve rechten zijn al heel wat werken achter een betaalmuur verdwenen.
Ik zou werkelijk niet weten wie je het kwalijk moet nemen, maar dit weet ik wel: het zijn de lezers die aan het kortste eind trekken. Zo kunnen wij nog steeds niet met een druk op de knop kennis nemen van de vele leerredes van de Boeddha die allang vertaald en te koop zijn.* De zenboekjes van Janwillem van de Wetering (1931-2008), het complete oeuvre van Nico Tydeman – allemaal in handen van de handel.
* De verzameling van lange leerredes van de Boeddha, De verzameling van middellange leerredes van de Boeddha I, II en III, De verzameling van korte teksten van de Boeddha I en II, De verzameling van thematisch geordende leerredes van de Boeddha 1 - 5, De verzameling van numeriek geordende leerredes van de Boeddha 1 en 2, allemaal voor € 30 tot € 40 per stuk, bij elkaar zo’n € 500.
Ik ben heus niet zo naïef om te denken dat het boeddhisme een vlucht zal nemen als de sleutelteksten gratis toegankelijk worden in het Nederlands – niet met al die schandalen van de laatste jaren. Waarom zou het boeddhisme ook een vlucht moeten nemen? Het is er, en dat is goed noch slecht. Of goed én slecht, wat denk jij?
Het boeddhisme is er verdorie al vijfentwintighonderd jaar en alle pretenties ten spijt is er nog steeds geen einde aan het lijden gekomen, noch van alle voelende wezens, noch van het leeuwendeel van zijn beoefenaars. Sterker nog, het boeddhisme heeft net als iedere wereldreligie al heel wat leed veroorzaakt, en gaat daar tot op de dag van vandaag onverbiddelijk mee door. Sla deze krant er maar op na.
Maar daar gaat het nu niet om. Het enige wat ik hier wil zeggen is dat het zonder betaalmuur voor hedendaagse lezers eenvoudiger zou zijn om kennis te nemen van het boeddhistisch gedachtegoed, en datgene wat hen aanspreekt op te nemen in hun eigen denken. Daarmee ben je nog geen boeddha, boeddhist of vriend van het boeddhisme, maar sommige van mijn beste vrienden zijn kennissen.
Er zijn plannen om de vertalingen van de leerredes uit de Pali-Canon door prof. dr. Rob Janssen en drs. Jan de Breet online beschikbaar te stellen. Meer hierover lees je in de artikelen Nederlandse vertalingen Pali-Canon online voor groter publiek en Stichting VVB en Uitgeverij Bodhi slaan handen ineen.
De felicitaties zijn binnen, maar het moet nog wel even gebeuren, hopelijk nog in dit leven. Aan goede wil lijkt het niet te ontbreken, maar er zijn allerlei juridische en administratieve hordes te nemen, waaronder de voortslepende nasleep van het faillissement van Asoka eerder dit decennium. Waarom wachten als iedereen werkelijk van goede wil is – een pdf is toch zo opgeladen?
Wat mij betreft wordt de publicatievolgorde van boeddhistische werken in de toekomst omgedraaid: eerst (bij wijze van dana of gewoon uit gulheid) online, gratis, en daarna pas het boekencircus, betaald. Dan kan iedereen alles onmiddellijk lezen en mogen de lezers voortaan zelf bepalen hoe dik het beleg op de boterham van de uitgevers en de auteurs wordt.
Ik zou ook graag zien dat subsidieverstrekkers dat als bindende voorwaarde opnemen: wie zich laat subsidiëren verplicht zich om de vruchten van zijn schrijvers- of vertaalarbeid gratis online beschikbaar te stellen.
Ik had dit artikel eigenlijk ‘Hoe ik bijna mijn rechten verhanselde aan Asoka’ willen noemen. Verhanselen betekent volgens het Woordenboek der Nederlandse Taal hetzelfde als verkwanselen, maar wie weet dat nog?
Verhanselen betekent bij ons thuis ook verhakselen, niet van stro en takken maar van woorden, ideeën en idealen. Het is privétaal, vandaar dat ik mijn rechten toch maar niet heb verhanseld.
