Laatst gewijzigd op 10 augustus.
-1-
Wit wat je weet met het…
Meester Tja en de Tao van niet‑weten
Door Hans van Dam
Deel 3 van de Agnosereeks
Alles wat je altijd al wilde niet-weten over taoïsme maar nooit durfde vragen.
‘Zeg maar Tja tegen het leven.’ Toespraken en dwaalspreuken van Meester Tja in de geest van niet-weten en niet-doen geïnspireerd door de Tao Te Tjing.
-2-
De Grote Tao als het Grote Tja
De Tao Te Tjing is een van de meest vertaalde werken uit de Chinese literatuur.
Velen hebben er hun tanden en hun hersenen op stukgebeten en lopen nu met een kunstgebit en een kunstkop rond, vaak zonder het te weten.
Mocht dat de bedoeling zijn geweest van de schrijver van de Tao Te Tjing dan is dat boekje de oudste en meest succesvolle koan uit de geschiedenis van de mensheid.
Hoewel er veel niet-weten zit in het taoïsme, en evenveel taoïsme in niet-weten, zijn er ook verschillen.
Zo heeft het kosmologische idee van de Tao als een onkenbaar, absoluut, eeuwigdurend, onveranderlijk, vormloos, sturend principe in een radicaal niet-weten geen tegenhanger.
Ook het idee van de Tao als de hoogste deugd of de hoogste wijsheid of de hoogste leidraad vindt in een radicaal niet-weten geen weerklank.
Een opvallende overeenkomst tussen het taoïsme en niet-weten is het idee, of liever de praktijk, van niet-doen, dat wil zeggen, doen zonder opzet, spontaan, ongeforceerd, als vanzelf: wuwei.
Het niet-doen van een agnost is alleen niet geworteld in de Grote Tao maar in het Grote Tja, wuzhi.
Niet-doen is een natuurlijk uitvloeisel van niet-weten: wie niet weet hoeft er niets voor te doen of te laten.
Misschien leiden er meerdere of vele wegen naar niet-doen, niet-spreken, niet-geloven, niet-denken, niet-willen enzovoort, dat durf ik niet te zeggen, maar bij niet-weten krijg je het allemaal gratis en voor niks.
Of je wil of niet.
Niet-weten krijg je ook gratis en voor niks, maar waar?
Niet bij mij, ik kan het je niet geven.
Niets of niemand kan het je geven, geen enkele traditie, geen enkele leraar, geen enkele praktijk, geen enkel boek, niet dat ik weet – behalve het leven zelf.
En geven kan je het ook niet noemen; het leven ontneemt je, soms met engelengeduld en soms met bruut geweld, al je illusies, de een na de ander, jaar in jaar uit zolang de voorraad strekt.
Het leven leert je alles af, als je tijd van leven hebt.
Je plannetjes, je dromen, je idealen, je theorietjes, je aannames, je uitgangspunten, je motto’s, je verwachtingen, je begrippen, je oordelen, je zekerheden, de hele mikmak.
Net zolang tot je je eigen gedachten niet meer gelooft, deze ook niet.
Laat staan die van anderen.
En ineens is het er dan, ineens heb je het of ineens heb je het niet meer of ineens heb je het nooit gehad of hoe zeg je dat, zó niet.
Dus als je me vraagt wat je ervoor moet doen of bij wie je moet wezen of wat je moet lezen om tot niet-weten te komen zeg ik:
Schiet mij maar lek.
Wie krijgt er oog voor zijn blinde vlek behalve een enkele gek?
We vragen het Meester Tja.
-3-
Er was eens een boer die zo knap was dat hij ondanks zijn nederige komaf het mooiste meisje van het dorp kon huwen.
De buren zeiden: ‘Wat een bof’, de boer zei enkel: ‘Tja.’
Er kwamen geen kinderen en het mooiste meisje van het dorp verliet hem voor een ander. Niemand wilde meer met hem trouwen behalve het lelijkste meisje van het dorp.
De buren zeiden: ‘Wat een pech’, de boer zei enkel: ‘Tja.’
Het lelijkste meisje van het dorp was misschien niet om aan te zien maar ze was vruchtbaar als een zeug en het echtpaar werd gezegend met negen kinderen.
De buren zeiden: ‘Wat een bof’, de boer zei enkel: ‘Tja.’
Acht van de negen kinderen waren meisjes voor wie het werk op de boerderij te zwaar bleek en die bij het uithuwelijken elk een bruidsschat behoefden.
De buren zeiden: ‘Wat een pech’, de boer zei enkel: ‘Tja.’
Gelukkig hadden de dochters gouden keeltjes en van ’s ochtends vroeg tot ’s avonds laat zongen ze het hoogste lied.
De buren zeiden: ‘Wat een bof’, de boer zei enkel: ‘Tja.’
Toen de prins van hen hoorde ontbood hij het achttal aan het hof. Hij genoot zo van hun gezang dat hij ze meteen opnam in zijn harem. Van de dochters werd nooit meer iets vernomen en hun moeder stierf van verdriet.
De buren zeiden: ‘Wat een pech’, de boer zei enkel: ‘Tja.’
Telkens wanneer de dochters voor hem zongen voelde de prins zich schuldig. Om zijn geweten te sussen schonk hij de boer in het geheim zijn mooiste merrie om mee te ploegen en te pronken.
De buren zeiden: ‘Wat een bof’, de boer zei enkel: ‘Tja.’
Dankzij het paard kon de boer meer land bewerken dan vroeger maar op een dag was het dier verdwenen en stond hij er alleen voor met meer werk dan hij aankon.
De buren zeiden: ‘Wat een pech’, de boer zei enkel: ‘Tja.’
Een week later keerde het prinselijke paard hinnikend uit de heuvels terug met aan haar zijde een schitterende wilde hengst.
De buren zeiden: ‘Wat een bof’, de boer zei enkel: ‘Tja.’
Om het te temmen besteeg zijn zoon het vurige dier maar voor hij goed en wel zat werd hij al afgeworpen en brak daarbij zijn been.
De buren zeiden: ‘Wat een pech’, de boer zei enkel: ‘Tja.’
Kort daarop kwamen officieren van de krijgsmacht langs om alle oudste zonen in te lijven maar vanwege zijn been mocht de jongen thuisblijven.
De buren zeiden: ‘Wat een bof’, de boer zei enkel: ‘Tja.’
Nog geen week later keerden de ronselaars terug en rekruteerden de boer zelf omdat de koning had bepaald dat ieder gezin ten minste één man moest afstaan.
De buren zeiden: ‘Wat een pech’, de boer zei enkel: ‘Tja.’
De boer was handiger met de ploeg dan met de speer maar hij bleek over strategisch inzicht te beschikken en werd algauw gepromoveerd tot krijgsheer.
De buren zeiden: ‘Wat een bof’, de boer zei enkel: ‘Tja.’
Terwijl hij zijn troepen leidde werd de boer door een vijandelijke pijl in zijn keel getroffen en liet rochelend het leven.
De buren zeiden: ‘Wat een pech’, de zoon zei enkel: ‘Tja.’
De dorpelingen hadden medelijden met de jongen, die daardoor, hoewel hij lang niet zo knap was als zijn vader, ieder meisje kon krijgen dat hij wilde.
De buren zeiden: ‘Wat een bof’, de zoon zei enkel: ‘Tja.’
Hij legde het aan met de mooiste boerendochters maar hoe gewillig ze ook waren, hij voelde niets. Zo kwam hij erachter dat hij niet op vrouwen viel.
De buren zeiden: ‘Wat een pech’, de zoon zei enkel: ‘Tja.’
Omdat mensen in oorlogstijd behoefte hebben aan geestelijke leiding vatte de koning het plan op om in de regio een klooster te stichten dat vredesgezinde mannen uit alle windstreken zou aantrekken.
De buren zeiden: ‘Wat een bof’, de zoon zei enkel: ‘Tja.’
Vanwege de centrale ligging en de eigen bron was zijn boerderij bijzonder geschikt voor het nieuwe klooster en het land werd met alles erop en eraan onteigend.
De buren zeiden: ‘Wat een pech’, de zoon zei enkel: ‘Tja.’
Om aan de kost te komen werkte de jongen mee aan de bouw van de abdij. Hij kon het zo goed vinden met de abt dat deze hem verzocht in te treden, waaraan hij graag gehoor gaf.
De buren zeiden: ‘Wat een bof’, de broeder enkel: ‘Tja.’
Het was in dit klooster dat de monnik faam verwierf vanwege zijn rust en eenvoud, en het was hier dat hij de naam kreeg waaronder wij hem nu nog kennen:
Meester Tja.
-4-
Bovenstaand verhaal is gebaseerd op het Chinese verhaal Hoe Sai Weng zijn paard verloor.
Het oorspronkelijke verhaal is een stuk korter. Het begint ermee dat de boer, Sai Weng, zijn paard verliest (pech), waarna het dier terugkeert in het gezelschap van twee wilde paarden (geluk), waarop de zoon tijdens het temmen van het paard valt en zijn been breekt (pech), waardoor hij aan de dienstplicht ontsnapt (geluk).
Aan deze viervoudige wending van het lot, die de boer zonder zijn evenwicht te verliezen gelaten ondergaat, heb ik zestien getijden toegevoegd, de helft ervoor, de helft erna, waarmee het totaal op twintig komt.
Ook heb ik het verhaal verplaatst van het oude China naar een denkbeeldige plek zonder anatopismen in een denkbeeldige tijd zonder anachronismen.
De lotgevallen van Sai Weng zijn in China spreekwoordelijk geworden.
Heb je pech dan zeg je 塞翁失馬 (sài wēng shī mǎ): ‘De oude man verloor zijn paard.’
Wil je iemand een hart onder de riem steken, dan voeg je eraan toe: 焉知非福 (yān zhī fēi fú): ‘Maar het kwam toch nog goed.’
De herkomst van Hoe Sai Weng zijn paard verloor is onzeker, maar het is een populair verhaaltje dat al talloze malen verteld en in vele talen vertaald is.
De manier waarop de boer uiting geeft aan zijn gelatenheid varieert van versie tot versie. Zelf had ik de boer en zijn zoon liever ‘och’ laten zeggen, dat past beter bij ‘bof’, vind ik:
De buren zeiden: ‘Wat een bof’, de zoon zei enkel: ‘Och.’
Ik heb Meester Tja voorgesteld zijn naam te veranderen in Meester Och maar daar voelde hij niets voor.
‘Ik dacht dat u overal Tja tegen zei,’ vroeg ik, ‘waarom dan niet tegen een nieuwe naam?’
‘Tja staat tussen ja en nee’ antwoordde Meester Tja, ‘maar och hangt tussen ach en wee’.
Geen speld tussen te krijgen.
-5-
Het personage op het voorplat van het Witboek Taoïsme – Meester Tja en de Tao van niet-weten, heet, hoe kan het ook anders, Meester Tja.
Ondanks zijn Hollandse naam ziet hij eruit als een Chinees en dat is geen toeval.
De woorden van Meester Tja, waarvan dit boek overstroomt, zijn geïnspireerd door een klassieker uit de wereldliteratuur, de Tao Te Tjing, ook wel de Daodejing of de Laozi geheten.
De Tao Te Tjing is het oerboek van het taoïsme en werd eeuwen voor onze jaartelling geschreven in China door een Chinees in het Chinees.
Ware woorden zijn niet mooi, heet het in dat boek, en inderdaad, fraai is anders.
Ook de woorden van Meester Tja zijn niet mooi, vindt hij zelf.
Wat niet bewijst dat ze waar zijn, voegt hij er eerlijk aan toe, want Meester Tja zegt altijd waar het op staat.
Je bent gewaarschuwd.
-6-
Laten we er geen doekjes om winden: Meester Tja weet het allemaal niet meer.
Eerlijk gezegd heeft hij het nooit geweten en wilde hij dat nooit weten.
Nu wel, eindelijk, en daarin heeft hij tot zijn verbijstering meer verlichting gevonden dan in alle wijsheid bij elkaar.
Zijn geest is leger, zijn leven eenvoudiger, zijn gemoed luchtiger.
Wie niet weet staat in zijn hemd, maar de kleding die de gemoedstoestand van Meester Tja naar zijn eigen oordeel het beste uitdrukt is het adamskostuum.
Om het met Hans Christian Andersen te zeggen: de keizer heeft geen kleren.
De keizer heeft ook geen rijk, zelfs niet in zijn geest, maar dat kan je in de afbeelding niet zien, daarvoor zou je röntgenogen moeten hebben.
Of je zou zijn schedel moeten lichten maar dat kan niet want Meester Tja heeft een hoedje op.
Een keizer zonder rijk is een keizer van niks.
Een keizer zonder kleren is een keizer van niks.
Een keizer zonder kennis is een keizer van niks.
Een keizer zonder rijk, kleren of kennis is drie keer niks, maar om hem nou steeds de Keizer van Drie Keer Niks of de Keizer van Niks of Keizer Niks te noemen is ook zo onaardig.
Gun die man z’n titel, al is het met een knipoog – Meester Tja.
-7-
Lichamelijk is Meester Tja een beetje een schlemiel.
Geen toonbeeld van bovenmenselijke kracht en viriliteit à la Michelangelo maar een toonbeeld van kwetsbaarheid en innerlijke kleinheid, de meesten van ons niet onbekend, al zit het vaak diep weggestopt.
Niets aan Meester Tja is echt uitgesproken. Hij is van alles wat, nu eens dit, dan weer dat, net als iedereen, net als het leven zelf.
Zo is zijn geslacht onbepaald, een beetje mannelijk, een beetje vrouwelijk, hermafrodiet, aseksueel misschien, vlees noch vis, poep noch pis – nietszeggend.
Niets zeggen is des Meesters metier en dit is één manier om dat uit te beelden, al bevindt het spraakorgaan waarvoor dit geslachtsorgaan als pars pro toto fungeert zich normaliter wat hoger in het lichaam, in de keel en in het brein om precies te zijn, waar het zich onophoudelijk roert en niet slechts bij vlagen.
-8-
Meester Tja kan kletsen als een kous maar het meest sprekende aan hem is toch zijn lichaamstaal.
Non-stop haalt hij zijn schouders op om aan te geven dat hij het ook niet weet.
Hij draait zijn onderarmen uit om te laten zien dat hij met lege handen staat.
Ja, ik bedoel nee, Meester Tja heeft geen idee.
Of hij heeft te veel ideeën waaruit hij niet kan kiezen, dat komt op hetzelfde neer.
Sinds hij dat in het snotje heeft zegt hij maar wat en doet hij maar wat.
Net als daarvoor maar nu heeft hij het door en hij heeft er nog vrede mee ook.
Onder ogen zien dat je maar wat zegt en daar vrede mee hebben heet niet-weten.
Onder ogen zien dat je maar wat doet en daar vrede mee hebben heet niet-doen.
Niet-weten en niet-doen zijn de pijlers van het taoïsme.
Het hart en de nieren van Meester Tja.
-9-
Om zijn weteloosheid uit te drukken heeft Meester Tja een blinddoek voor.
Die blinddoek geeft aan dat niet-weten geen vermogen is maar een onvermogen, geen kracht maar een zwakte, geen wijsheid maar dwaasheid, geen winst maar verlies.
Meester Tja is niet verlicht, hij is verduisterd.
Niet het licht heeft hij gezien maar de duisternis die zijn thuis is.
Om aan te geven dat Meester Tja heel goed ziet wat hij niet ziet, schijnen zijn ogen door de blinddoek heen.
Wie heeft er oog voor zijn blinde vlek?
Ik, zei de gek, Meester Tja.
-10-
Achter Meester Tja zie je een taijitu, een yinyangteken.
In het taoïsme staat de taijitu voor de twee oerkrachten die voortkomen uit de ene Tao.
Die krachten zijn het vrouwelijke, yin, en het mannelijke, yang – aarde en hemel, donker en licht, zwart en wit, koud en warm, water en vuur, maan en zon, passief en actief, haat en liefde, kwaad en goed, stilte en beweging.
Yin en yang zijn volgens het taoïsme geen statische entiteiten, maar dynamische krachten die elkaar aanvullen, in evenwicht brengen en tegenwicht bieden.
De stippen in de taijitu geven aan dat het mannelijke is vervat in het vrouwelijke en het vrouwelijke in het mannelijke, haat in liefde en liefde in haat, kwaad in goed en goed in kwaad, stilte in beweging en beweging in stilte – ieder uiterste in zijn tegendeel.
Bij Meester Tja staat de taijitu niet voor tegenstrijdige krachten in de stof maar voor tegenstrijdige gedachten in de geest.
Voor het denken in termen van dualiteiten als zwart tegen blank, goed tegen kwaad, rechts tegen links, hoog tegen laag, hard tegen zacht, wijs tegen dwaas, absoluut tegen relatief, stof tegen geest en noem maar op.
Innerlijke tegenspraken die innerlijke spanningen veroorzaken waarin de denker net zolang gevangen blijft tot hij er niet meer in gelooft.
Vanaf dat moment dartelt hij overal tussendoor.
Vanaf dat moment rijmt hij met het ongerijmde.
Vanaf dat moment leeft hij in de paradox.
-11-
Om de suggestie van een weegschaal te wekken bevinden de open handen van Meester Tja zich pal onder de stippen van de taijitu.
Zwart staat voor nee, wit voor ja.
Een zwarte stip op een witte achtergrond staat voor het nee in het ja, een witte stip op een zwarte achtergrond voor het ja in het nee.
Meester Tja zegt tja tegen het leven.
Hij zegt geen ja, hij zegt geen nee, hij hakt er niet op in, hij gaat er niet in mee.
Zo’n tweetal, ja óf nee, heet met een mooi woord een dilemma – een tweestelling.
Meester Tja heeft nooit moeite met dilemma’s; hij staat als een evenaar tussen de twee polen.
Het tja gaat vooraf aan het nee en het ja. Het gaat eraan voorbij. Het duikt eronderdoor. Het stijgt erbovenuit.
Meester Tja zegt geen nee, hij zegt geen ja, hij zegt geen nee én ja, hij zegt geen nee noch ja.
Zo’n viertal heet met een mooi woord een tetralemma – een vierstelling.
Meester Tja heeft nooit moeite met tetralemma’s; hij staat als een paal tussen de vier polen.
Acht polen, zestien polen, tweeëndertig polen – moeiteloos houdt hij het midden.
Nooit laat hij zich meer vangen, nergens pint hij zich nog op vast.
-12-
Het tja maakt volmaakt evenwichtig, wie tja heeft is steeds in balans.
Geloof je dat? Zak in je kat. Balans tegenover onbalans is gewoon de volgende dualiteit.
Een innerlijke tegenspraak die innerlijke spanning veroorzaakt waarin de denker net zolang gevangen blijft tot hij er niet meer in gelooft.
In werkelijkheid raakt Meester Tja steeds uit balans, net als jij en net als ik, als een knie die telkens knikt, als een enkel die verzwikt, het gaat maar door totdat je stikt, zo is het leven.
Alleen de doden zijn onverstoorbaar, maar daarom rusten ze nog niet in vrede.
Wel keert Meester Tja als een vleesgeworden tuimelaar vanzelf terug naar zijn uitgangspositie.
En snel ook, vergeleken met vroeger toen hij alleen maar ja of nee kon zeggen en zich daar keurig aan hield:
een man een man
een woord een woord
voorspelbaar als
een eiken poort
die piept en kraakt
maar nimmer zwicht
en ofwel open is
of dicht
Meester Tja – naar willekeur zegt hij ja, nee of tja.
In dezelfde adem zegt hij tja tegen zijn ja, nee of tja.
Het is dus niet zo dat hij nooit meer iets bevestigt of ontkent, nooit meer iets aangaat of afwijst.
Neutraliteit staat bij hem niet hoger in het vaandel dan aanvaarding of afwijzing.
Het tja is zijn standbeen, het ja dan nee zijn speelbeen.
Zonder speelbeen ben je stom, zonder standbeen val je om.
(Behalve in een tekening.)
-13-
Om zijn heupen heeft Meester Tja een zwaard. Daarmee snijdt hij alle gedachten af bij de wortel, zoals het in chan heet.
Chan, dat is het oude Chinese zenboeddhisme, de voorloper van het Japanse zen, toen het nog nieuw en fris was.
Het is een minimalistisch mengelmoesje van taoïsme en boeddhisme dat volledige vrijheid van geest nastreeft.
Zijn zwaard is zo belangrijk voor hem dat Meester Tja het een naam gegeven heeft.
Niet Cyclopidant (reuzendoder), niet Trenselijn (doorsnijder), niet Helmscaert (helmsplijter), niet Excalibur (hardkliever) maar gewoon Tja.
Om zijn zwaard te hanteren hoeft Meester Tja het niet eens te trekken. Hij hoeft alleen maar de naam van het zwaard uit te spreken, die gelijk is aan de naam van de meester.
Het zwaard is meester, zijn meester zwaard.
Samen snijden ze alle gedachten af, ook die over de meester en zijn zwaard.
-14-
Blinddoek, balans en zwaard, aan wie doen deze drie attributen denken? Inderdaad, aan Vrouwe Justitia.
Volgens Vrouwe Wikipedia is Vrouwe Justitia een Romeinse God, de verpersoonlijking van het recht.
De weegschaal staat voor een zorgvuldige afweging van de feiten, de blinddoek voor een eerlijk oordeel zonder aanzien des persoons, het zwaard voor het vonnis.
Dezelfde attributen, een andere betekenis.
Meester Tja is een kameleon die iedere gedaante kan aannemen: mannelijk, vrouwelijk, onzijdig, menselijk, dierlijk, buitenaards, zwart, blank, geel, rood, noem maar op.
Ik had hem daarom ook, bijvoorbeeld, een Grieks uiterlijk kunnen geven ter herinnering aan de bakermat van het westerse scepticisme.
Dan had ik me moeten laten inspireren door Pyrrho van Elis of Socrates van Athene in plaats van de Tao Te Tjing.
Dan had Meester Tja nu Meester Weetnix of Meester Doenix of Meester Agnosis geheten.
Ik had me ook kunnen laten inspireren door Ongelovige Thomas of Prediker of Job.
Dan had Meester Tja nu Meester Merde of Meester Minder of Meester Nebbisj geheten.
Dan hadden zijn toespraken en dwaalspreuken een heel andere vorm gekregen, maar geen andere inhoud want inhoud hebben ze niet en nooit gehad.
In haar Romeinse gedaante, geïnspireerd door de scepticus Sextus Empiricus, zou Meester Tja Vrouwe Voorbehoud hebben geheten, die nooit definitieve uitspraken doet en haar oordeel eeuwig opschort.
In het Grieks heet dat epoche (έποχή, epokhē).
Meester Tja zegt liever tja.
-15-
Je begrijpt, het is niet mijn bedoeling Meester Tja definitief vorm te geven – juist niet.
Het is niet mijn bedoeling meester Tja een definitieve naam te geven – juist niet.
Want het is niet mijn bedoeling een nieuwe leer te presenteren – juist niet.
Meester Tja staat niet-symbool voor de niet-leer van niet-doen en niet-weten.
Niet vergeten!
-16-
Je bent nog maar net begonnen aan dit Witboek Taoïsme en je weet al hoe Meester Tja aan die rare naam komt en waarom hij er zo raar uitziet.
Wat je nog niet weet is waarom hij zo raar praat.
Dat ga ik je nu uitleggen, daarna geef ik gauw het woord aan Meester Tja, misschien heeft hij er nog wat aan.
Er was eens een antiek Chinees boek met de titel Tao Te Tjing.
Het stond bekend als het oudste werk van de taoïstische canon, al hoorden de meesten er terecht of ten onrechte niet meer in dan in het geratel van espenbladeren of het geraaskal van dronken orakels.
Wie de moeite nam om het zelf te lezen, ontdekte dat het uit filosofische bespiegelingen en puntige spreuken bestond die je aan het denken zetten, aan het hoofd doen krabben of vertwijfeld de handen ten hemel doen heffen alsof de wijsheid daar wel te vinden is.
Om die tekst van slechts 5000 Chinese karakters een beetje toegankelijker te maken werd hij door latere generaties volgens een onnavolgbare logica in 81 hoofdstukjes gesplitst en over twee boekjes verdeeld.
Het tweede boekje, de Tao Tjing, ging volgens hen over de Weg en het eerste, de Te Tjing, over de Deugd, al gaan ze allebei over allebei.
Omdat de Weg door het nageslacht belangrijker werd geacht dan de Deugd of om wat voor reden dan ook of zonder reden of bij vergissing draaide het de volgorde van de boekjes om.
Sindsdien gaat de Tao Tjing vooraf aan de Te Tjing en heet het boek als geheel de Tao Te Tjing.
Een raar verhaal over een raar boekje – het lijkt wel een sprookje, laten we zeggen Zwartwitje, maar dat is het niet want het bestaat echt.
Volgens fans is het zelfs een van de meest vertaalde boekjes ooit. Daar kan ik me iets bij voorstellen want de Tao Te Tjing is zo obscuur dat iedere vertaler/liefhebber er vooral zichzelf in ziet en wie wil dat nou niet.
Spiegeltje spiegeltje aan de wand, wie is de diepste van het land.
De Tao Te Tjing is de steen der wijzen die je eigen gedachten legitimeert.
Het is meteen ook de legitimering van de verstening van je eigen gedachten en de verstandbeelding van je eigen geest – twee koppen in één klap.
Nu is Meester Tja geen vertaler of liefhebber van de Tao Te Tjing maar z’n monologen zijn wel ontstaan in dialoog met de Tao Te Tjing.
Hij is niemands leerling en mag zeggen wat hij wil maar hij moet wel het origineel volgen, niet alleen inhoudelijk, ook qua stijl en volgorde, anders raakt het verband zoek.
Vandaar dat Meester Tja soms een beetje raar praat.
Gelukkig went het snel en voor je het weet klink je net als Meester Tja – ik tenminste wel.
-17-
Of is dat ook maar een idee?
Direct onder de titel van elke toespraak van Meester Tja vind je een verwijzing naar het hoofdstuk waardoor hij is geïnspireerd of waartegen hij ageert.
Als het je interesseert, kan je er een vertaling van de Tao Te Tjing bij pakken, bijvoorbeeld die van Ir. Blok in de bijlage van dit Witboek Taoïsme, en de hoofdstukken vergelijken met de monologen.*
Nodig is het niet, Meester Tja staat op eigen benen.
Hij maakt enthousiast gebruik van zijn voorganger, zeker, maar hij steunt er niet op.
Integendeel, zo mogelijk haakt hij hem pootje.
Eigenlijk zegt hij alleen volmondig ja tegen het tja in het taoïsme.
Daarmee bedoel ik natuurlijk de twee non-principes van de taoïstische filosofie waar ik het eerder over had: niet-weten en niet-doen.
Tegen de taoïstische metafysica en esoterie zegt Meester Tja geen ja of nee.
De beste man heeft geen idee.
-18-
Zie hoofdstuk 1 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Het Grote Tja kan eenvoudig in woorden worden uitgedrukt.
Het is niet iets, het is niet het niets.
Het is niet de naam van de oorsprong van de tienduizend dingen en niet de naam van de bestemming van de tienduizend dingen.
Hoe je het ook zegt, hoeveel namen je er ook aan geeft, het Grote Tja stelt niets voor.
Het stelt niets voor, aan niemand, maar het is er altijd, voor iedereen.
Het is er voor degene die gebonden is door verlangens en het is er voor degene die vrij is van verlangens.
Het is er voor degene met een blinde vlek in zijn oog en het is er voor degene met oog voor zijn blinde vlek.
Het Grote Tja is duister, zelfs de toegangspoort is in duisternis gehuld.
Waar duisternis heerst, valt niets te onderscheiden.
Waar niets te onderscheiden is, valt niets te verenigen.
Daar is geen veelheid of eenheid.
Daar is geen Tao of Tja.
Daar is geen zoeken, vinden of kwijtraken.
In den blinde kom je thuis.
-19-
-20-
Zie hoofdstuk 2 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Wat mooi lijkt in de nacht
lijkt lelijk in de zon.
Is het nu mooi of lelijk?
Wat makkelijk lijkt voor een kind
lijkt moeilijk voor een volwassene.
Is het nu makkelijk of moeilijk?
Wat hoog lijkt voor een dwerg
lijkt laag voor een reus.
Is het nu hoog of laag?
Wat veraf lijkt voor een schildpad
lijkt dichtbij voor een haas.
Is het nu veraf of dichtbij?
Wat goed lijkt in het ene opzicht
lijkt slecht in een ander.
Is het nu goed of slecht?
Wat vrij lijkt voor je gevoel
lijkt onvrij voor je verstand.
Ben je dan vrij of onvrij?
De wijze houdt het in zijn oordelen bij niet-weten,
in zijn handelingen bij niet-doen.
Zo leeft hij zijn leer zonder lering.
Zo drukt hij wel uit maar niet dood.
-21-
Zie hoofdstuk 3 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Betrokkenheid leidt tot bemoeizucht,
onverschilligheid tot zelfzucht.
Idealisme leidt tot veranderzucht,
eigenbelang tot behoudzucht.
Hoop leidt tot bouwzucht,
wanhoop tot vernielzucht.
Macht leidt tot heerszucht,
onmacht tot wraakzucht.
Rijkdom leidt tot praalzucht,
armoede tot hebzucht.
Alleen zuchten geeft even
verlichting
-22-
Zie hoofdstuk 4 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Tja is leeg, bodemloos leeg.
Wat je er ook in stopt,
je vindt het nooit meer terug.
Tja maakt bot wat scherp is.
Het woelt los wat vastzit.
Het versterkt wat zwak is.
Het dimt wat verblindt.
Het vermindert de verschillen
zonder eenheid te scheppen.
Het verheldert het troebele
zonder duidelijkheid te geven.
Tja is geen wijze
maar een wijze van spreken
bij wijze van zwijgen.
Het komt nergens uit voort
en mondt nergens in uit
behalve de mond.
-23-
Zie hoofdstuk 5 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
De natuur is niet barmhartig.
De natuur is niet onbarmhartig.
De natuur is de natuur.
De wijze is niet barmhartig.
De wijze is niet onbarmhartig.
De wijze is niet wijs.
Wat zich in de natuur afspeelt
lijkt nergens op.
Het is goed noch slecht,
zinvol noch zinloos,
juist noch onjuist,
slim noch dom.
Daarin komt het de wijze nabij.
Grote geleerdheid leert
met harde stelligheid.
Het Grote Tja ontstelt
door hardleersheid.
De wijze is zonder natuur.
Hij lijkt nergens op.
-24-
-25-
Zie hoofdstuk 6 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Als een kip zonder kop
Als een berg zonder top
Als een dal zonder bodem
Als een vrouw zonder poort
Als een wezen zonder wezen
Als een opschrift zonder woord
Als een priester zonder mond
Als een reus zonder grootte
Als een hemel zonder rijk
Als een erf zonder grond
Als een dode zonder lijk
Is het Grote Tja
-26-
Zie hoofdstuk 7 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
De hemel bestaat al heel lang.
De aarde is al flink op leeftijd.
De mensheid komt net kijken.
Het individu is slechts een flits in de duisternis.
Wat mensen ook claimen, er is geen garantie op een goede gezondheid en een hoge leeftijd.
Iemand die op de achtergrond blijft, wordt daarom nog niet ouder dan iemand die op de voorgrond treedt.
Iemand die zijn lichaam cultiveert, wordt daarom nog niet ouder dan iemand die zijn lichaam misbruikt.
Iemand die alleen voor anderen leeft, wordt daarom nog niet ouder dan iemand die alleen voor zichzelf leeft.
Iemand die zijn eigenbelang nastreeft door zijn eigenbelang te negeren, wordt daarom nog niet ouder.
Ook de wijze heeft geen strategie voor een goede gezondheid en een hoge leeftijd.
Er geen strategie op nahouden helpt net zomin.
-27-
Zie hoofdstuk 8 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Water stroomt, ijs kraakt, stoom doodt. Vast, vloeibaar, gasvormig – nooit bepaalt water zijn eigen toestand.
Onbedoeld oefent het invloed uit, ten goede of ten kwade, maar meestal allebei. Daarin komt het de wijze nabij.
Gierzwaluwen wonen in de lucht, struisvogels op het zand, vissen onder water. Ze kunnen niet anders en ze willen niet anders.
Mensen gedijen op de grond, maar hunkeren naar de hemel. Dat is hun lot. Ze kunnen wel anders maar ze willen niet anders.
Vol zijn van de grond waarop je gedijt is voor weinigen weggelegd.
Voor het denken is veelzijdigheid het best, voor diepzinnigheid oppervlakkigheid.
In het antwoorden gaat er niets boven vragen. In het vragen gaat er niets boven lachen.
Lachen tot het je vergaat en er niets meer boven staat.
-28-
Zie hoofdstuk 8 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Blaam is geen blamage.
Je kunt het niet bestrijden door faam te vermijden.
Zodra je het onderscheid tussen faam en blaam doorziet, ben je verlost van beide – eventjes.
Kun je dat niet, dan is dat geen blamage.
-29-
Zie hoofdstuk 9 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Om te snijden kan een koksmes niet scherp genoeg zijn, om je vingers te sparen niet bot genoeg.
Hoe lang moet je slijpen?
Om een hersentumor te verwijderen snijd je zoveel mogelijk weefsel weg, om de hersenen te ontzien zo min mogelijk.
Hoeveel snijd je weg?
Om later te genieten moet je voor het zingen de kerk uit, om nu te genieten erna.
Hoe lang blijf je binnen?
Voor een bloeiende beschaving zijn veel mensen nodig, voor een bloeiende natuur weinig.
Hoeveel is genoeg?
Om ziektekiemen te bestrijden moet je lang antibiotica slikken, om je darmflora te behouden kort.
Hoe lang ga je door?
Om euthanasie te plegen moet je wilsbekwaam zijn, wie nog wilsbekwaam is stelt het vaak uit.
Wanneer maak je er een eind aan?
Om niet-weten te vinden moet je vragen stellen, maar van vragen komen antwoorden.
Hoe ver vraag je door?
Om je van je gedachten te bevrijden moet je nadenken, maar wie nadenkt wordt bevangen door gedachten.
Hoe diep moet je gaan?
-30-
Zie hoofdstuk 10 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Je op je adem concentreren en hem zacht maken, kun je dat?
Je op je adem concentreren zonder hem te veranderen, kun je dat?
Gewoon doorademen zonder op te letten, kun je dat?
Van je wijsheid geen verlichting maken, kun je dat?
Van je nietweten geen wijsheid maken, kun je dat?
Van je onwetendheid geen nietweten maken, kun je dat?
Je onzichtbare spiegel rein houden, kun je dat?
Je onzichtbare spiegel onrein laten worden, kun je dat?
Je onzichtbare spiegel breken, kun je dat?
Zitten en je hoofd leegmaken, kun je dat?
Zitten zonder je hoofd leeg te maken, kun je dat?
Zitten tot je opstaat, kun je dat?
Iets goed doen, kun je dat?
Iets doen, kun je dat?
Iets doen zonder doen, kun je dat?
Vragen als deze beantwoorden, kun je dat?
Vragen als deze lezen zonder ze te beantwoorden, kun je dat?
Vragen als deze negeren, kun je dat?
-31-
-32-
Zie hoofdstuk 10 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
De wijze blijft altijd rustig, wat er ook gebeurt.
Wordt hij toch onrustig, wat heel normaal is, dan blijft hij dáár wel rustig onder.
Wordt hij toch onrustig over zijn onrust, wat heel normaal is, dan blijft hij dáár wel rustig onder, et cetera.
Wordt hij opgewonden, wat heel normaal is, dan blijft hij rustig onder zijn opwinding.
Wordt hij opgewonden over zijn opwinding, wat heel normaal is, dan blijft hij dáár wel rustig onder, et cetera.
Raakt hij in paniek, wat heel normaal is, dan blijft hij rustig onder zijn paniek.
Raakt hij in paniek over zijn paniek, wat heel normaal is, dan blijft hij dáár wel rustig onder, et cetera.
Je ziet, of hij nou rustig is, onrustig, opgewonden of in paniek, de wijze blijft altijd rustig.
Wat er ook gebeurt.
Hoe dat kan?
Gewoon.
Hij surft op elk getij en weet van kip noch ei.
Terwijl de poorten van de hemel zich openen, doet de wijze wat iedereen doet: rondrennen als een kip zonder kop, piekeren als een kop zonder kip, doodzitten als een broedende hen – net wat er komt.
Hij kan niet anders.
Zonder enige schaamte, wat heel normaal is.
Schaamt hij zich toch, wat heel normaal is, dan schaamt hij zich daar niet voor.
Schaamt hij zich toch voor zijn schaamte, wat heel normaal is, dan schaamt hij zich dáár niet voor, et cetera.
Je ziet: of hij zich nou schaamt of schaamt voor zijn schaamte of niet, de wijze schaamt zich nergens voor.
Wat er ook gebeurt.
Hoe dat kan?
Gewoon.
Bij wijze van wijsheid aanvaardt hij zijn dwaasheid.
Kan hij zijn dwaasheid niet aanvaarden, wat heel normaal is, dan aanvaardt hij dat.
Kan hij niet aanvaarden dat hij zijn dwaasheid niet kan aanvaarden, wat heel normaal is, dan aanvaardt hij dát wel, et cetera enzovoort.
-33-
Zie hoofdstuk 10 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Het Grote Tja is geen weg.
Het Grote Tja is geen wegennet.
Het Grote Tja is een eindeloze vlakte.
Vooruit, achteruit, linksom, rechtsom – de weg is overal.
Vandaar dat je hem nooit zult vinden, niet hier en niet daar.
Vandaar dat je hem nooit zult kwijtraken, in geen honderd jaar.
Vooruit, achteruit, linksom, rechtsom – de weg is overal.
Het Grote Tja is een eindeloze vlakte.
Het Grote Tja is een wegennet.
Het Grote Tja is de weg.
-34-
Zie hoofdstuk 11 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Wie zijn beweeglijkheid wil verliezen
moet zijn huis volproppen.
Wie verstopt wil raken,
moet zijn buik volproppen.
Wie gek wil worden,
moet zijn hoofd volproppen.
Een vrije geest is een lege geest.
Een lege geest heeft een lege leer –
hij heeft er geen omkijken naar.
Daarom kan hij overal vrij rondkijken.
-35-
Zie hoofdstuk 12 van de Tao Te Tjing.
Zie je het dan niet?
Grote Prikkels verblinden de geest.
Grote Passies verblinden de geest.
Grote Ambities verblinden de geest.
Grote Woorden verblinden de geest.
Grote Idealen verblinden de geest.
Grote Goden verblinden de geest.
Groot Geloof verblindt de geest.
Grote Wijsheid verblindt de geest.
Grote Waarheid verblindt de geest.
Groot Gezag verblindt de geest.
Grote Wetenschap verblindt de geest.
Grote Verlichting verblindt de geest.
Daarom zegt Meester Tja:
Grote Gedachten, Grote Dwaasheid.
Kleine gedachten, kleine wijsheid.*
Of is dat weer zo’n Grote Gedachte?
* In zen zegt men: kleine twijfel, kleine verlichting, grote twijfel, grote verlichting.