Wel heb ik mijn niet-weten verkwanseld met dit opiniërende artikel, maar allee, het is maar een idee.
Van 2015 tot 2018 was De Linji Lu gratis verkrijgbaar als webpagina op niet-weten.nl, als serie in het Boeddhistisch Dagblad, als epub en als pdf via de site, en tegen betaling als hardcover.
Aan dat laatste kwam deze zomer abrupt een einde toen mijn uitgever, die eigenlijk drukker is, stopte met printing on demand. Hij wilde voortaan boekhuis spelen door op kosten van de auteurs van elk boek een stapel ineens af te drukken en die uit voorraad te verkopen.
Ook verhoogde hij de verzendkosten in één keer met 100% tot minimaal zes euro, dan verdiende hij er nog wat aan. Tja, je kunt het proberen, maar de meeste auteurs namen meteen de benen, ik ook, nog voor de kopers het lieten afweten. Met spijt in mijn voet, want kennelijk is er behoefte aan de Linji Lu in boekvorm.
Er is vraag, niet veel, wel gestaag, zoals je van een backlisttitel voor een kleine doelgroep kunt verwachten. Ook al staat de hele tekst op internet, een stoffelijk boek in je handen waar je rustig in kunt lezen zonder backlight en zonder berichtjes en bliepjes van allerhande appjes, geeft een andere leeservaring.
De Linji Lu is geen boek ter verstrooiing maar ter verdieping. Dat vergt aandacht. Je moet het langzaam lezen, hoe langzamer hoe beter. Net zo langzaam als het geschreven is, trager nog.
Je moet de Linji Lu lezen als een scheurkalender. Een preek of een koan per keer. Eenmaal per dag vóór je kussengang. Eenmaal per stoelgang, als je niet mediteert. Dat meditatie noemen. Ontlediging. Ontlasting van lichaam en geest, daarover gaat de Linji Lu:
Alleen die schijt hebben aan de patriarchen zijn boeddha’s. Alleen die schijt hebben aan het onderricht van de tripitaka zijn boeddha’s. Alleen die schijt hebben aan de vromen en de braven en de ijverigen zijn boeddha’s. Alleen die schijt hebben aan goed en fout zijn boeddha’s – alleen degenen die niets geloven, dit ook niet, en zich door niemand gek laten maken.
(Preek 24 van de Linji Lu.)
Het boeddhisme is er niet om je te vangen, maar om je te bevrijden. Ook van het boeddhisme.
Nadat we onze eigen oude proefdrukken en archiefexemplaren van de eerste editie van de hand hadden gedaan en een paar keer nee hadden moeten verkopen, besloten we een nieuwe editie uit te brengen bij een nieuwe uitgever. De versies op de site, in de krant en in het boek liepen toch al niet meer parallel en het zou een goede gelegenheid zijn om de vertaling nog eens helemaal door te nemen.
Een nieuwe editie was ook een goede gelegenheid om een inleiding en een verantwoording toe te voegen, dat was er in de eerste editie bij ingeschoten. Hoewel het boek min of meer voor zichzelf spreekt, of eigenlijk zwijgt, valt er een heleboel over te vertellen:
Wat is de Linji Lu? Wie is Meester Linji? Waarom moet je de Linji Lu gelezen hebben? Hoe is de vertaling tot stand gekomen? Welke interpretaties zijn er van de Linji Lu en wat is mijn insteek? Wat is toch die ‘leegte’ waar Linji het steeds over heeft? Wat is de plaats van metafysica in het boeddhisme?
Je hoeft het allemaal niet per se te weten, maar het helpt wel. Een boek zonder inleiding is als een monnik zonder pij. Een boek zonder verantwoording is als een monnik zonder haar. Koud hè?
Behalve een nieuwe inleiding en een nieuwe verantwoording is er ook inhoudelijk het nodige veranderd. De monologen en de dialogen heten nu preken en koans, want dat zijn het. Alle titels zijn gewijzigd en alle teksten zijn geredigeerd, wel tien keer. Ik heb het niet bijgehouden, maar het gaat om minstens duizend aanpassingen, grotere en kleinere. In essentie is het nog dezelfde tekst – zo veel bewegingsruimte heeft een vertaler niet – het leest alleen wat makkelijker weg, vind ik zelf.