-36-
Zie hoofdstuk 13 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
In de gunst staan is plezierig, omdat het voordelen biedt, aanzien geeft en het ego streelt.
In de gunst staan is vervelend, omdat het verplichtingen met zich meebrengt, vleierij uitlokt en ieder moment afgelopen kan zijn.
Wie kunnen we het best belasten met het bestuur, iemand die in de gunst wil staan of iemand die onafhankelijk is?
Wat is beter voor je, wel of niet in de gunst staan?
Een hoge positie is plezierig omdat je dan invloed hebt, vrienden krijgt en beloond wordt.
Een hoge positie is vervelend omdat je dan verantwoordelijkheid draagt, vijanden krijgt en je gezondheid schaadt.
Wie kunnen we het best belasten met het bestuur, iemand die een hoge positie ambieert of iemand zonder ambities?
Wat is beter voor je, wel of geen hoge positie?
Wie zijn gezondheid verspeelt kan het rijk niet besturen, wie het rijk verspeelt kan nog wel voor zijn lichaam zorgen.
Wat is belangrijker, en voor wie?
-37-
Zie hoofdstuk 13 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Geboorte is ondenkbaar
zonder lichaam
Groei is ondenkbaar
zonder lichaam
Zitten is ondenkbaar
zonder lichaam
Liggen is ondenkbaar
zonder lichaam
Kijken is ondenkbaar
zonder lichaam
Proeven is ondenkbaar
zonder lichaam
Ruiken is ondenkbaar
zonder lichaam
Bewegen is ondenkbaar
zonder lichaam
Eten is ondenkbaar
zonder lichaam
Drinken is ondenkbaar
zonder lichaam
Slapen is ondenkbaar
zonder lichaam
Dromen is ondenkbaar
zonder lichaam
Seks is ondenkbaar
zonder lichaam
Vreugde is ondenkbaar
zonder lichaam
Verdriet is ondenkbaar
zonder lichaam
Angst is ondenkbaar
zonder lichaam
Ergernis is ondenkbaar
zonder lichaam
Pijn is ondenkbaar
zonder lichaam
Aftakeling is ondenkbaar
zonder lichaam
Sterven is ondenkbaar
zonder lichaam
Lezen is ondenkbaar
zonder lichaam
Schrijven is ondenkbaar
zonder lichaam
Gedachten zijn ondenkbaar
zonder lichaam.
Kennis is ondenkbaar
zonder lichaam
Wijsheid is ondenkbaar
zonder lichaam
Spiritualiteit is ondenkbaar
zonder lichaam.
Scheppen is ondenkbaar
zonder lichaam
Vernietigen is ondenkbaar
zonder lichaam
Alles is ondenkbaar
zonder lichaam
maar kennen kunnen wij
ons lichaam niet
Daarom:
Wie het leven kent
als zijn lichaam
kan men het Tja
toevertrouwen
-38-
-39-
Zie hoofdstuk 14 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
We zien wel, maar we snappen het niet.
We horen wel, maar we snappen het niet.
We proeven wel, maar we snappen het niet.
We ruiken wel, maar we snappen het niet.
We voelen wel, maar we snappen het niet.
We denken wel, maar we snappen het niet.
Dit zijn de zes facetten van het Tja.
Hoeveel ogen heeft een rollende dobbelsteen?
Maal zes aspecten
We zien wel, maar
we snappen het niet
We snappen niet
dat we zien
We snappen niet
wat we zien
We snappen niet
waarom we zien
We snappen niet
waarmee we zien
We snappen niet
hoe we zien
We snappen niet
wie er ziet
Maar we denken
dat we het snappen
We horen wel, maar
we snappen het niet
We snappen niet
dat we horen
We snappen niet
wat we horen
We snappen niet
waarom we horen
We snappen niet
waarmee we horen
We snappen niet
hoe we horen
We snappen niet
wie er hoort
Maar we denken
dat we het snappen
We proeven wel, maar
we snappen het niet
We snappen niet
dat we proeven
We snappen niet
wat we proeven
We snappen niet
waarom we proeven
We snappen niet
waarmee we proeven
We snappen niet
hoe we proeven
We snappen niet
wie er proeft
Maar we denken
dat we het snappen
We ruiken wel, maar
we snappen het niet
We snappen niet
dat we ruiken
We snappen niet
wat we ruiken
We snappen niet
waarom we ruiken
We snappen niet
waarmee we ruiken
We snappen niet
hoe we ruiken
We snappen niet
wie er ruikt
Maar we denken
dat we het snappen
We voelen wel, maar
we snappen het niet
We snappen niet
dat we voelen
We snappen niet
wat we voelen
We snappen niet
waarom we voelen
We snappen niet
waarmee we voelen
We snappen niet
hoe we voelen
We snappen niet
wie er voelt
Maar we denken
dat we het snappen
We denken wel, maar
we snappen het niet
We snappen niet
dat we denken
We snappen niet
wat we denken
We snappen niet
waarom we denken
We snappen niet
waarmee we denken
We snappen niet
hoe we denken
We snappen niet
wie er denkt
Maar we denken
dat we het snappen
We denken
tot we denken
dat we het snappen
We denken
en we denken
en we denken …
Kijken, horen, proeven,
ruiken, voelen, denken –
Dit zijn de zes facetten
van het Grote Tja
Dat, wat, waarom,
waarmee, hoe, wie –
Dit zijn de zes aspecten
van elk facet
Hoeveel ogen
heeft een rollende
dobbelsteen?
Het zevende oog
We willen wel, maar
we snappen het niet
We snappen niet
dat we willen
We snappen niet
wat we willen
We snappen niet
waarom we willen
We snappen niet
waarmee we willen
We snappen niet
hoe we willen
We snappen niet
wie er wil
Maar we denken
dat we het snappen
-40-
Zie hoofdstuk 14 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Tja komt nooit op
en gaat nooit onder
Ze geeft licht noch duisternis
Ze geeft raad noch onraad
Ze schept eenheid noch veelheid
Ze schept orde noch chaos
Ze schept zin noch onzin
Nooit geeft ze nee ofte ja
Dat is de leidraad van Tja
-41-
Zie hoofdstuk 14 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Waarom trachten te doorgronden?
Hou je liever van de domme.
Hou je liever van de domme
tot je niet meer hoeft.
Hou je liever van de domme
tot je niet meer hoeft te doen.
Hou je liever van de domme
tot je niet meer hoeft te doen alsof.
-42-
Zie hoofdstuk 15 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Nooit is iemand doorgedrongen in de duisternis van de subtielste mysteriën. Noch in het grijze verleden, noch in het kleurrijke heden. Nooit zal iemand erin doordringen. Waarom niet?
Omdat alles en iedereen reeds doordrongen is van de duisternis van de subtielste mysteriën. Wijzelf zijn een en al duisternis en mysterie. Te duister, te mysterieus zelfs om duisternis of mysterie te noemen, subtiel of grof, god of kosmos, ik of gij, zelf of wij, dit of dat.
De duisternis is in je en om je heen – je bent het zelf, maar je ziet het niet. Je bent er al van doordrongen, maar doordringen wil het niet. Je kunt het niet zien, want je wilt het niet zien. Je wilt het niet zien, want het onbekende jaagt je angst aan. Het onbekende jaagt je angst aan, ook al ben je het zelf.
Onophoudelijk vertellen we elkaar verhalen om aan de duisternis te ontsnappen. Onophoudelijk luisteren we naar elkaars duistere verhalen over een of ander Licht. Met zijn allen spelen we dat alles helder en klaar is.
Maar we spelen het niet klaar, we doen alleen alsof. Ook dat spelen we niet klaar, we doen alleen alsof we niet doen alsof. Waarom, vraag ik je? Ook dat maakt deel uit van het mysterie.
Dit was het Verhaal van de Duisternis van de Subtielste Mysteriën.
Meester Tja deed even alsof.
-43-
Zie hoofdstuk 15 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Onvolkomen is mijn volkomenheid,
harmonieus mijn disharmonie en
en eindeloos mijn ondergang.
Rustig is mijn onrust,
vredig mijn onvrede,
gelaten mijn doen en
weteloos mijn weten.
-44-
Zie hoofdstuk 15 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
De dwijze is dwaas noch wijs. Hij weet en hij weet niet.
Hij is zo licht en tastbaar als zijn nee en zijn ja,
zo duister en ongrijpbaar als zijn eeuwige Tja.
Zijn diepte is ondiepte, zijn oppervlakkigheid bodemloos.
Daar niemand gekend kan worden, zelfs niet als onkenbaar,
zal ik een beeld schetsen.
De dwijze is behoedzaam als wie zijn vrienden vreest
en zijn vijanden vertrouwt.
Hij is wijkend en kruiend als smeltend ijs.
Hij is ingetogen als een gast
en opgetogen als een kind.
Hij is troebel als modder
en helder als smeltwater.
Hij is massief als een berg
en leeg als een vallei.
Wie is het die zijn helderheid behoudt
zonder de troebelen te klaren?
Wie is het die rust neemt in beweging
en actief blijft in rust?
De dwijze: vol en leeg, rijk en berooid, in en uit de tijd, is hij volkomen onvolkomen.
-45-
-46-
Zie hoofdstuk 16 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
De wijze houdt niets achter.
Toch laat hij zich nooit kennen.
Ook niet door zichzelf.
Hij neemt niets aan,
je weet maar nooit.
Hij wijst niets af,
je weet maar nooit.
Hij keurt niets goed,
je weet maar nooit.
Hij keurt niets af,
je weet maar nooit.
Hij raadt niets aan,
je weet maar nooit.
Hij raadt niets af,
je weet maar nooit.
Hij werkt niet tegen,
je weet maar nooit.
Hij werkt niet mee,
je weet maar nooit.
Hij blijft niet thuis,
je weet maar nooit.
Hij gaat niet weg,
je weet maar nooit.
Hij juicht niet mee,
je weet maar nooit.
Hij klaagt niet mee,
je weet maar nooit.
Soms weet hij wél,
je weet maar nooit.
Maar meestal niet,
hij weet het nooit.
De laat wijze zich niet kennen.
Ook niet door zichzelf.
Toch houdt hij niets achter.
-47-
Zie hoofdstuk 17 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Geen stilte zo diep
als de sprekende stilte
van het lege woord.
Geen ruimte zo groot
als de denkruimte
van de lege geest.
Gedachten over
de sprekende stilte
van het lege woord:
Ik zie ze verschijnen.
Ik zie ze verdwijnen.
Gedachten over
de denkruimte
van de lege geest:
Ik zie ze verschijnen.
Ik zie ze verdwijnen.
Tienduizend gedachten:
Ik zie ze verschijnen.
Ik zie ze verdwijnen.
Tienduizend vragen
over mijn gedachten:
Hebben ze een oorsprong?
Hebben ze een bestemming?
Is de oorsprong onveranderlijk?
Is de bestemming onveranderlijk?
Zijn oorsprong en bestemming gelijk?
Ik zie ze verschijnen.
Ik zie ze verdwijnen.
Gedachten over
hun verschijnen
en verdwijnen:
Ik zie ze verschijnen.
Ik zie ze verdwijnen.
Geen ruimte zo groot
als de denkruimte
van de lege geest.
Geen stilte zo diep
als de sprekende stilte
van het lege woord.
-48-
Zie hoofdstuk 17 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Tja maakt ongewild mild.
Wie ongewild mild is,
sluit niets uit,
wat hij ook uitsluit.
Hij bevestigt niet wat hij nú niet kan bevestigen.
Hij ontkent niet wat hij nú niet kan ontkennen.
Daarom bevestigt hij niet en ontkent hij niet.
Dat is alles –
het is niets.
Wie Tja heeft, vertegenwoordigt alles of niets.
Hij vertegenwoordigt hemel én aarde.
Hij vertegenwoordigt jou noch mij.
Hij vertegenwoordigt nee én ja.
Wie Tja heeft, is geen vertegenwoordiger van welke gedachten dan ook, maar geenszins tegen woorden.
Groot schijnt hem zijn tegenwoordigheid van geest,
maar alleen vergeleken met vroeger.
Soeverein noch onaanraakbaar lijkt hij,
alwetend noch onwetend,
hemels noch aards,
levend noch dood.
Een raadsel dat geen oplossing behoeft.
-49-
Zie hoofdstuk 17 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Van grote heersers weten de onderdanen nauwelijks dat ze bestaan. Grote heersers weten zelf nauwelijks dat ze bestaan. Ze weten niet of hun onderdanen wel bestaan, noch weten ze wie heerst over wie.
Nooit menen ze enige verdienste verworven te hebben.
Nooit denken ze enig werk volvoerd te hebben.
Nooit zijn ze bedachtzaam of onnadenkend.
Nooit zijn hun woorden of daden kostbaar.
Wat ze ook doen,
ze doen maar wat
en ook hun nietdoen
doen ze niet.
Wat ze ook zeggen,
ze zeggen maar wat
en dat zeggen ze ook
maar het blijft
teveel gezegd.
-50-
Zie hoofdstuk 18 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Als het Tja van huis is
dansen de denkers op tafel
Dan krijgen we …
Juist en onjuist
Goed en kwaad
Gehecht en onthecht
Vaardig en onvaardig
Welles en nietes
Samsara en nirwana
Werkelijkheid en illusie
Kennis en onwetendheid
Dan komen er …
Goden en mensen
Monniken en leken
Heiligen en zondaars
Boeddha’s en bodhisattva’s
Dualisten en non-dualisten
Inquisiteurs en ketters
Meesters en leerlingen
Wijzen en dwazen
Als het Tja van huis is
dansen de denkers op tafel
-51-
dus luister vooral niet naar mij.
Zie hoofdstuk 19 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Stop met het vereren van kennis en onwetendheid.
Vergeet het weten en vergeet het vergeten.
Hou op met onderscheiden en verenigen.
Laat al je denkbeelden gaan, ook deze
en luister vooral niet naar mij.
Leer je eigen sluwheid kennen, je hebzucht.
Zolang wij er zijn zullen er rovers en dieven zijn.
Leer je eigen praatzucht en praalzucht kennen.
Zolang wij er zijn zullen er uitslovers zijn.
Leer je eigen pretenties kennen, je dromen.
Zolang wij er zijn zullen er radicalen zijn.
Leer je eigen liefde kennen, je mededogen.
Zolang wij er zijn zullen er verlossers zijn.
Streven naar eenvoud is ingewikkeld.
Niet willen begeren is begeerte.
Spontaan willen zijn is gemaakt.
Niets is van nature onnatuurlijk.
Geen enkele richtlijn maakt vrij,
Dus luister vooral niet naar mij.
-52-
-53-
Zie hoofdstuk 19 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Verzaak de wijsheid.
Verzaak de wijsheid en je zult geen idee hebben.
Verzaak de wijsheid en je zult geen idee hebben van liefde.
Verzaak de wijsheid en je zult geen idee hebben van liefde, en toch niet zonder zijn.
Verzaak de wijsheid en je zult geen afkeer van begeerte hebben, noch onverschilligheid verlangen.
Verzaak de wijsheid en het onzuivere dat je zo veracht zal op zijn eigen wijze maagdelijk blijken.
Verzaak de wijsheid en je ik-zucht zal de jouwe niet zijn, zij zal je niet dienen en aan anderen geen schade berokkenen.
Verzaak de wijsheid en je zult het recht niet meer kennen, niet meer vaardig wezen, rechtvaardig noch onrechtvaardig zijn over anderen of jezelf.
Verzaak de wijsheid en je zult het volk niet meer kennen, geen voordeel kennen, door niemand meer bevoordeeld worden en niemand bevoordelen.
Verzaak de wijsheid en de laatsten zullen de eersten zijn, de eersten weer de laatsten.
Verzaak de wijsheid en je zult geen idee hebben van hemel of hel, hoger of lager, absoluut of relatief.
Verzaak de wijsheid en je zult geen idee hebben.
Verzaak de wijsheid.
-54-
Zie hoofdstuk 20 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Over ja en nee beweert men van alles en nog wat:
Ja is ja en nee is nee!
Ja is nee en nee is ja!
Het is altijd ja én nee!
Het is altijd ja noch nee!
Over leren beweert men van alles en nog wat:
Hou op met leren, dan leef je onbezorgd!
Hoe meer je leert, hoe minder zorgen!
Geleerd of ongeleerd, zorgen zijn zorgen!
Onbezorgd leven kun je leren!
Over vrees beweert men van alles en nog wat:
Wie vrees inboezemt moet voor zijn leven vrezen!
Wie vrees inboezemt heeft zelf niets meer te vrezen!
Wie geen vrees inboezemt moet voor zijn leven vrezen!
Wie geen vrees inboezemt heeft niets te vrezen!
Over schoonheid beweert men van alles en nog wat:
Iets is altijd mooi óf lelijk!
Iets is altijd mooi én lelijk!
Iets is nooit mooi of lelijk!
Mooi is lelijk, lelijk is mooi!
Iets is nu eens mooi dan weer lelijk!
Iets kan mooi zijn in het ene opzicht, lelijk in het andere!
Wat mooi is voor de een, is lelijk voor de ander!
Niets is mooi of lelijk van zichzelf, dat maakt het denken ervan!
Over van alles en nog wat beweert men van alles en nog wat.
Want wijsheid is van alle markten – maar nooit thuis.
-55-
Zie hoofdstuk 20 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Nu eens lig ik stil zonder teken
Als een baby die niet weet
Wat lachen is
Dan weer straal ik van lust
Als wie zich vergast
Aan het stierenoffer
Waarom, dat vraag ik niet
Vraag ik het toch
Dan vraag ik niet
Waarom
Dikwijls keer ik naar binnen
Als wie in de zomer terrassen bestijgt
Of zich ’s winters verwarmt aan een vuur
Dan weer klamp ik vreemden aan
Als wie reeds jaren verstoken is
Van gezelschap
Waarom, dat vraag ik niet
Vraag ik het toch
Dan vraag ik niet
Waarom
Soms ben ik zus
Soms ben ik zo
Soms ben ik deze
Soms ben ik gene
Waarom, dat vraag ik niet
Vraag ik het toch
Dan vraag ik niet
Waarom
-56-
Zie hoofdstuk 20 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Wie ongetwijfeld zegt, wéét.
Wie waarschijnlijk zegt, wéét.
Wie misschien zegt, wéét.
Wie onwaarschijnlijk zegt, wéét.
Wie onmogelijk zegt, wéét.
Zo gering als het verschil tussen
ongetwijfeld en onmogelijk,
zo onmetelijk is het verschil
tussen weten en niet-weten.
-57-
Zie hoofdstuk 21 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Mijn zien is zonder zien.
Mijn horen is zonder horen.
Mijn ruiken is zonder ruiken.
Mijn voelen is zonder voelen.
Zien, horen, ruiken, voelen –
Alle volgen het Grote Tja.
Mijn denken is zonder denken.
Mijn weten is zonder weten.
Mijn menen is zonder menen.
Mijn oordelen is zonder oordelen.
Denken, weten, menen, oordelen –
Alle volgen het Grote Tja.
Mijn doen is zonder doen.
Mijn laten is zonder laten.
Mijn komen is zonder komen.
Mijn gaan is zonder gaan.
Doen, laten, komen, gaan –
Alle volgen het Grote Tja.
Mijn geven is zonder geven.
Mijn nemen is zonder nemen.
Mijn hebben is zonder hebben.
Mijn zijn is zonder zijn.
Geven, nemen, hebben, zijn –
Alle volgen het Grote Tja.
Mijn spreken is zonder spreken.
Mijn zwijgen is zonder zwijgen.
Mijn leven is zonder leven.
Mijn sterven is zonder sterven.
Spreken, zwijgen, leven, sterven –
Alle volgen het Grote Tja.
Mijn geest is zonder geest.
Mijn lichaam is zonder lichaam.
Mijn liefde is zonder liefde.
Mijn haat is zonder haat.
Geest, lichaam, liefde, haat –
Alle volgen het Grote Tja.
Mijn lust is zonder lust.
Mijn onlust is zonder onlust.
Mijn wil is zonder wil.
Mijn onwil is zonder onwil.
Lust, onlust, wil, onwil –
Alle volgen het Grote Tja.
Mijn gehechtheid is zonder gehechtheid.
Mijn onthechting is zonder onthechting.
Mijn onderscheid is zonder onderscheid.
Mijn eenheid is zonder eenheid.
Gehechtheid, onthechting, onderscheid, eenheid –
Alle volgen het Grote Tja.
Mijn deugd is zonder deugd.
Mijn zonde is zonder zonde.
Mijn vreugde is zonder vreugde.
Mijn verdriet is zonder verdriet.
Deugd, zonde, vreugde, verdriet –
Alle volgen het Grote Tja.
Mijn waarheid is zonder waarheid.
Mijn wijsheid is zonder wijsheid.
Mijn kennis is zonder kennis.
Mijn filosofie is zonder filosofie.
Waarheid, wijsheid, kennis, filosofie –
Alle volgen het Grote Tja.
Mijn moraal is zonder moraal.
Mijn realiteit is zonder realiteit.
Mijn religie is zonder religie.
Mijn verlichting is zonder verlichting.
Moraal, realiteit, religie, verlichting –
Alle volgen het Grote Tja.
Mijn eenvoud is zonder eenvoud.
Mijn woord is zonder woord.
Mijn bede is zonder bede.
Mijn vaart is zonder vaart.
Eenvoud, woord, bede, vaart –
Alle volgen het Grote Tja.
Mijn Boeddha is zonder Boeddha.
Mijn God is zonder God.
Mijn Zelf is zonder Zelf.
Mijn ik is zonder ik.
Boeddha en God, Zelf en ik –
Alle volgen het Grote Tja.
Het Grote Tja is geen volgeling.
Mijn meester heeft geen meester.
Hij is een leerling van niets.
Ik ben mijn eigen leerling.
Het Grote Tja is niet te volgen.
Mijn meester heeft geen leerlingen.
Hij is een meester van niets.
Ik ben mijn eigen meester.
-58-
Zie hoofdstuk 22 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Wie veel heeft, zal verkrijgen of verliezen
Wie weinig heeft vergaat het niet anders
Wat stuk is wordt hersteld of gedumpt
Wat krom is trekt rechter of krommer
Wat buigt veert terug of barst
Wat hol is loopt leeg of vol
Al houdt het Tja zich nooit aan hem,
De wijze houdt zich aan het Tja.
Zodoende is hij herder noch schaap
Verdienstelijk noch onverdienstelijk
Aanzienlijk noch onaanzienlijk
Edelmoedig noch onedel
De wijze heeft niets te verhullen
Daarom spreekt hij vrijuit.
Hij heeft niets te onthullen
Daarom zwijgt hij voluit
Hij houdt zich aan het vele
Noch aan het ene
En veinst nimmer
Ongeveinsd te zijn
-59-
-60-
Zie hoofdstuk 22 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja kan het niet vaak genoeg zeggen:
Wie zichzelf in het licht stelt
zal een schaduw werpen,
maar wie zichzelf in de schaduw stelt,
werpt daarom nog geen licht.
De wijze stelt zichzelf niet in het licht,
maar daarom schittert hij nog niet.
Hij slaat zichzelf niet hoog aan,
maar daarom blinkt hij nog niet uit.
Wijs is wie zijn dwaasheid erkent.
Ook dat is geen verdienste.
-61-
Zie hoofdstuk 22 van de Tao Te Tjing.
Eerst dacht Meester Tja:
Alle mensen hebben over
Ik alleen ben leeg.
Toen dacht hij:
Alle mensen zijn leeg
Ik alleen heb over
Daarna:
Ik alleen heb over
Toch ben ik leeg.
Toen:
Niets heb ik over
Toch ben ik niet leeg.
En:
Wist ik nu maar
Hoe het zat
En:
Of toch maar
liever niet
Heel even
Dacht hij
Niets
Ook dat was zo
Voorbij
-62-
Zie hoofdstuk 23 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
De hele dag spreken is natuurlijk
Regelmatig spreken is natuurlijk
Weinig spreken is natuurlijk
Geen stom woord zeggen –
Niets is onnatuurlijk
De mens weet al
Geen maat te houden
Laat staan de natuur
Een storm blaast wekenlang of waait snel over
Stortregen, droogte, hitte of koude
Put zich uit of houdt maar aan
Hemel en aarde weten al
Geen maat te houden
Laat staan de dwaas
Ook wie Tja heeft is mateloos
Hij weet niet van ophouden
omdat hij nergens aan begint
Hij weet niet van beginnen
omdat hij overal klaar mee is
Daarom kan niemand iets
met hem beginnen
Hij weet niet van winnen
omdat hij alles al heeft
Hij weet niet van verliezen
omdat hij alles al kwijt is
Daarom kan niets of niemand
met hem winnen of verliezen
-63-
Zie hoofdstuk 24 van de Tao Te Tjing.
Iedereen schept weleens op,
tegen zichzelf of tegen anderen.
Goden, wijzen, dwazen, dieren –
opscheppen doen we allemaal.
Ook Meester Tja mag graag opscheppen,
al is het maar door niet op te scheppen.
Iedereen loopt weleens te paraderen,
voor zichzelf of voor anderen.
Goden, wijzen, dwazen, dieren –
paraderen doen we allemaal.
Ook Meester Tja mag graag paraderen,
al is het maar door niet te paraderen.
Iedereen wil weleens schitteren,
voor zichzelf of voor anderen.
Goden, wijzen, dwazen, dieren –
schitteren doen we allemaal.
Ook Meester Tja mag graag schitteren,
al is het maar door niet te schitteren.
Iedereen doet weleens alsof,
voor zichzelf of voor anderen.
Goden, wijzen, dwazen, dieren –
pretenderen doen we allemaal.
Ook Meester Tja mag graag doen alsof,
al is het maar door niet te doen alsof.
Daarom:
Wie zijn eigen pretenties ontkent, staat zwak.
Wie zijn eigen pretenties erkent, staat sterk.
Wie andermans pretenties herkent, staat nergens op.
Wie nergens op staat, valt vrij –
Of is dat weer opschepperij?
-64-
Zie hoofdstuk 25 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Was de aarde er vóór de dingen?
Was de hemel er vóór de aarde?
Zo ja of nee, wat was er dan vóór
die tienduizend twee?
Wie denkt er zo ver
met mij mee?
Heeft de kosmos een moeder?
Heeft de moeder een vader?
Heeft de vader een oorzaak?
Heeft de oorzaak een bron?
Heeft de bron een naam?
Heeft de naam een naamgever?
Als wij de naamgever zijn,
waar komen wij dan vandaan?
Waar zijn wij op dit moment?
Waar gaan we zo naartoe?
Wie waren wij, wie zijn wij en
zijn wij er straks
geweest?
Zijn dit de juiste vragen?
Zijn er juiste vragen?
Zijn vragen echt
wel vragen
of zijn ze al
het antwoord?
Groots schijnt de kosmos.
Grootser de onzekerheid
die hem verhult.
Of is het de onzekere – schepper
zonder vlees of braam?
Nog weet ik niet zijn naam,
alleen zijn bijnaam
mag er wezen
als zijn wezen
noch zijn vorm –
het Grote Tja
(on)aangenaam.
Het grote ja!
Het grote nee!
De boze heks!
De goede fee!
Het grote tja!
Gedachtenwee:
Hoe groot precies
is een idee?
Is de aarde een idee?
Is de hemel een idee?
Is nirwana een idee?
Is het zelf maar een idee?
Is de weg maar een idee?
Is de Boeddha een idee?
Is de kosmos een idee?
Is de moeder een idee?
Is de vader een idee?
Is de oorzaak een idee?
Is de bron maar een idee?
Of is dat ook maar een idee?
Wie denkt er zo ver!
Met mij mee?
-65-
Zie hoofdstuk 25 van de Tao Te Tjing.
Vraag je mij wat ik ben dan zeg ik:
Wederkerend noch eenmalig
Bestaand noch onbestaand
Verlicht noch verduisterd
Vliedend noch inwonend
Verdeeld noch verenigd
Meester noch gezel
Levend noch dood
Wijs noch dwaas
Groot noch klein
Veraf noch nabij
Vraag je mij hoe ik heet, dan zeg ik:
Tja.
-66-
-67-
Zie hoofdstuk 25 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
De weg naar het Tja
is de weg naar de hemel
De weg naar de hemel
is de weg naar de aarde
De weg naar de aarde
is de weg naar de mensen
De weg naar de mensen
is de weg naar jezelf
De weg naar jezelf
is de weg naar je lijf
De weg naar je lijf
is de weg naar je geest
De weg naar je geest
is de weg naar het weten
De weg naar het weten
is de weg naar niet-weten
De weg naar niet-weten
is de weg naar het Tja
De weg naar het Tja
leidt overal van weg
Overal van weg
is de weg naar
de hemel
Bis
-68-
Zie hoofdstuk 25 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Het Tja ken ik als wijsheid.
Wijsheid ken ik als nietweten.
Nietweten ken ik als de beste.
De beste ken ik als de hemel.
De hemel ken ik als de aarde.
De aarde ken ik als mijn lichaam.
Mijn lichaam ken ik als mijn geest.
Mijn geest ken ik als mijn ziel.
Mijn ziel ken ik als mijn hart.
Mijn hart ken ik als mijn wezen.
Mijn wezen ken ik als mezelf.
Mezelf ken ik wel het slechtst.
Het slechtst ken ik wel het Tja.
-69-
Zie hoofdstuk 26 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Wie de wereld bestuurt
verliest zijn lichaam uit het oog.
Wie zijn lichaam verzorgt
verliest de wereld uit het oog.
Wie bezorgd is over zijn bagage
zal slecht slapen.
Wie goed slaapt
zal beroofd worden.
Wie zwak is
wordt onder de voet gelopen.
Wie sterk is
wordt uitgedaagd.
Wie veel weegt
komt moeilijk in beweging.
Wie weinig weegt
waait makkelijk om.
Wie niets onderneemt
verveelt zich dood.
Wie iets onderneemt
ergert zich dood.
Wie alles hoort
zoekt stilte.
Wie stilte zoekt
hoort alles.
Wie arm is
heeft weinig
te besteden.
Wie rijk is
heeft veel
te verliezen.
Wie Tja heeft …
-70-
Zie hoofdstuk 26 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Wat zwaar lijkt voor het kind
lijkt licht voor de ouder.
Zwaar kan de wortel van licht niet zijn,
licht niet de wortel van zwaar.
Wat rust lijkt vanuit de zon
lijkt beweging vanuit de aarde.
Rust kan de wortel van beweging niet zijn,
beweging niet de wortel van rust.
Wat koud lijkt voor een warme hand
lijkt warm voor een koude.
Koude kan de wortel van warmte niet zijn,
warmte niet de wortel van koude.
Wat wijsheid lijkt voor een dwaas,
lijkt dwaasheid voor een wijze.
Wijsheid kan de wortel van dwaasheid niet zijn,
dwaasheid niet de wortel van wijsheid.
-71-
Zie hoofdstuk 26 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
De wijze ziet kracht
De wijze ziet zwakte
Hij ziet de kracht van zwakte
Hij ziet de zwakte van kracht
De wijze ziet het hoge
De wijze ziet het lage
Hij ziet het hoge van het lage
Hij ziet het lage van het hoge
De wijze ziet het geven
De wijze ziet het nemen
Hij ziet het geven in het nemen
Hij ziet het nemen in het geven
De wijze ziet het grote
De wijze ziet het kleine
Hij ziet het grote van het kleine
Hij ziet het kleine van het grote
De wijze ziet het goede
De wijze ziet het slechte
Hij ziet het goede van het slechte
Hij ziet het slechtste van het goede
De wijze ziet het schone
De wijze ziet het lelijke
Hij ziet het schone van het lelijke
Hij ziet het lelijke van het schone
De wijze ziet zijn wijsheid
De wijze ziet zijn dwaasheid
Hij ziet de wijsheid van zijn dwaasheid
Hij ziet de dwaasheid van zijn wijsheid
De wijze ziet steeds het hele plaatje
Daarom is alles voor hem eenvoudig
-72-
Zie hoofdstuk 27 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Een goede dichter opent.
Een goede leraar leert af.
Een goede leerling spijbelt.
Een goede zoeker vindt niets.
Een goede reiziger blijf thuis.
Een goede bouwer ondermijnt.
Een goede advocaat verdedigt niet.
Een goede verzamelaar neemt niet mee.
Een goede denker laat geen gedachten na.
Een goede zwijger heeft veel woorden nodig.
Een goede spreker neemt zijn woorden terug.
Een goede verstaander heeft genoeg aan stilte.
Ook de wijze weet.
Ook de wijze weet niet.
Ook de wijze weet niet beter.
Daarom hoeft hij niemand.
Daarom hoeft hij niemand te redden.
Of anderen het redden te beletten.
Door niet naar het licht te streven
geeft hij ruimte aan het duistere.
Zo verkleint hij het verschil.
De meester niet hoogschatten,
de leerling niet geringschatten,
daar begint het mee.
Wie kan zeggen
waarmee het
eindigt?
-73-
-74-
Zie hoofdstuk 27 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Een goede luisteraar laat
Zich niet gek maken
Een betere luisteraar laat
Zich niets wijsmaken
De beste luisteraar
Ligt op één oor
Daarmee luistert hij
Naar de stilte
Een goede spreker laat
Niets ongezegd
Een betere spreker laat
Niets gezegd
De beste spreker laat
Het spreken
Spreken
Hij laat
Het spreken
Zwijgen
Hij laat
Het zwijgen
Spreken
Hij laat
Het zwijgen
Zwijgen
En Meester Tja?
Die zegt maar wat
En zegt dat ook –
Bij dezen
-75-
Zie hoofdstuk 27 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Je vraagt hoe wij tot volledige aanvaarding
van de tienduizend dingen komen.
Is weigering niet één van die dingen?
Nu vraag je weer hoe wij tot volledige aanvaarding
van onze weigering komen.
Is weigering van onze weigering
niet één van die dingen?
Nu vraag je zelfs hoe wij tot volledige aanvaarding
van onze weigering van onze weigering komen.
Is het weigeren van het weigeren van onze weigering
niet één van die dingen?
Wat valt er dan nog te aanvaarden?
-76-
Zie hoofdstuk 27 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Niet-uitmunten behoeft geen oefening
en niemand voelt zich minder
Niet-verwerpen behoeft geen vuisten
en niemand neemt aanstoot
Niet-weten behoeft geen uitspraak
en niemand kan verdedigen
Niet-rekenen behoeft geen telraam
en niemand maakt fouten
Niet-binden behoeft geen banden
en niemand kan ontbinden
Niet-helpen behoeft geen handen
en niemand kan weigeren
Niet-sluiten behoeft geen grendel
en niemand kan openen
-77-
Zie hoofdstuk 28 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Doorzie het mannelijke en het vrouwelijke,
dan word je ’s werelds fallus.
De honderd seksen zul je welkom heten
als je eigen geslacht.
Ze zullen je welkom heten
als hun eigen geslacht
Doorzie je eergevoel en je schaamte,
dan word je ’s werelds vlakte.
De duizend dalen zul je welkom heten
als je eigen piek.
Ze zullen je welkom heten
als hun eigen piek
Doorzie het witte en het zwarte,
dan word je ’s werelds schilder.
De tienduizend tinten zul je welkom heten
als je eigen palet.
Ze zullen je welkom heten
als hun eigen palet
-78-
Zie hoofdstuk 28 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Ik verloor mijn weg
Ik verloor mijn doel
Maar ik ben nimmer
Zonder Tja
Ik verloor mijn doen
Ik verloor mijn laten
Maar ik ben nimmer
Zonder Tja
Ik verloor mijn deugd
Ik verloor mijn ondeugd
Maar ik ben nimmer
Zonder Tja
Ik verloor mijn hemel
Ik verloor mijn hel
Maar ik ben nimmer
Zonder Tja
Ik verloor mijn wijsheid
Ik verloor mijn dwaasheid
Maar ik ben nimmer
Zonder Tja
Ik verloor mijn weten
Ik verloor mijn nietweten
Maar ik ben nimmer
Zonder Tja
Ik verloor mijn soevereiniteit
Ik verloor mijn kwetsbaarheid
Maar ik ben nimmer
Zonder Tja
Ik verloor mijn vrienden
Ik verloor mijn vijanden
Maar ik ben nimmer
Zonder Tja
Ik verloor mijn ego
Ik verloor mijn zelf
Maar ik ben nimmer
Zonder Tja
Mijn Tja ben ik
Niet verloren –
Ik heb het
Nooit gehad
-79-
Zie hoofdstuk 29 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Boeren maken hokken op hun erf
om dieren in op te sluiten.
Dit heet: slimheid.
Mensen maken hokjes in hun hoofd
om gedachten in op te sluiten.
Dit heet: geleerdheid.
Hoe kleiner de hokjes
hoe groter de geleerdheid.
Hoe groter de geleerdheid
hoe ijdeler de hoop
op verlossing
Nooit krijg je jezelf
in een hokje gepropt!
Jij bent groter dan
alle zelfbeelden
bij elkaar.
Nooit krijg je de mens
in een hokje gepropt!
Wij zijn groter dan
alle mensbeelden
bij elkaar.
Nooit krijg je de wereld
in een hokje gepropt!
Die is groter dan
alle wereldbeelden
bij elkaar.
De wereld die groter is dan alle wereldbeelden bij elkaar,
de mens die groter is dan alle mensbeelden bij elkaar,
jijzelf die groter is dan alle zelfbeelden bij elkaar –
het zijn op hun beurt hokjes in je hoofd.
Denkbeelden, beperkt en beperkend.
Net als ‘hokje’, ‘hoofd’, ‘denkbeelden’,
‘beperkt’ en ‘beperkend’.
Woorden zijn de bouwstenen van de hokjesgeest.
Wat valt er zonder nog te zeggen?
-80-
Zie hoofdstuk 29 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Sommigen vechten zich onvermoeibaar omhoog.
Anderen zitten gauw bij de pakken neer.
Wie kan zeggen waarom?
Sommigen kunnen tegen een stootje.
Anderen zijn snel van slag.
Wie kan zeggen waarom?
Sommigen kunnen geen hitte velen.
Anderen verdragen geen koude.
Wie kan zeggen waarom?
Sommigen moeten voorgaan.
Anderen moeten volgen.
Wie kan zeggen waarom?
Sommigen richten beelden op.
Anderen halen beelden neer.
Wie kan zeggen waarom?
Sommigen bloeien op bij actie.
Anderen gedijen bij rust.
Wie kan zeggen waarom?
Dwazen zoeken wijsheid.
Wijzen gaan er voorbij.
Snap je waarom?
-81-
Zie hoofdstuk 30 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Als het over geweld gaat,
heeft iedereen een mening:
‘Wapens veroorzaken geweld!’
‘Wapens voorkomen geweld!’
‘Wapens kunnen geweld veroorzaken
en wapens kunnen geweld voorkomen!’
‘Geweld vindt ook zonder wapens zijn weg!’
‘Wapens moeten een staatsmonopolie zijn!’
‘Iedereen heeft recht op wapens!’
‘Wapens moeten verboden worden!’
‘Alleen geweld kan een eind maken aan geweld!’
‘Alleen geweldloosheid kan een eind maken aan geweld!’