Nog een verschil: de eerste editie was een hardcover, de tweede is een paperback geworden. Bij mijn nieuwe uitgever zou een gebonden boek tien euro duurder uitvallen dan een boek met slappe kaft, en dat vonden we wat veel voor twee stukjes karton en een paar meter binddraad.
In deel drie van dit vierluik had ik het over mijn website die niet meer in de zoekresultaten verscheen. Hoe is het daarmee afgelopen?
Slecht. De oude website was reddeloos verloren. Wat ik ook probeerde, de zoekmachines lieten zich niet verleiden om hem opnieuw te indexeren. Ten einde raad ben ik in 2016 overgestapt van Google Sites naar WordPress en van voren af aan begonnen.
De webmaster van het Boeddhistisch Dagblad is nu mijn host. Internet wendt niet langer zijn hoofd af en de site wordt weer volop gevonden, al zal het wel nooit een pretpark worden. Dat is de bedoeling ook niet, niet-weten.nl is een dwaaltuin, een gat in de werkelijkheid waarin er geen pad is om te gaan en geen tijd om te verliezen. Je bent er van harte welkom, wanneer en zolang je wilt, in alle jaargetijden, 24/7.
De linji Lu is niet mijn zwanenzang geworden. Integendeel, ik heb er een rubriek in het Boeddhistisch Dagblad aan overgehouden die ik mag invullen naar eigen inzicht. Sindsdien schreef ik de marathonserie Niet om door te komen! De Poortloze Poort, de lopende serie Meester Tja en de Tao van Tja en nog het een en ander. Zo zing ik mijn lied om niet.
In deel twee van dit vierluik vertelde ik over de Quinta da Flores waar ik zoveel voetsporen achterliet en die zoveel sporen in mijn voet achterlieten.
Voor deze herenboerderij in Portugal braken na ons vertrek moeilijke tijden aan. In augustus 2015, de zomer van hetzelfde jaar dat wij met bloed, zweet en tranen een deel van het overwoekerde landschap hadden omgetoverd in een schijn van een parklandschap, braken er in de regio natuurbranden uit. Ze rukten op, kwamen iedere dag wat dichterbij en bereikten ten slotte de boerderij, die flink wat schade opliep. Volgens de eigenaren was het volgens de brandweer mede door ons radicale snoeiwerk dat de gebouwen behouden bleven. Een prettige gedachte maar niet verifieerbaar.
Twee jaar later, in juni 2017 braken er opnieuw branden uit, feller en sneller dan die van 2015. Er vielen tientallen doden, mensen die ingesloten raakten door het vuur en levend verbrandden in hun auto op de weg die wij zelf zo vaak hadden gebruikt als we boodschappen gingen doen of een avondwandelingetje maakten. Een groot deel van de ruim vier hectaren natuurschoon van de boerderij werd door de brand verwoest, al bleven door de inzet van de brandweer opnieuw alle gebouwen gespaard.
Van onze noeste arbeid is nu geen spoor meer te bekennen. Vergeleken met het vernietigende vuur was ons snoeiwerk nog geen druppel op een gloeiende plaat. De eigenaren, Hollandse expats, hebben de boerderij met moeite weten te verkopen – niet als de ‘Quinta da Flores’ maar als de ‘Quinta del Aqua’, naar het stroompje dat er doorheen loopt en dat net als alle wateren overal ter wereld zelfblussend is. Hun paradijsje heeft zijn ware gezicht getoond en het spirituele centrum is niet meer.
Wat de brand deed met het landschap is wat de Linji Lu doet met je denkbeelden. Er blijft niets van over. Lucht en leegte. Heb je ooit water zien branden? Ik ook niet. Ziedaar de zengeest alias de weetnietgeest waarover ik in deel één van dit vierluik zei: ‘Jemig, hoe moet ik dat nou uitleggen.’ Het is een zelfblussend stroompje.
Ik wens iedereen warme voeten en een koele kop.
Hans van Dam, Amsterdam, 25 november 2018
^ Hans stookt een vuurtje in Portugal.