‘Alleen innerlijke vrede kan een eind maken aan geweld!’
‘Alleen politieke hervorming kan een eind maken aan geweld!’
‘Alleen economische hervorming kan een eind maken aan geweld!’
‘Alleen religie kan een eind maken aan geweld!’
‘Alleen technologie kan een eind maken aan geweld!’
‘Alleen eugenetica kan een eind maken aan geweld!’
‘Alleen geboortebeperking kan een eind maken aan geweld!’
‘Alleen een gecombineerde aanpak kan een eind maken aan geweld!’
‘Niets kan een eind maken aan geweld!’
‘Iedereen verlangt diep in zijn hart naar vrede!’
‘Iedereen verlangt diep in zijn hart naar oorlog!’
‘In vredestijd verlangt iedereen naar oorlog,
in oorlogstijd verlangt iedereen naar vrede!’
‘Iedereen verlangt zowel naar vrede als naar oorlog!’
Als het over geweld gaat,
heeft iedereen een mening.
Zijn meningen geweld?
Wie tegen het Tja ingaat
is er gauw geweest.
Niet-weten is een weldaad
voor de geest.
-82-
Zie hoofdstuk 30 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
De enige mislukking
is menen te falen.
Het enige succes
is menen te slagen.
Het enige weten
is menen te weten.
Als zelfs nietweten is vergeten,
mag dat dan wijsheid heten?
Zelf zeg ik liever ‘tja’.
-83-
Zie hoofdstuk 31 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Hoofden zijn wapens
Tanden zijn wapens
Handen zijn wapens
Vingers zijn wapens
Ellebogen zijn wapens
Schouders zijn wapens
Geslachten zijn wapens
Knieën zijn wapens
Schenen zijn wapens
Voeten zijn wapens
Hoeven zijn wapens
Horens zijn wapens
Tentakels zijn wapens
Stekels zijn wapens
Klauwen zijn wapens
Poten zijn wapens
Vleugels zijn wapens
Angels zijn wapens
Stenen zijn wapens
Kiezels zijn wapens
Grit is een wapen
Zand is een wapen
Kuilen zijn wapens
Diepten zijn wapens
Hoogten zijn wapens
Water is een wapen
IJs is een wapen
Gas is een wapen
Lucht is een wapen
Slijm is een wapen
Lijm is een wapen
Olie is een wapen
Vuur is een wapen
Stokken zijn wapens
Ploegen zijn wapens
Spaden zijn wapens
Hamers zijn wapens
Sikkels zijn wapens
Vijzels zijn wapens
Messen zijn wapens
Vorken zijn wapens
Ziekten zijn wapens
Medicijnen zijn wapens
Kinderen zijn wapens
Dierbaren zijn wapens
Rijkdom is een wapen
Armoede is een wapen
Kracht is een wapen
Zwakte is een wapen
Hersens zijn wapens
Kennis is een wapen
Onkunde is een wapen
Gedachten zijn wapens
Emoties zijn wapens
Woorden zijn wapens
Zwijgen is een wapen
Zonder wapens geen wereld
Ook wie Tja heeft voert ze
In vrede, oorlog en afzijdigheid
Links, rechts en in het midden
-84-
Zie hoofdstuk 31 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Mensen doden en laten doden
Maar ze noemen het
geen doden
Ze noemen het een voorbeeld stellen
Ze noemen het terechtstellen
Ze noemen het gerechtigheid
Ze noemen het euthanasie
Ze noemen het verdedigen
Ze noemen het beveiligen
Ze noemen het Gods Wil
Ze noemen het eerwraak
Ze noemen het zuiveren
Ze noemen het genezen
Ze noemen het voorkómen
Ze noemen het beheersen
Ze noemen het bestrijden
Ze noemen het ontsmetten
Ze noemen het pasteuriseren
Ze noemen het steriliseren
Ze noemen het bestralen
Ze noemen het afmaken
Ze noemen het slachten
Ze noemen het ruimen
Ze noemen het beheren
Ze noemen het vissen
Ze noemen het jagen
Ze noemen het wieden
Ze noemen het rooien
Ze noemen het oogsten
Ze noemen het bereiden
Ze noemen het eten
Ze noemen het van alles
Behalve doden
Mensen doden en laten doden
Maar ze noemen het
geen doden
-85-
Zie hoofdstuk 31 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Het is tot mijn verdriet
dat ik in het doden
vreugde vindt
Het is tot mijn vreugde
dat ik van het doden
verdriet heb
Gezegend zijn de doden
Hen maakt het niets meer uit
-86-
-87-
Zie hoofdstuk 31 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Dezelfde boom draagt de vrucht
en verstikt de zaailing
Hetzelfde mes snijdt het vlees aan
en de hals door
Dezelfde mond zoent de vriend
en bijt de vijand
Hetzelfde vuur gaart de kool
en verkoolt het brood
Hetzelfde water laaft de koe
en verdrinkt het kalf
De dienaren des levens
zijn de dienaren des doods
-88-
Zie hoofdstuk 31 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Mensen juichen, ik niet.
Mensen janken, ik niet.
Mensen hopen, ik niet.
Mensen wanhopen, ik niet.
Mensen scheiden, ik niet.
Mensen verenigen, ik niet.
Mensen doen, ik niet.
Mensen laten, ik niet.
Mensen hechten, ik niet.
Mensen onthechten, ik niet.
Mensen zoeken, ik niet.
Mensen vinden, ik niet.
Mensen spreken, ik niet.
Mensen zwijgen, ik niet.
Mensen zijn verlicht, ik niet.
Mensen zijn verduisterd, ik niet.
Mensen hebben een ego, ik niet.
Mensen hebben een zelf, ik niet.
Mensen willen hetzelfde zijn, ik niet.
Mensen willen anders zijn, ik niet.
Mensen hebben vragen, ik niet.
Mensen hebben antwoorden, ik niet.
Mensen zijn thuis, ik niet.
Mensen zijn onderweg, ik niet.
Mensen zijn aangekomen, ik niet.
Mensen ontkennen het Grote Tja, ik niet.
Mensen erkennen het Grote Tja, ik niet.
Mensen zijn mensen, ik ook.
Mensen zijn onmensen, ik zeker.
-89-
Zie hoofdstuk 32 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Hoe groot is een idee?
Kleiner dan het allerkleinste
omvat het Tja de hele wereld.
Groter dan het allergrootste
past het overal in.
Het Tja wil niets aan zich onderwerpen,
hoe sterk het door zijn eenvoud ook is.
Niets kan het Tja aan zich onderwerpen,
hoe gering het in zijn eenvoud ook is.
Is een geest in staat het Grote Tja te bewaren,
dan keren alle gedachten zich spontaan tot hem.
Ja en nee, hemel en aarde, deugd en ondeugd –
alle tegenstellingen vermengen zich vrijelijk.
Ze vloeien samen, lossen op
en maken plaats voor nieuwe.
De geest schept werkelijkheden en vernietigt ze.
Hij schept luchtkastelen en vernietigt ze.
Hij schept waarden en vernietigt ze.
Hij schept idealen en vernietigt ze.
Hij schept ideeën en vernietigt ze.
Hij schept namen en vernietigt ze.
De geest schept zonder terughoudendheid
en vernietigd zonder uitzondering.
Ook het idee van de geest
als schepper en vernietiger.
Ook het idee van het Grote Tja.
Dit heet: het Grote Tja.
-90-
Zie hoofdstuk 32 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Als het uitvloeien van beek in rivier
Als het uitstromen van rivier in zee
Als het opstijgen van zee naar wolk
Als het breken van wolk op aarde
Als het sijpelen van plas in beek
Als het uitvloeien van beek in rivier
Zo is het Grote Tja:
Een eeuwige ontlediging
van de geest
-91-
Zie hoofdstuk 33 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Wie de ander meent te kennen, kent zijn eigen geest niet.
Wie zijn eigen geest meent te kennen is onwetend.
Wie zichzelf kent weet niet.
Wie anderen overwint verliest.
Wie van anderen verliest wint niet.
Wie niet van winnen weet verliest niet.
Een doel hebben betekent krachtig streven.
Krachtig streven vraagt standvastigheid.
Wie standvastig is gaat nergens heen.
Een standvastig leven is een onvoltooid leven.
Een voltooid leven bestaat erin te verdwijnen voor je sterft.
Wie daar een doel van maakt, zal het nooit bereiken.
-92-
Zie hoofdstuk 33 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Standvastig is wie zijn plaats niet kent
Sterk is wie zijn kracht niet kent
Groot is wie zijn kleinheid kent
Hoog is wie zijn laagheid kent
Wijs is wie de mens niet kent
Thuis is wie de weg niet kent
Zacht is wie zijn woede kent
Vrij is wie zichzelf niet kent
-93-
-94-
Zie hoofdstuk 33 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
De wijze spreekt recht door kromspraak
en mee in tegenspraken.
Hij vermenigvuldigt ter deling
en verdeelt ter meerdering.
Hij is zacht in zijn hardheid
en eenduidig in zijn dubbelheid.
Hij vertroebelt ter opheldering
en vangt ter bevrijding.
Hij verzwaart, hij verduistert,
maar steevast ter verlichting.
-95-
Zie hoofdstuk 33 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Wie door niet-kennen het Tja heeft leren kennen,
weet geen onderscheid meer te maken.
Hij kent het Tja niet van zijn geest.
Hij kent zijn geest niet van zijn lichaam.
Hij kent zijn lichaam niet van zijn ego.
Hij kent zijn ego niet van zichzelf.
Hij kent zichzelf niet van de ander.
Hij kent de ander niet van de wereld.
Hij kent de wereld niet van het Tja.
Wie geen onderscheid weet te maken,
is nergens wel of niet.
Waar hij ook heen gaat,
hij was er al.
Waar hij ook is,
hij is er niet.
Wie Tja heeft
is overal
en nergens.
-96-
Zie hoofdstuk 34 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Weids is de blik van het Grote Tja
Alles neemt het in ogenschouw:
Links, rechts, voor, achter
Boven, onder, binnen, buiten
Het laat zich nergens op voorstaan
Zonder zich daarop voor te laten staan
Nooit is een woord
Het hoogste
Zelfs het hoogste woord
komt eruit
Nooit is een woord
Het laatste
Zelfs het laagste woord
Is een begin
Het Tja doet zijn werk
Maar vraagt er niets voor
Het ziet alles onder ogen
Ook dat het dat niet kan
Het Tja heet
Iedereen welkom
Ook degenen
Die het niet
Verwelkomen
De toegang is gratis
De uitgang is er
Voor niets
Ruim is de geest
die alle gedachten
toelaat
Ruimer nog de geest
die alle gedachten
uitlaat
Hoe ruim is de geest
die ook deze gedachten
loslaat?
-97-
Zie hoofdstuk 34 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
De tienduizend wezens
verschijnen vanzelf
en de wijze weigert niet.
Ze verdwijnen vanzelf
en hij weigert niet.
Verdienste en berekening
verschijnen vanzelf
en de wijze weigert niet.
Ze verdwijnen vanzelf
en hij weigert niet.
Liefde en haat
verschijnen vanzelf
en de wijze weigert niet.
Ze verdwijnen vanzelf
en hij weigert niet.
Begeerte en apathie
verschijnen vanzelf
en de wijze weigert niet.
Ze verdwijnen vanzelf
en hij weigert niet.
Wijsheid en dwaasheid
verschijnen vanzelf
en de wijze weigert niet.
Ze verdwijnen vanzelf
en hij weigert niet.
Weten en onweten
verschijnen vanzelf
en de wijze weigert niet.
Ze verdwijnen vanzelf
en hij weigert niet.
Weigering en aanvaarding
verschijnen vanzelf
en de wijze weigert niet.
Ze verdwijnen vanzelf
en hij weigert niet.
Hij zou niet weten hoe.
-98-
Zie hoofdstuk 35 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Neem het Grote Tja
Ga je geest door
Ga!
Niets kan je
Deren
De Grote Vrede zal je
Leren
-99-
Zie hoofdstuk 35 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Muziek en lekker eten, daar stoppen reizigers voor.
Maar de woorden uit de mond van het Tja?
Die zijn zouteloos en smakeloos.
Kijk naar het Tja.
Niets dat het bekijken waard is!
Luister naar het Tja.
Niets dat het horen waard is!
Spreek over het Tja.
Niets dat het beweren waard is!
Prijs het Tja.
Niets dat het loven waard is!
Peins over het Tja.
Niets dat het overdenken waard is!
Leeg is de leer
van de lege mens.
Kleurloos als water –
eeuwig fris.
-100-
-101-
Zie hoofdstuk 35 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Spreekt Tja over zichzelf, dan spreekt ze in alle toonaarden.
Noemt ze zich diep
dan noemt ze zich oppervlakkig.
Noemt ze zich waarheid
dan noemt ze zich leugen.
Noemt ze zich eeuwig
dan noemt ze zich tijdelijk.
Noemt ze zich geest
dan noemt ze zich lichaam.
Noemt ze zich vrede
dan noemt ze zich oorlog.
Noemt ze zich hemel
dan noemt ze zich aarde.
Noemt ze zich licht
dan noemt ze zich duister.
Noemt ze zich vrij
dan noemt ze zich onvrij.
Noemt ze zich goed
dan noemt ze zich kwaad.
Noemt ze zich poort
dan noemt ze zich muur.
Noemt ze zich wijs
dan noemt ze zich dwaas.
Noemt ze zich leven
dan noemt ze zich dood.
Noemt ze zich één
dan noemt ze zich veel.
Noemt ze zich piek
dan noemt ze zich dal.
Zwijgt Tja over zichzelf, dan zwijgt ze in alle toonaarden.
-102-
Zie hoofdstuk 35 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
De wijze kent geen voorspoed
al gaat het hem goed
Hij kent geen rampspoed
al zit alles tegen
Hij kent geen liefde
al loopt hij ervan over
Hij kent geen woede
al komt de rook uit zijn oren
De wijze strekt niets tot eer
hoezeer men hem ook eert
De hele wereld ziet hij
door de vingers
De hele wereld ziet hem
over het hoofd
-103-
Zie hoofdstuk 36 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Soms moet je versterken om te versterken.
Soms moet je versterken om te verzwakken.
Soms moet je verzwakken om te verzwakken.
Soms moet je verzwakken om te versterken.
Wie kan zeggen wanneer?
Soms moet je vergroten om te vergroten.
Soms moet je vergroten om te verkleinen.
Soms moet je verkleinen om te verkleinen.
Soms moet je verkleinen om te vergroten.
Wie kan zeggen wanneer?
Soms moet je verenigen om te verenigen.
Soms moet je verenigen om te scheiden.
Soms moet je scheiden om te scheiden.
Soms moet je scheiden om te verenigen.
Wie kan zeggen wanneer?
Soms moet je stijgen om te stijgen.
Soms moet je stijgen om te dalen.
Soms moet je dalen om te dalen.
Soms moet je dalen om te stijgen.
Wie kan zeggen wanneer?
-104-
Zie hoofdstuk 36 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Soms zijn woorden een hulpmiddel,
dan weer een hinderpaal.
Soms moet je ze uitspreken,
dan weer verzwijgen.
Soms zijn wapens je redding,
dan weer je ondergang.
Soms moet je ze tonen,
dan weer verbergen.
Wat gisteren mislukte,
gaat vandaag goed.
Wat vandaag lukt,
gaat morgen mis.
Wie kan zeggen
Waarom?
-105-
Zie hoofdstuk 37 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Het Tja bestaat erin
niets te weten
en dat te vergeten.
Niets te doen
en dat te laten.
Alles te doorzien,
ook het doorzien.
Is een geest in staat het Grote Tja te bewaren,
dan verliezen gedachten
hun magie.
Ren je achter ideeën aan als een hond achter zijn staart?
Brengen ze je onweerstaanbaar in beweging?
Kun je hun betovering niet weerstaan?
Wie Tja heeft bestookt ze met vragen,
ontwapent ze met alternatieven,
ontnuchtert ze met stilte,
brengt ze tot vrede
met de eenvoud
van niet-weten.
In een onzeker heden
komt de geest tot rust.
Zonder schijnzekerheden
uit toekomst en verleden.
Zonder illusies,
vrij van de illusie
vrij van illusies te zijn,
is er niets te doen
of na te laten.
Ook deze gedachten
verliezen dan
hun magie.
-106-
Zie hoofdstuk 37 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Soms ben ik écht echt.
Soms ben ik écht nep.
Ik ben altijd echt.
Soms ben ik oprécht oprecht.
Soms ben ik oprécht onoprecht.
Ik ben altijd oprecht.
Soms ben ik spontáán gemaakt.
Soms ben ik spontáán natuurlijk.
Ik ben altijd spontaan.
Soms ben ik waaráchtig waarachtig.
Soms ben ik waaráchtig onwaarachtig.
Ik ben altijd waarachtig.
Je ziet:
Ik ben altijd echt.
Ik ben altijd oprecht.
Ik ben altijd spontaan.
Ik ben altijd waarachtig.
Of ik wil of niet.
Wie niet?
-107-
-108-
Zie hoofdstuk 37 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
De wijze vult bijtijds zijn buik,
doet naar behoefte zijn behoefte
en ledigt onophoudelijk zijn geest.
Dit verzwakt zijn verlangens
en verdiept zijn rust.
Het ondermijnt zijn kennis
sneller dan hij bij kan leren.
Het ondermijnt zijn doelen
sneller dan hij ze bij kan stellen.
Het ondermijnt zijn plannen
voor hij ze uit kan voeren.
Wat zou hij moeten doen?
Het ondermijnt zijn bezwaren
voor ze hem bezwaren.
Het ondermijnt zijn gemakzucht
voor hij van gemak zucht.
Wat zou hij moeten laten?
-109-
Zie hoofdstuk 38 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
De hoogste vorm van geestkracht berust niet op kracht. Geestkracht op basis van kracht forceert. Dat is dwang.
Wie over grote geestkracht beschikt, baseert zich op niets. Wie zich op niets baseert heeft geen reden tot forceren. Ook het niet-forceren dwingt hij niet af. Dwingt hij toch dan is het omdat hij gedwongen wordt.
Menswaardigheid die zich menswaardig weet is niet zo menswaardig. Rechtvaardigheid die zich rechtvaardig weet is niet zo rechtvaardig. Deugd die zich deugdzaam weet is niet zo deugdzaam. Beleefdheid opleggen is onbeleefd. Beschaving afdwingen is onbeschaafd. Wijsheid vastleggen is dwaasheid.
Daarom is de wijze menswaardig zonder waarden. Rechtvaardig zonder rechten. Deugdzaam zonder deugden. Beleefd zonder beleefdheden. Beschaafd zonder beschaafdheid. Wijs zonder wijsheid.
Wie Tja heeft, veinst niet te weten wat hij niet weet. Hij ontkent niet wat hij weet, maar erkent wat hij niet weet. Hij voelt zich thuis in den vreemde voor zover het hem bekend voorkomt. Hij voelt zich thuis in het bekende voor zover het hem vreemd voorkomt. Zijn eigen vreemdheid maakt hem zacht.
De hoogste vorm van geestkracht kent geen hoogte, geen geest en geen macht.
-110-
Zie hoofdstuk 38 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Wie zoekt, zal vragen vinden.
Zijn vragen zullen gepaard gaan met verbazing.
Zijn verbazing zal veranderen in verwondering.
Zijn verwondering zal overgaan in verbijstering.
Zijn zoeken zal opgaan in verbijstering.
Zijn antwoorden zullen opgaan in verbijstering.
Zijn vragen zullen opgaan in verbijstering.
Zijn ideeën zullen opgaan in verbijstering.
Zijn wereld zal opgaan in verbijstering.
Hijzelf zal opgaan in verbijstering.
Het opgaan zal opgaan in verbijstering.
Maar zijn verbijstering zal niet overgaan.
Wie vragen weet te vinden,
hoeft niet meer te zoeken.
Dit heet het Grote Tja.
-111-
Zie hoofdstuk 38 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Wat is de schepper van deugd en ondeugd?
Deze vraag.
Wat is de schepper van doen en niet-doen?
Deze vraag.
Wat is de schepper van wezen en verschijningsvorm?
Deze vraag.
Wat is de schepper van licht en duisternis?
Deze vraag.
Wat is de schepper van hemel en aarde?
Deze vraag.
Wat is de schepper van hoog en laag?
Deze vraag.
Wat is de schepper van heerser en onderdaan?
Deze vraag.
Wat is de schepper van relatief en absoluut?
Deze vraag.
Wat is de schepper van werkelijkheid en illusie?
Deze vraag.
Wat is de schepper van leven en dood?
Deze vraag.
Wat is de schepper van vrijheid en gebondenheid?
Deze vraag.
Wat is de schepper van oost en west?
Deze vraag.
Wat is de schepper van rust en onrust?
Deze vraag.
Wat is de schepper van eenheid en veelheid?
Deze vraag.
Wat is de schepper van meester en discipel?
Deze vraag.
Wat is de schepper van waarheid en leugen?
Deze vraag.
Wat is de schepper van wijsheid en dwaasheid?
Deze vraag.
Wat is de schepper van weten en niet-weten?
Deze vraag.
Wat is de schepper van Ja en Nee?
Deze vraag.
Wat is de schepper van schepsel en schepper?
Deze vraag.
Wat zou er zijn zonder vraag?
Niet deze vraag.
-112-
Zie hoofdstuk 39 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
De wijze kent de geest niet van de stof,
de jade niet van de kiezel.
Hij kent de hemel niet van de aarde,
de goden niet van de mensen.
Hij kent de vorsten niet van de onderdanen,
de rijken niet van de armen.
Hij kent het edele niet van het vulgaire,
reinheid niet van verdorvenheid.
Hij kent de geest niet van het vlees,
het bot niet van de stof.
Hij kent wijsheid niet van dwaasheid,
volheid niet van leegte.
Hij kent het hier niet van het daar,
het binnenste niet van buiten.
Hij kent vroeger niet van later,
ooit niet van nu.
Daarom houdt de wijze zich aan de kern noch de schors.
Hij houdt zich aan de bloem noch de vrucht.
Hij doet eens dit, hij doet eens dat,
Ach ja, hij doet maar wat.
-113-
Zie hoofdstuk 40 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Teruggaan is de dynamiek van het Tja.
Uit het antwoord in de vraag,
uit de vraag in het Tja,
en ten slotte uit het Tja.
Uit de oplossing in het probleem,
uit het probleem in het Tja,
en ten slotte uit het Tja.
Uit de conclusie in de premissen,
uit de premissen in het Tja,
en ten slotte uit het Tja.
Uit de zekerheid in de twijfel,
uit de twijfel in het Tja,
en ten slotte uit het Tja.
Uit het worden in het zijn,
uit het zijn in het Tja,
en ten slotte uit het Tja.
Uit de tijd in het heden,
uit het heden in het Tja,
en ten slotte uit het Tja.
Uit het nemen in het geven,
uit het geven in het Tja,
en ten slotte uit het Tja.
Uit gehechtheid in onthechting,
uit onthechting in het Tja,
en ten slotte uit het Tja.
Uit de wereld in de geest,
uit de geest in het Tja,
en ten slotte uit het Tja.
Uit mijn preken in mijn zinnen,
Uit mijn zinnen in mijn woorden,
Uit mijn woorden in de letters,
Uit de letters in de streepjes,
Uit de streepjes in het wit
dat allicht vol kleuren zit.
-114-
-115-
Zie hoofdstuk 41 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Als een domoor van het Grote Tja hoort, verbaast het hem niet. Als een normaal mens van het Grote Tja hoort, schiet hij in de lach. Als een professor van het Grote Tja hoort, komt hij niet meer bij. Kwam hij toch bij, dan was het niet het Grote Tja. Hoe dat kan?
De weg van het Tja lijkt een doolhof.
Het vinden van het Tja lijkt verliezen.
De vrede van het Tja lijkt strijd.
De triomf van het Tja lijkt een fiasco.
De zekerheid van het Tja lijkt twijfel.
De grond van het Tja lijkt drijfzand.
De werkelijkheid van het Tja lijkt een illusie.
Het licht van het Tja lijkt duister.
De helderheid van het Tja lijkt troebel.
Het hart van het Tja lijkt een hoofd.
Het mededogen van het Tja lijkt meedogenloos.
De deemoed van het Tja lijkt hoogmoed.
De deugd van het Tja lijkt ondeugd.
De rijkdom van het Tja lijkt armoede.
De volheid van het Tja lijkt leegte.
De verrukking van het Tja lijkt vlak.
Het spel van het Tja lijkt menens.
Het wonder van het Tja lijkt gewoon.
De eenvoud van het Tja lijkt ingewikkeld.
De echtheid van het Tja lijkt gemaakt.
De wijsheid van het Tja lijkt dwaasheid.
De kracht van het Tja lijkt zwakte.
De diepte van het Tja lijkt oppervlakkig.
Het denken van het Tja lijkt dromen.
Het doen van het Tja lijkt laten.
Het spreken van het Tja lijkt zwijgen.
Het zwijgen van het Tja lijkt zwetsen.
Een meester van het Tja lijkt een leerling.
Vandaar dat alleen domoren niet lachen om het Grote Tja.
Als een domoor van het Grote Tja hoort, verbaast het hem niet.
-116-
Zie hoofdstuk 41 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Wie onverwacht in het Grote Tja verzeild raakt, is er ontdaan van. Alles staat op zijn kop. Pas na maanden of jaren begint hij er de grap van in te zien. Eer het volledig is ingedaald, brult hij inwendig van het lachen. Hij komt niet meer bij! Hij lacht zich dood!
Hij brult om verlichting en onwetendheid!
Hij brult om illusie en werkelijkheid!
Hij brult om samsara en nirwana!
Hij brult om weten en niet-weten!
Hij brult om veelheid en eenheid!
Hij brult om waarheid en leugen!
Hij brult om deugd en ondeugd!
Hij brult om doen en niet-doen!
Hij brult om Boeddha en Mara!
Hij brult om hemel en aarde!
Hij brult om vorm en leegte!
Hij brult om juist en onjuist!
Hij brult om hoog en laag!
Hij brult om ego en zelf!
Hij brult om tja en tjee!
Hij brult om ja en nee!
Hij brult om Tao en tê!
Wie brult er eens
met ons mee?
-117-
Zie hoofdstuk 41 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Als een grote regenboog
zonder kleuren
Als een grote diamant
zonder facetten
Als een groot vierkant
zonder hoeken
Als een groot geluid
zonder volume
Als een grote cirkel
zonder straal
Als een groot beeld
zonder vorm
Als een groot boek
zonder woorden
Als een groot land
zonder grenzen
Als een grote leer
zonder theses
Als een groot huis
zonder muren
Als een grote weg
zonder lengte
Als een grote truc
zonder foefje
Als een grote reis
zonder doel
Is het grote weten
zonder weten
-118-
Zie hoofdstuk 42 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
De geest bedenkt de leegte
en noemt zich boeddhist.
De geest bedenkt het ene
en noemt zich monist.
De geest bedenkt de twee
en noemt zich dualist.
De geest bedenkt het niet-twee
en noemt zich non-dualist.
De geest bedenkt de drie
en noemt zich christen.
De geest bedenkt de vier
en noemt zich hindoe.
De geest bedenkt de tienduizend
en noemt zich pluralist.
Meester Tja telt niet meer mee.
De geest brengt alle ideeën voort,
ook het idee van de geest
die alle ideeën voortbrengt.
Wie weet waarvandaan?
De schepselen torsen
in hun ene hand het Ja,
in hun andere het Nee.
Wie lichtvoetig wil zijn
moet beide laten vallen.
De geest noemt dit het Tja,
het zoveelste idee.
Het is nog steeds een juk,
het juk van ja-noch-nee.
Meester Tja doet niet meer mee.
-119-
Zie hoofdstuk 42 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
De tienduizend dingen dragen het lichtbeginsel buiten, het duisterbeginsel binnen. Ze tonen zich, maar laten zich niet kennen.
Het Tja keert ze binnenstebuiten. Binnenstebuiten tonen ze hun duisterbeginsel.
Dit heet: het doden van de tienduizend dingen.
De tienduizend dingen keren op hun beurt het Tja binnenstebuiten en openbaren zijn lichtbeginsel.
Dit heet: het doden van het Tja.
-120-
Zie hoofdstuk 42 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Nooit heb ik de tienduizend wezens gezien.
Nooit heb ik ook maar één wezen gezien.
Nooit heb ik meer dan een stukje
van de buitenkant van een wezen gezien.
Kan dat het wezen van een wezen wezen?
Nooit heb ik mijn achterkant gezien.
Nooit heb ik mijn binnenkant gezien.
Nooit heb ik meer dan een stukje
van mijn eigen buitenkant gezien.
Zou dat het wezen van mijn wezen zijn?
-121-
Zie hoofdstuk 43 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Soms moet je iets doen, soms moet je iets laten.
Soms overheerst de vorm, soms de leegte.
Soms wint het harde, soms het zachte.
Soms heb je een voorkeur, soms niet.
Het Grote Tja heeft geen voorkeur
voor een leven zonder voorkeur.
De geest zonder geest
is leer noch meester.
Een lege heer.
Heerlijk leeg.
-122-
Zie hoofdstuk 43 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Wat ontmaskert moeiteloos …
De oorzaken zonder aanleiding?
De woorden zonder betekenis?
De autoriteiten zonder gezag?
De stellingen zonder bewijs?
De zinnen zonder verband?
De logica zonder rede?
De redenen zonder motief?
De doelen zonder oogmerk?
De waarden zonder belang?
De dingen zonder substantie?
De gedachten zonder grond?
De kracht van het Tja –
weinigen onder de hemel
zijn eraan toe.
-123-
Zie hoofdstuk 44 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Zonder Boeddha kun je leven
Zonder lichaam niet
Zonder succes kun je leven
Zonder lichaam niet
Zonder weten kun je leven
Zonder lichaam niet
Zonder macht kun je leven
Zonder lichaam niet
Zonder liefde kun je leven
Zonder lichaam niet
Zonder geluk kun je leven
Zonder lichaam niet
Zonder faam kun je leven
Zonder lichaam niet
Zonder bezit kun je leven
Zonder lichaam niet
Zonder hoop kun je leven
Zonder lichaam niet
Zonder doel kun je leven
Zonder lichaam niet
Zonder god kun je leven
Zonder lichaam niet
Zonder tao kun je leven
Zonder lichaam niet
Zonder lijf is er geen leven.
Zonder Tja is het geen doen.
-124-
Zie hoofdstuk 45 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Hij heeft niets om het lijf, maar zijn trouw is hartverwarmend.
Hij spreekt zichzelf tegen, maar zijn logica is onweerlegbaar.
Hij bekeert niet, maar zijn wendbaarheid is ongeëvenaard.
Hij zegt geen woord, maar zijn stilte spreekt boekdelen.
Hij gaat nergens heen, maar zijn bereik is onbeperkt.
Hij stelt niets voor, maar kan zich alles voorstellen.
Hij strijdt niet, maar slaat zich overal doorheen.
Hij gaat nooit voor, maar houdt niets achter.
Men spreekt zijn naam, maar kent hem niet.
-125-
Zie hoofdstuk 46 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Als de wereld geen Tja heeft, fokt men
oorlogspaarden tot in de buitenwijken,
vleespaarden tot in het centrum en
mestpaarden tot in de tempel.
Wie Tja heeft ziet overal de keerzijden van:
Hij ziet de keerzijden van vasthoudendheid
en de keerzijden van gemakzucht.
Hij ziet de keerzijden van begeerte
en de keerzijden van lusteloosheid.
Hij ziet de keerzijden van kennis
en de keerzijden van onwetendheid.
Hij ziet de keerzijden van hebzucht
en de keerzijden van armoede.
Hij ziet de keerzijden van winnen
en de keerzijden van verliezen.
Hij ziet de keerzijden van vechten
en de keerzijden van vluchten.
Hij ziet de keerzijden van akkerbouw
en de keerzijden van veeteelt.
Hij ziet de keerzijden van jagen
en de keerzijden van verzamelen.
Hij ziet de keerzijden van groenten
en de keerzijden van granen.
Hij ziet de keerzijden van vlees
en de keerzijden van vis.
Wie Tja heeft ziet overal de keerzijden van,
en daarvan weer de keerzijden.
Vandaar het gezegde:
Wie Tja heeft ziet veel
en doet weinig.
-126-
Zie hoofdstuk 46 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Heeft het rijk Tja, dan ziet het zonden als een kans op vergeving, vergeving als een aanleiding tot zonde.
Heeft het rijk Tja, dan ziet het rampspoed als tijding van voorspoed, voorspoed als tijding van rampspoed.
Heeft het rijk Tja, dan bemesten renpaarden de akker en bevuilen ze het erf.
Heeft het rijk Tja, dan kan niemand de grenzen vinden waar de hengsten strijden.
Daarom:
Heb je Tja dan heb je niets.
Heb je niets dan heb je het rijk.
-127-
-128-
Zie hoofdstuk 46 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Geen zonde zo groot
als overal zonden zien.
Geen fout zo dom
als overal fouten zien.
Geen ramp zo erg
als overal rampen zien.
Maar:
Overal zonden zien
als de grootste zonde zien
is de volgende zonde.
Overal fouten zien
als de domste fout zien
is de volgende fout.
Overal rampen zien
als de grootste ramp zien
is de volgende ramp.
Daarom:
Oordelen is onzin.
Niet oordelen is waanzin.
Wie oordeelt zonder oordeel
treft geen blaam.
-129-
Zie hoofdstuk 47 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Om de wereld te kennen
moet je de ander kennen.
Om de ander te kennen
moet jezelf kennen.
Om jezelf te kennen
moet je je lichaam kennen.
Om je lichaam te kennen
moet je je geest kennen.
Om je geest te kennen
moet je het Tja kennen.
Het Tja laat zich kennen
door niet-kennen.
Het laat zich kennen
als niet-kennen.
Daarom:
Wie zijn geest kent als het Tja,
kent zijn geest niet.
Wie zijn lichaam kent als zijn geest,
kent zijn lichaam niet.
Wie zichzelf kent als zijn lichaam,
kent zichzelf niet.
Wie de ander kent als zichzelf,
kent de ander niet.
Wie de wereld kent als de ander,
kent de wereld niet.
Wie het Tja niet kent
en zijn geest niet kent
en zijn lichaam niet kent
en de ander niet kent
en de wereld niet kent,
die kent het leven
als zijn broekzak.
-130-
Zie hoofdstuk 47 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Je hoeft de wereld niet te verlaten
om het tja te leren kennen.
Je hoeft de stad niet te verlaten
om het tja te leren kennen.
Je hoeft je huis niet te verlaten
om het tja te leren kennen.
Je hoeft je bed niet te verlaten
om het tja te leren kennen.
Je hoeft je lichaam niet te verlaten
om het tja te leren kennen.
Je hoeft je geest niet te verlaten
om het tja te leren kennen.
Je hoeft alleen je hersenpan te lichten
om je gedachten te zien wemelen
boven niets.
-131-
Zie hoofdstuk 47 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
De wijze loopt maar
Arriveert niet
Hij spreekt maar
Zegt niet
Hij doet maar
Volbrengt niet
Hij denkt maar
Niet na
-132-
Zie hoofdstuk 48 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Wie leert weet steeds meer. Wie afleert weet steeds minder. Minder en minder, net zolang tot het niet weten bereikt is. Door niets te weten blijft niets ongeweten.
Dit heet het Grote Tja.
Wil je de wereld vatten? Probeer haar dan niet te vatten. Liet ze zich zomaar vatten, dan was ze de moeite niet waard. Laat je bij wijze van vatten maar door haar omvatten.
Voel je wel?
-133-
Zie hoofdstuk 49 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Nooit eigent de wijze zich andermans hart toe. Nooit eigent hij zich zijn eigen hart toe. Maakt hij zich toch een hart eigen, dan staat hij het gauw weer af.
De wijze denkt niet in termen van goed en fout, en zo komt alles goed. Denkt hij toch eens in die termen, dan vindt hij dat niet goed of fout, en zo blijft alles goed.
Hij denkt niet in termen van wijs of dwaas. Denkt hij toch eens in die termen dan vindt hij dat niet wijs of dwaas.
Wie oneerlijk is gelooft hij niet. Wie eerlijk is evenmin. Ook dat gelooft hij niet, zelfs dit gelooft hij niet, en zo ontstaat vertrouwen. Vertrouwen zonder basis.
Vertrouwen zonder basis is onwankelbaar. Dit heet: Groot Vertrouwen. Sommigen noemen het Groot Wantrouwen of Grote Twijfel. Alleen de naam verschilt.
De wijze neemt niets, wat hij ook neemt. Hij heeft niets, wat hij ook heeft. Hij geeft niets, wat hij ook geeft. Daarom valt er geen verhaal bij hem te halen.
Wie toch zijn ogen tot hem richt, schenkt hij zijn kinderlijke blik. Hij hoeft hem niet terug, dat niet, maar ziet hem graag terug.
-134-
Zie hoofdstuk 49 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
De geringste onder de magistraten doet niet voor hem onder en de grootste onder hen overtreft hem niet.
De honderd geslachten richten naar zijn hart hun oor, maar horen het niet kloppen.
Ze richten tot zijn verstand hun vragen, maar zien het niet werken.
Hij delft het onderspit waar hij zegeviert en slaagt in zijn falen.
Verdienste kent hij niet, noch rekent hij zich arm.
Wie is hij?
-135-
-136-
Zie hoofdstuk 50 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Tienduizend dingen maken het verschil
tussen bestaan en vergaan.
Mensen hopen verschil te maken
door er tien te beheersen.
Ze laten hun hart controleren
maar niet de rest van hun lichaam
en wanen zich gezond.
Ze laten hun borsten controleren
maar niet de rest van hun lichaam
en wanen zich gezond.
Ze laten hun baarmoeder controleren
maar niet de rest van hun lichaam
en wanen zich gezond.
Ze laten hun darmen controleren
maar niet de rest van hun lichaam
en wanen zich gezond.
Ze laten hun bloed controleren
maar niet de rest van hun lichaam
en wanen zich gezond.
Dit heet: kokervisie.
Ze laten het vliegtuig staan
maar niet de auto
en wanen zich veilig.
Ze laten de auto staan
maar niet de motor
en wanen zich veilig.
Ze laten de motor staan
maar niet de scooter
en wanen zich veilig.
Ze laten de scooter staan
maar niet de fiets
en wanen zich veilig.
Ze laten de fiets staan
maar niet de benenwagen
en wanen zich veilig.
Dit heet: zelfbedrog.
Tienduizend dingen maken het verschil
tussen bestaan en vergaan.
Er is geen beginnen aan.
Begin ik er toch weer aan, dan laat ik dat begaan,
maar waan mij nimmer veilig.
Dit heet: het Grote Tja.
-137-
Zie hoofdstuk 50 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Goden en mensen, koningen en onderdanen – nooit heb ik iemand ontmoet die het leven beheerst.
Het land doortrekkend mijd je neushoorn en tijger, maar neushoorn en tijger mijden jou niet. Ingaand in legers mijd je pantser en wapen, maar pantser en wapen mijden jou niet.
De neushoorn vindt altijd een plaats om zijn hoorn in te stoten. De tijger vindt altijd een plaats om zijn klauw in te slaan. Het wapen vindt altijd een plaats om het harnas binnen te dringen.
Is het niet een wapen dan is het wel je familie. Is het niet je familie dan is het wel een buurman. Is het niet een buurman dan ben je het wel zelf. Ben je het niet zelf dan is het wel een ziekte. Is het niet een ziekte dan is het wel de gedachte dat je het leven beheerst.
Goden en mensen, koningen en onderdanen – nooit heb ik iemand ontmoet die het leven beheerst.
-138-
Zie hoofdstuk 51 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Weetzucht leidt tot vetzucht. Vetzucht van de geest.
Een vette geest is een zware geest.
Een vette geest is een trage geest.
Een vette geest is een moede geest.
Een vette geest is vettig.
Tja hongert de geest uit tot hij door en door leeg is.
Een lege geest is een lichte geest.
Een lege geest is een snelle geest.
Een lege geest is een fitte geest.
Een lege geest is geestig.
Alle schepsels vereren voedsel. Wie verheerlijkt de honger?
-139-
Zie hoofdstuk 51 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Reken niet als eigen
Reken niet als oneigen
Wees niet als meester
Wees niet als leerling
Zoek niet de uitersten
Zoek niet het midden
Houd niet vast
Laat niet los
Spreek niet
Zwijg niet
En zeg vooral niet
Hoe het moet
En zeg ook niet
Hoe het niet moet
Meester Tja
-140-
Zie hoofdstuk 52 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Heeft de wereld een begin? Heeft de wereld een einde? Wie zal het zeggen. Laten we dit hier zolang het midden noemen. Zo houden we het in het midden.
Heeft de geest een begin? Heeft de geest een einde? Wie zal het zeggen. Laten we dit hier het midden noemen. Zo houden we het in het midden.
Heeft het Tja een begin? Heeft het Tja een einde? Ik zal het je zeggen.
Ooit wist ik van niets. Ook dat wist ik nog niet. Dat was het begin, het kleine tja. Geen idee!
Voor ik het wist, wist ik van alles. Dat was het einde van het kleine tja. Het ja of nee, zeker weten! Het was het begin van het einde.
Nu weet ik weer van niets. Had dat een begin? Heeft het een einde? Wie zal het zeggen. Laten we dit hier zolang het midden noemen, het ja noch nee, het Grote Tja.
Zo houden we het in het midden.
-141-
Zie hoofdstuk 52 van de Tao Te Tjing.
Vraag je hem: ‘Leer ons de moeder aller dingen kennen’, dan zegt Meester Tja: ‘Leer eerst maar eens één ding kennen.’
Vraag je hem: ‘Leer ons dan tenminste één ding kennen’, dan zegt hij: ‘Ik ben je moeder niet.’
Vraag je hem: ‘Leer ons het wezen van de tienduizend dingen kennen’, dan zegt hij: ‘Hoe zou ik het wezen kunnen doorgronden? Ik begrijp de verschijningsvorm al niet.’
Vraag je hem: ‘Leer ons dan tenminste de verschijningsvorm kennen’, dan zegt hij: ‘De ene verschijningsvorm is de andere niet.’
Vraag je hem: ‘Leer ons dan tenminste één verschijningsvorm kennen’, dan zegt hij: ‘Waar zou dat een verschijningsvorm van moeten wezen?’
Vraag je hem: ‘Is het wezen gelijk aan de verschijningsvorm?’ dan zegt hij: ‘Vraag dat maar aan een ander wezen.’
Vraag je hem: ‘Wat is waarlijk de essentie van de tienduizend verschijnselen?’ dan zegt hij: ‘Tja is waarlijk de essentie van de tienduizend verschijnselen.’
Vraag je hem naar de essentie van het Tja, dan zegt hij enkel: ‘Tja.’
Die Meester Tja.
-142-
-143-
Zie hoofdstuk 53 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Het Grote Tja is onnavolgbaar als de wereld, onvoorspelbaar als de mens, ondoordringbaar als het lichaam, onbegrijpelijk als de geest. Groot verstand, klein verstand – niemand kan het vatten.
Mensen houden van rechte wegen met mijlpalen en verkeersborden, wegrestaurants en toiletten, rijstroken en vluchtstroken, middenberm en vangrails – veilig en overzichtelijk.
Het Grote Tja is als een dicht woud met tienduizend wildpaadjes kronkelend van hot naar her. De weggetjes zijn overwoekerd, de natuur is wild, onzegbaar – vol leven en vol dood.
Je komt er reuzen tegen en dwergen, simpele zielen en ingewikkelde, moordenaars en minnaars, goedzakken en rotzakken, engelen en spoken – net als in jezelf.
Het Grote Tja is onnavolgbaar als de wereld, onvoorspelbaar als de mens, ondoordringbaar als het lichaam, onbegrijpelijk als de geest. Groot verstand, klein verstand – niemand kan ze vatten.
-144-
Zie hoofdstuk 53 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Begeer je het
Dan verstopt het zich
Negeer je het
Dan mis je het
Doe je er iets mee
Dan doe je te veel
Doe je er niets mee
Dan doe je te weinig
Hou je eraan vast
Dan rukt het zich los
Laat je het los
Dan lost het op
Spreek je erover
Dan spreek je het weg
Zwijg je erover
Dan zwijg je het dood
Weet je het niet
Dan weet je het wel
Doe je het niet
Dan doe je het juist
Dus wat is het probleem?
-145-
Zie hoofdstuk 53 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Indien ik vol overtuigingen en zekerheden
Door het Grote Tja wandelde
Zou ik de openbaring ervan vrezen
Maar nu ik niets meer weet
Herken ik dát als zijn wezen.
Ik herken het Grote Tja
In velden met gras
En met onkruid
Ik herken het Grote Tja
In volle graanschuren
En in lege
Ik herken het Grote Tja
In renpaarden
En in karkassen
Ik herken het Grote Tja
In klederen rijk van kleur
En verschoten
Ik herken het Grote Tja
In wandelstokken
En in knuppels
Ik herken het Grote Tja
In teleurstelling
En in hoop
Ik herken het Grote Tja
In gierigheid
En in gulheid
Ik herken het Grote Tja
In soberheid
En in zwelgen
Ik herken het Grote Tja
In bescheidenheid
En in praalzucht
Ik herken het Grote Tja
In zorgzaamheid
En in roof
Ik herken het Grote Tja
In geboorte
En in dood
Ik herken het Grote Tja
In God
En in de duivel
Ik herken het Grote Tja
In Boeddha
En in Mara
Ik herken het Grote Tja
In vrede
En in oorlog
Ik herken het Grote Tja
In goederen
En in afval
Ik herken het Grote Tja
In opbouw
En verval
Ik herken het overal
En ik vrees het
Niet
-146-
Zie hoofdstuk 54 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Wie al verdwaald is
Kan niet meer
Verdwalen
Wie al opgegeven heeft
Kan niet meer
Opgeven
Wie al losgelaten heeft
Kan niet meer
Loslaten
Wie al ontglipt is
Kan niet meer
Ontglippen
Wie al verloren is
Kan niet meer
Verliezen
Wie al gevallen is
Kan niet meer
Vallen
Wie al verdwenen is
Kan niet meer
Verdwijnen
Daarom:
Alleen wie in zijn zwakte gaat staan
Kan de kracht van het Tja ervaren
Alleen wie zijn kleinheid realiseert
Belichaamt het Grote Tja
Alleen wie Tja heeft
Staat zonder fundering
Toch als een huis
-147-
Zie hoofdstuk 54 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Ik beschouw het Tja als mijn ziel, mijn ziel als mijn lief, mijn lief als mijn thuis, mijn thuis als mijn wijk en mijn wijk als de wijde wereld.
Hoe weet ik dat de wereld, mijn wijk, mijn thuis, mijn lief en mijn ziel zijn zoals ik ze zie?
Ik zie ze niet! Ik weet het niet!
-148-
Gedenk te zweven.
Zie hoofdstuk 54 van de Tao Te Tjing
Wie is het die sterft zonder gedenken?
Wie is het die gedenkt zonder doden?
Wie is het die doodt zonder schieten?
Wie is het die schiet zonder wortel?
Wie is het die wortelt zonder grond?
Meester Tja
-149-
-150-
Zie hoofdstuk 54 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
af
onaf
gebroken
ongebroken
onafgebroken
onafgebroken offer
onafgebroken offer ik
onafgebroken offer ik mijn werkelijkheid op
onafgebroken offer ik mijn denkbeelden op
onafgebroken offer ik mijn bezittingen op
onafgebroken offer ik mijn lichaam op
onafgebroken offer ik mijn wereld op
onafgebroken offer ik mezelf op
onafgebroken offer ik mijn liefde op
onafgebroken offer ik mijn kennis op
onafgebroken offer ik mijn illusies op
onafgebroken offer ik mijn vrienden op
onafgebroken offer ik mijn zekerheden op
onafgebroken offer ik
onafgebroken offer
onafgebroken
ongebroken
gebroken
onaf
af
-151-
Zie hoofdstuk 55 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Wie overvloed aan Tja heeft
lijkt op een pasgeboren kindje.
Het kleintje wordt gestoken
en het weet niet waardoor.
Wilde beesten bespringen het
en het weet niet waarvandaan.
Roofvogels pikken het
en het weet niet waarmee.
Zijn botjes geven al steun
maar het weet niet waaraan.
Zijn knuistjes grijpen gretig
maar het weet niet waarnaar.
Zijn oogjes zien beelden
maar het weet niet waarvan.
Zijn plasser wordt stijf
maar het weet niet waartoe.
Het brabbelt maar door
maar het weet niet waarover.
Het gaapt en het slaapt
maar het weet niet waarom.
Het huilt en het schreeuwt
en het weet niet om wie en
het weet niet waarmee en
het weet niet waarvoor.
Maar dan komt de borst
en de melk vloeit
vanzelf.
-152-
Zie hoofdstuk 55 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Wie Tja heeft, lijkt op een kindje –
Dat kent nog geen onderscheid of eenheid.
Het kent nog geen wijsheid of dwaasheid.
Het kent nog geen waarheid of illusie.
Het kent nog geen schuld of onschuld.
Het kent nog geen hoop of wanhoop.
Het kent nog geen binnen of buiten.
Het kent nog geen gelijk of ongelijk.
Het kent nog geen goed of kwaad.
Het kent nog geen hoger of lager.
Het kent nog geen hier of daar.
Het kent nog geen mijn of dijn.
Het kent nog geen ego of zelf.
Het kent nog geen jij of ik.
Het kent ze nog niet, nóg niet.
Zijn doen is nog zonder doen.
Zijn wil is nog zonder wil.
Het dringt nog niet op of aan
en alles gaat nog spontaan.
Maar wie Tja heeft, is geen kind meer –
Hij kent geen onderscheid of eenheid meer.
Hij kent geen wijsheid of dwaasheid meer.
Hij kent geen waarheid of illusie meer.
Hij kent geen schuld of onschuld meer.
Hij kent geen hoop of wanhoop meer.
Hij kent geen binnen of buiten meer.
Hij kent geen gelijk of ongelijk meer.
Hij kent geen goed of kwaad meer.
Hij kent geen hoger of lager meer.
Hij kent geen hier of daar meer.
Hij kent geen mijn of dijn meer.
Hij kent geen ego of zelf meer.
Hij kent geen jij of ik meer.
Hij kent ze niet meer, niet écht.
Zijn denken is weer zonder denken.
Zijn weten is weer zonder weten.
Hij dringt niet meer op of aan
en alles gaat weer spontaan.
-153-
Stille getrouwen.
Zie hoofdstuk 55 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Ik weet niet hoe ik moet groeien
Dat moet ik overlaten
Aan mijn lichaam
Ik weet niet hoe ik moet grijpen
Dat moet ik overlaten
Aan mijn handen
Ik weet niet hoe ik moet leren
Dat moet ik overlaten
Aan mijn hersens
Ik weet niet hoe ik moet vergeten
Dat moet ik overlaten
Aan mijn hersens
Ik weet niet hoe ik moet vergeven
Dat moet ik overlaten
Aan mijn hart
Ik weet niet hoe ik moet lopen
Dat moet ik overlaten
Aan mijn benen
Ik weet niet hoe ik moet kijken
Dat moet ik overlaten
Aan mijn ogen
Ik weet niet hoe ik moet luisteren
Dat moet ik overlaten
Aan mijn oren
Ik weet niet hoe ik moet voelen
Dat moet ik overlaten
Aan mijn huid
Ik weet niet hoe ik moet ademen
Dat moet ik overlaten
Aan mijn longen
Ik weet niet hoe ik moet eten
Dat moet ik overlaten
Aan mijn mond
Ik weet niet hoe ik moet verteren
Dat moet ik overlaten
Aan mijn ingewanden
Ik weet niet hoe ik moet poepen
Dat moet ik overlaten
Aan mijn endeldarm
Ik weet niet hoe ik moet genezen
Dat moet ik overlaten
Aan mijn cellen
Ik weet niet hoe ik moet lachen
Dat moet ik overlaten
Aan mijn buik
Ik weet niet hoe ik moet minnen
Dat moet ik overlaten
Aan mijn lendenen
Ik weet niet hoe ik moet vechten
Dat moet ik overlaten
Aan mijn vuisten
Ik weet niet hoe ik moet denken
Dat moet ik overlaten
Aan mijn geest
Ik weet niet hoe ik moet praten
Dat moet ik overlaten
Aan mijn tong
Ik weet niet hoe ik moet zingen
Dat moet ik overlaten
Aan mijn keel
Ik weet niet hoe ik moet sterven
Dat moet ik overlaten
Aan mijn lichaam
Vandaar dat ik niets heb te doen
-154-
Zie hoofdstuk 55 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Ik doe niets
Het doet mij
Ik weet niet hoe
Het doet mij teniet
Ik maak niets
Het maakt mij
Ik weet niet hoe
Het maakt mij niets
Welk het doet mij
Of doe ik het
Dat weet ik niet
Ik doe het teniet
Welk het maakt mij
Of maak ik het
Dat weet ik niet
Ik maak het niets
Geen ik
Geen het
Geen niets
Geen woord –
Het was geen doen
Het is gedaan
-155-
Zie hoofdstuk 55 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Wie Tja heeft is net als iedereen
Wespen kunnen haar steken
Slangen kunnen haar bijten
Dieren kunnen haar grijpen
Vogels kunnen haar aanvallen
Zij is nu eens rustig, dan weer onrustig
Vandaag zorgeloos, morgen bedrukt
's Morgen sereen, ’s avonds prikkelbaar
De ene keer spontaan, de andere gemaakt
Haar beenderen zijn taai of breekbaar
Haar spieren zijn sterk of zwak
Haar hand balt en ontspant zich
Haar geslacht loopt vol en leeg
Wie Tja heeft is als iedereen, alleen
Zij heeft zich erbij neergelegd
Of legt zich neer bij haar verzet
En dat is het verschil
-156-
-157-
Zie hoofdstuk 55 van de Tao Te Tjing.
Wie is het die de nacht verlicht?
Wie is het die de sluizen opent?
Wie is het die de loopgraven dempt?
Wie is het die de grenzen verlegt?
Wie is het die de blik verbreedt?
Wie is het die het onderscheid doorziet?
Wie is het die de eenheid verbreekt?
Wie is het die de geest ontsluit?
Wie is het die de lachspiegels slijpt?
Wie is het die het zonlicht weert?
Wie is het die het hoogste bezweert?
Wie is het die het laagste eert?
Meester Tja
-158-
Zie hoofdstuk 55 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Het Grote Tja zegt waar het op staat
Maar staat niet op wat het zegt
-159-
Zie hoofdstuk 56 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Wie spreekt die weet
Wie niet-weet die niet-spreekt
Niet van echtheid of gemaaktheid
Niet van spreken of niet-spreken
Niet van eenvoud of dualiteit
Niet van weten of niet-weten
Niet van voordeel of nadeel
Niet van deugd of ondeugd
Niet van natuur of cultuur
Niet van hemel of aarde
Niet van juist of onjuist
Niet van hoog of laag
Niet van Tao of Tja
Niet van nee of ja
Wie niet-weet die niet-spreekt –
Behalve bij wijze van spreken
-160-
Zie hoofdstuk 56 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Gaande
Gaande ben ik
Gaande ben ik immer
Gaande ben ik immer op mijn plaats
Gaande ben ik nimmer op mijn plaats
Gaande ben ik nimmer
Gaande ben ik
Gaande
Thuis
Thuis ben ik
Thuis ben ik immer
Thuis ben ik immer in den vreemde
Thuis ben ik nimmer in den vreemde
Thuis ben ik nimmer
Thuis ben ik
Thuis
Zwervende
Zwervende ben ik
Zwervende ben ik immer
Zwervende ben ik immer onderweg
Zwervende ben ik nimmer onderweg
Zwervende ben ik nimmer
Zwervende ben ik
Zwervende
Een vreemde
Een vreemde ben ik
Een vreemde ben ik immer
Een vreemde ben ik immer in eigen huis
Een vreemde ben ik nimmer in eigen huis
Een vreemde ben ik nimmer
Een vreemde ben ik
Een vreemde
-161-
Zie hoofdstuk 56 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Zonder ik om te verslaan
Rest mij nog een laatste waan
Zonder zelf om te verstaan
Blijft alleen het blote gaan
Het blote gaan
Bij volle maan
Een onbestaan
Bij nieuwe maan
Een naakt
Vergaan
-162-
Zie hoofdstuk 56 van de Tao Te Tjing.
De dwaas ontwart zijn verwikkeling
tot alles hem helder is
Hij heeft een hokjesgeest
De wijze ontwikkelt zijn verwarring
tot alles hem duister is
Hij heeft een weetnietgeest
Ontwarren, ontwikkelen –
Meester Tja is het om het even
Hij heeft het leven
-163-
-164-
Zie hoofdstuk 56 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
De wijze houdt geen wijsheden achter
Hij spreekt geen wijsheden uit
Hij slaat geen wijsheden op
Hij stoot geen wijsheden af
En nog is hij niet wijs
En toch is hij niet dwaas
-165-
Zie hoofdstuk 57 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Wie weet, dwingt zijn geest.
Wie streeft, dwingt zijn hart.
Wie eist, dwingt de ander.
Wie doet, dwingt de wereld.
Wie haast, dwingt zijn lichaam.
Weet niet en je geest vindt zijn eigen weg.
Streef niet en je hart vindt zijn eigen weg.
Eis niet en de ander vindt zijn eigen weg.
Doe niet en de wereld vindt zijn eigen weg.
Haast je niet en je lichaam vindt zijn eigen weg.
Wie zelfs geen ongedwongenheid afdwingt
Heeft niets meer te doen.
-166-
Twintig categorische vragen
Zie hoofdstuk 57 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Met de rede regeer je de staat
maar waarmee regeer je de rede?
Met de wet beheers je de misdaad
maar waarmee beheers je de wet?
Met bureaucratie reguleer je de willekeur
maar waarmee reguleer je de bureaucratie?
Met wapentuig onderwerp je de vijand
maar waarmee onderwerp je het wapentuig?
Met godsdienst beteugel je goddeloosheid
maar waarmee beteugel je de godsdienst?
Met idealen overmeester je de wereld
maar waarmee overmeester je de idealen?
Met cynisme beperk je de wanhoop
maar waarmee beperk je het cynisme?
Met listen betwist je de gluiperds
maar waarmee betwist je de listen?
Met medicijnen bestrijd je de ziekte
maar waarmee bestrijd je de medicijnen?
Met wijsheid breidel je dwaasheid
maar waarmee breidel je de wijsheid?
Met kennis verminder je onwetendheid
maar waarmee verminder je kennis?
Met je geest bedwing je je lichaam
maar waarmee bedwing je je geest?
Met je hart tem je je hoofd
maar waarmee tem je je hart?
Met leegte begrens je de vorm
maar waarmee begrens je de leegte?
Met boeddhisme relativeer je het lijden
maar waarmee relativeer je het boeddhisme?
Met non-dualisme overwin je het dualisme
maar waarmee overwin je het non-dualisme?
Met de weetnietgeest bezweer je de hokjesgeest
maar waarmee bezweer je de weetnietgeest?
Met het zelf dood je het ego
maar waarmee dood je het zelf?
Met het absolute overstijg je het relatieve,
maar waarmee overstijg je het absolute?
Met woorden verbreek je de stilte
maar waarmee verbreek je de woorden?
-167-
Twintig categorievrije antwoorden
Zie hoofdstuk 57 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
De rede bezweer je met het Grote Tja!
De wet bezweer je met het Grote Tja!
De bureaucratie bezweer je met het Grote Tja!
Het wapentuig bezweer je met het Grote Tja!
Godsdienst bezweer je met het Grote Tja!
Idealen bezweer je met het Grote Tja!
Cynisme bezweer je met het Grote Tja!
Listen bezweer je met het Grote Tja!
Medicijnen bezweer je met het Grote Tja!
Wijsheid bezweer je met het Grote Tja!
Kennis bezweer je met het Grote Tja!
De geest bezweer je met het Grote Tja!
Het hart bezweer je met het Grote Tja!
Leegte bezweer je met het Grote Tja!
Boeddhisme bezweer je met het Grote Tja!
Non-dualisme bezweer je met het Grote Tja!
De weetnietgeest bezweer je met het Grote Tja!
Het absolute bezweer je het Grote Tja!
Het zelf bezweer je met het Grote Tja!
Woorden bezweer je met het Grote Tja!
Het Grote Tja heeft nergens moeite mee.
Daarom heet het het Grote Tja.
Zeg maar tja.
-168-
Zie hoofdstuk 57 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Alles bezweer je met het Grote Tja, maar waarmee bezweer je het Grote Tja? Met het Grote Tja.
Dit heet: tja zeggen tegen je tja.
Het heet: de macht van tja.
Het heet: tja tot de macht tja.
Het heet: tja kwadraat.
Het heet: tjatja.
Het heet: zelfs niet weten van niet-weten.
Het heet: de macht van niet-weten.
Het heet: niet-weten tot de macht niet-weten.
Het heet: niet-weten in het kwadraat.
Het heet: niet-wetenniet-weten.
Het heet: zelfs niet geloven in niet-geloven.
Het heet: de macht van niet-geloven.
Het heet: niet-geloven tot de macht niet-geloven.
Het heet: niet-geloven in het kwadraat.
Het heet: niet-gelovenniet-geloven.
Het heet: zelfs niet doen aan niet-doen.
Het heet: de macht van niet-doen.
Het heet: niet-doen tot de macht niet-doen.
Het heet: niet-doen in het kwadraat.
Het heet: niet-doenniet-doen.
Je hoeft er dus niets voor te weten of te vergeten.
Je hoeft er niets voor te geloven of niet te geloven.
Je hoeft er niets voor te doen of te laten.
Het Grote Tja is vanzelf sprekend.
Vanzelf spreekt het zichzelf tegen.
Vanzelf doet het er het zwijgen toe.
Het Grote Tja is zelfbezwerend.
Het is er en het is er niet.
Het doet zichzelf.
Het doet zichzelf
teniet.
Zeg maar dag met je handje.
Zeg maar tja tegen je tja.
Zeg maar tja tegen je tja tegen je tja.
Zeg maar tja …
-169-
Meester Tja zegt:
Het Grote Tja is als de Grote Leegte die zelfs zichzelf uitholt.
Dit heet: de leegte van de leegte
Het heet: de macht van de leegte
Het heet: leegte tot de macht leegte
Het heet: leegte kwadraat
Het heet: leegteleegte
Het Grote Tja is als de Grote Twijfel die zelfs zichzelf betwijfelt.
Dit heet: twijfel aan de twijfel
Het heet: de macht van twijfel
Het heet: twijfel tot de macht twijfel
Het heet: twijfel kwadraat
Het heet: twijfeltwijfel
Het Grote Tja is als de Grote Onthechting die zelfs van zichzelf onthecht.
Dit heet: onthechten van onthechting
Het heet: de macht van onthechting
Het heet: onthechting tot de macht onthechting
Het heet: onthechting in het kwadraat
Het heet: onthechtingonthechting
Het Grote Tja is als het Grote Loslaten dat zelfs zichzelf loslaat.
Dit heet: het loslaten loslaten
Het heet: de macht van loslaten
Het heet: loslaten tot de macht loslaten
Het heet: loslaten in het kwadraat
Het heet: loslatenloslaten
Het Grote Tja is als het doden van de Boeddha en het doden van de boeddhadoder.
Dan ben je overal van verlost.
Ook van je verlossing.
Ook van je verlosser.
Ook van de verloste.
Dit heet: …
-170-
-171-
Zie hoofdstuk 58 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Hoe meer geloften en geboden, hoe ingewikkelder je leven. Een verbod op verbieden maakt het er ook niet eenvoudiger op.
Wat nu?
Hoe meer afweermechanismen je ontwikkelt, hoe meer je er in stelling moet brengen. Een afweermechanisme tegen je afweermechanismen is ook geen doen.
Wat nu?
Hoe meer spullen je verzamelt, hoe meer je er moet beheren. Al je spullen wegdoen is minstens zo vermoeiend.
Wat nu?
Wie het geluk zoekt en het ongeluk mijdt, rent gillend van hot naar her. Alles op zijn beloop laten is de goden verzoeken.
Wat nu?
Wie het goede verdedigt en het kwade bestrijdt, bevindt zich tussen twee vuren die hij zelf heeft aangestoken. Het onderscheid tussen goed en kwaad bagatelliseren is olie op het vuur gooien.
Wat nu?
Wie recht wil zijn in een of andere leer, zal kromtrekken door de hitte van zijn hartstocht. Wie recht wil zijn in de non-leer evenzeer.
Wat nu?
-172-
Zie hoofdstuk 58 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Is de geest gespannen, dan is hij hard en ernstig. Is de geest ontspannen, dan is hij zacht en speels. De weetnietgeest is zelfontspannend. Hoe dat kan?
De weetnietgeest kent het goede niet van het kwade. Hij kent het geluk niet van het ongeluk. Hij kent het rechte niet van het kromme. Zodoende heeft hij weinig te bestrijden of vermijden.
De weetnietgeest is niet zo bezig met geloften en geboden, met aanvallen en verdedigen, met verzamelen en beheren of zich daar weer tegen verweren.
De weetnietgeest streeft er niet naar dit of dat te lijken, te worden of te blijven, noch weerstreeft hij enig streven.
Hij is geen wijze van horen zeggen
met het gezag van eeuwen
schreeuwen en bejag.
Hij heeft geen wijsheid te vergeven,
zal niemand laten beven
van ontzag.
-173-
Zie hoofdstuk 58 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
De weetnietgeest
weet zonder weten
en doet zonder doen.
Hoe doet hij dat?
Hoe hij dat doet!
Hij doet het niet!
Hij heeft geen schat!
Hij heeft geen pad!
Hij heeft het niet!
Hij doet maar wat!
Hij weet niet wat!
Hij ziet het niet!
Hij is een gat!
Hij is het gat!
Waarin hij ziedt!
-174-
Zie hoofdstuk 58 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
De wijze
De wijze is
De wijze is een dwaas
De wijze is een dwaas zonder wijsheid of wijze
De dwaas
De dwaas is
De dwaas is geen onderwijzer
Een wonderwijzer
Zonder boven
Zonder onder
Zonder richting
Geen verschiet
Zijn wijsheid is
Zijn wijzen is
Zijn wijzer is
Gratuit
-175-
Een kluitje in het niet.
Zie hoofdstuk 58 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Wijsheid is een levenswijze
Levend als het leven
Zelf
Mysterieus!
Ongrijpbaar!
Onbegrijpelijk!
Een levend wijsje
Wiegelied
De wijze laat het leven
Het leven laat de wijze
Het laat de wijze beven
Levend als de nacht
Een kluitje in het niet
Trillend als een riet
Zijn duister is zijn luister
Een kluister is het niet
Zolang hij het doorziet
Zoals het hem doorziet
De wijze laat het leven
Hij laat het
Leven
Leven
Zoals het hem gebiedt
Met innerlijk gefluister
Totdat het hem ontvliedt
Dan is er niets
Volbracht
-176-
Zeven dodelijke omhelzingen
Zie hoofdstuk 58 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Bestuur is waardoor wanorde zich handhaaft.
Wanorde is waarmee bestuur zich billijkt.
Wat nu?
Welvaart is waarin het gebrek zich toont.
Gebrek is waarin welvaart ontluikt.
Wat nu?
Deugd is waartegen ondeugd zich verzet
Ondeugd is waartegen deugd zich verhardt
Wat nu?
Nood is waarmee hulpvaardigheid begint.
Hulp is waarmee hulpeloosheid begint.
Wat nu?
Het leven is waarmee de dood zich voedt.
De dood is waarin het leven ontkiemt.
Wat nu?
Dwaasheid is waarvan wijsheid bevrijdt.
Wijsheid is waarin dwaasheid gedijt.
Wat nu?
Onvrede is waarin idealisme ontstaat.
Idealisme is waarin vrede vergaat.
Wat nu?
-177-
-178-
Zie hoofdstuk 58 van de Tao Te Tjing.
Zalig zijn de armen van geest.
Meester Tja zegt:
Zalig de mens
die niet weet
Zalig de mens
die niet weet
waarheen
Zalig de mens
die niet weet
waarvoor
Zalig de mens
die niet weet
waarom
Zalig de mens
die niet weet
waardoor
Zalig de mens
die niet weet
Waarheen, waarvoor is een lied uit 1971 van de Nederlandse zangeres Mieke Telkamp naar een tekst van Karel Hille (journalist van Story) op de muziek van Amazing Grace. Er werden meer dan een miljoen exemplaren van verkocht en het wordt nog altijd gedraaid op begrafenissen en crematies. De titel is afgeleid van het refrein: Waarheen leidt de weg die we moeten gaan / Waarvoor zijn wij op aard / Wie weet wat er is achter ster en maan / Hoe lang duurt nog de nacht. Ook de rest van dit lied bestaat geheel uit vragen. Die al heel wat vaker dan een miljoen keer zijn gesteld. ‘Zalig zijn de armen van geest’ tenslotte is een van de zaligsprekingen uit de Bergrede van Jezus.
-179-
Zie hoofdstuk 58 van de Tao Te Tjing.
Zalig de mens
die niet weet
Zalig de mens
die niet weet
wat is
Zalig de mens
die niet weet
wat echt is
Zalig de mens
die niet weet
wat waar is
Zalig de mens
die niet weet
wat wijs is
Zalig de mens
die niet weet
wat goed is
Zalig de mens
die niet weet
wat hoog is
Zalig de mens
die niet weet
wat zalig is
Zalig de mens
die niet weet
wat de mens is
Zalig de mens
die niet weet
wat niet-weten is
Zalig de mens
die niet weet
wat niet is
Zalig de mens
die niet weet
* Elf is het dwazengetal. Een dwaas is iemand die niet weet. Synoniem: wijze.
-180-
Wie niet kan zuchten van geluk, kan allicht zuchten van opluchting.
Meester Tja zegt:
Gelukkig.
Gelukkig niet.
Gelukkig weten mensen niet.
Gelukkig weten mensen niet wat is.
Gelukkig weten mensen niet wat echt is.
Gelukkig weten mensen niet wat waar is.
Gelukkig weten mensen niet wat wijs is.
Gelukkig weten mensen niet wat goed is.
Gelukkig weten mensen niet wat hoog is.
Gelukkig weten mensen niet wat geluk is.
Gelukkig weten mensen niet wat de mens is.
Gelukkig weten mensen niet wat niet-weten is.
Gelukkig weten mensen niet wat niet is.
Gelukkig weten mensen niet.
Gelukkig niet.
Gelukkig.
-181-
Een goede zucht behoeft geen smoes.
Meester Tja zegt:
Wie niet kan zuchten van geluk
en niet kan zuchten van opluchting
kan vluchten in het zuchten zelf.
Een goede zucht behoeft geen smoes.
Laat ons samen zuchten
ter verzachting van het leed
van wie het niet meer weet
maar dat nog niet wil weten
en daarom steeds urgent
zijn hart moet luchten,
zeven keer per dag.
Zucht.
Diepe zucht.
Diepe diepe zucht.
Diepe diepe diepe zucht.
Diepe diepe zucht.
Diepe zucht.
Zucht.
-182-
Alles gaat voorbij, maar niet-weten blijft je bij.
Meester Tja zegt:
Een geboorte, zwaar of licht
begint met een zucht
en eindigt met een zucht
Een prestatie, groot of klein
begint met een zucht
en eindigt met een zucht
Een climax, nat of droog,
begint met een zucht
en eindigt met een zucht
Geluk, vol of hol,
begint met een zucht
en eindigt met een zucht.
Verlichting, groot of klein,
begint met een zucht
en eindigt met een zucht.
Pijn, scherp of stomp
begint met een zucht
en eindigt met een zucht
Een leven, lang of kort
begint met een zucht
en eindigt met een zucht
Zelfs het zuchten gaat voorbij
Alleen niet-weten blijft je bij
Van begin tot eind
-183-
Zie hoofdstuk 59 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Grote legers zijn niet beweeglijk.
Grote organisaties zijn niet flexibel.
Grote tradities maken niet vrij.
Veel voorraad is niet beheersbaar.
Veel eten ligt zwaar op de maag.
Veel weten belast de geest.
Daarom legt de wijze geen voorraden aan.
Vallen ze hem toe, dan rekent hij er niet op.
Hij verzamelt geen kennis of wijsheid.
Heeft hij ze toch, dan bouwt hij er niet op.
Zo schept hij ruimte voor zijn gedachten,
zijn gevoelens en zijn medewezens.
Met lucht vult hij zijn hoofd en zijn mond.
Met leegte vult hij zijn bestaan.
Leegte vraagt geen beheersing.
Leegte is licht verteerbaar.
Leegte ontlast de geest.
Lucht is licht als lachgas.
Lucht draagt vleugels voor niets.
Lucht geeft lucht aan het hart.
Grote legers zijn niet beweeglijk.
Grote organisaties zijn niet flexibel.
Grote tradities maken niet vrij.
-184-
Zie hoofdstuk 59 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Er is geen weg
naar een lang leven
en blijvend inzicht
Er is alleen een doolhof
voor een onbestemd leven
met wisselend uitzicht
Er is ook geen doolhof
voor een onbestemd leven
met wisselend uitzicht
Behalve voor zoekers
naar een lang leven
en blijvend inzicht
-185-
Zie hoofdstuk 59 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Kent niemand zijn grenzen
dan is er geen rijk om te regeren
Is er geen rijk om te regeren
dan zijn er geen grenzen om te bewaken
Zijn er geen grenzen om te bewaken
dan ontstaan er geen grensgeschillen
Ontstaan er geen grensgeschillen
dan vallen er geen slachtoffers
Wie Tja heeft, kan lang aanblijven
-186-
Zie hoofdstuk 59 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Alleen.
Alleen
In een geest.
Alleen
In een geest
Zonder grenzen.
Alleen
In een geest
Zonder grenzen
Zijn alle mensen.
Alleen
In een geest
Zonder grenzen
Zijn alle mensen
Mensen.
Alleen
In een geest
Zonder grenzen
Zijn alle mensen
Beesten.
Alleen
In een geest
Zonder grenzen
Zijn alle mensen
Koning.
Alleen
In een geest
Zonder grenzen
Zijn alle mensen
Onderdaan.
Alleen
In een geest
Zonder grenzen
Zijn alle mensen
Toegestaan.
Alleen
In een geest
Zonder grenzen
Zijn alle wensen
Toegestaan.
Alleen
In een geest
Zonder grenzen
Zijn alle woorden
Toegestaan.
Alleen
In een geest
Zonder grenzen
Zijn alle wanen
Toegestaan.
Alleen
In een geest
Zonder grenzen
Zijn alle grenzen
Toegestaan.
Alleen
In een geest
Zonder grenzen
Is alles zo
Vergaan.
Alle wezens
Alle wensen
Alle woorden
Alle wanen
Alle grenzen.
Alleen
In een geest
Zonder grenzen
Is alles zo.
Spontaan.
-187-
-188-
Zie hoofdstuk 59 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Ik.
Jij.
De geest.
De geest kent.
De geest kent je.
De geest kent je grenzen.
De geest kent je grenzen niet.
De geest kent je grenzen maar heeft ze niet.
De geest kent je grenzen maar heeft je niet.
De geest kent je grenzen maar jou niet.
De geest kent je grenzen maar jij niet.
De geest kent zijn grenzen maar jij niet.
De geest kent zijn grenzen niet.
De geest kent zichzelf niet.
De geest kent jou niet.
De geest kent mij niet.
Jij kent de geest niet.
Ik ken de geest niet.
De grote niet.
De kleine niet.
De jouwe niet.
De mijne niet.
Hun grenzen niet.
Jouw grenzen niet.
Mijn grenzen niet.
Jou niet.
Mij niet.
De geest niet.
Jij niet.
Ik niet.
-189-
Zie hoofdstuk 60 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Woorden zijn wanen
Trillingen in de lucht
Krabbels op papier
Wie Tja heeft
houdt ze kort
en onthoudt ze
niet
Niet die van de moralisten
Niet die van de idealisten
Niet die van de optimisten
Niet die van de realisten
Niet die van de pessimisten
Niet die van hemzelf
Niet die van de voorouders
Niet die van de wijsgeren
Niet die van de journalisten
Niet die van de columnisten
Niet die van de nihilisten
Niet die van hemzelf
Niet die van de ijveraars
Niet die van de handelaars
Niet die van de kluizenaars
Niet die van de femelaars
Niet die van de tollenaars
Niet die van hemzelf
Niet die van de goden
Niet die van de theologen
Niet die van de mystagogen
Niet die van de exegeten
Niet die van de farizeeërs
Niet die van hemzelf
Niet die van de meesters
Niet die van de goeroes
Niet die van de priesters
Niet die van de roshi’s
Niet die van de lama’s
Niet die van hemzelf
Want woorden zijn manen rond de mind
Gangmakers van het golvende gemoed
De weetniet gebruikt hun macht
om hun macht over hem te breken
Hij laat zich niet meer verwoorden
Ook niet door deze woorden
Wie Tja heeft
onthoudt ze
niet
-190-
Niemand kan het. Niemand kan het niet.
Zie hoofdstuk 60 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Je leven bestuur je zoals je een staat bestuurt.
Een staat bestuur je zoals je een streek bestuurt.
Een streek bestuur je zoals je een dorp bestuurt.
Een dorp bestuur je zoals je een gezin bestuurt.
Een gezin bestuur je zoals je je geest bestuurt.
Je geest bestuur je zoals je je lichaam bestuurt.
Je lichaam bestuur je zoals je ter wereld komt.
Ter wereld kom je.
Levend of dood.
Of je wilt of niet.
Dit is hoe je lichaam je bestuurt.
Dit is hoe je geest je bestuurt.
Dit is hoe het gezin je bestuurt.
Dit is hoe het dorp je bestuurt.
Dit is hoe de streek je bestuurt.
Dit is hoe de staat je bestuurt.
Dit is hoe je leven je bestuurt.
Dat is hoe je je leven bestuurt.
-191-
-192-
Zie hoofdstuk 61 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
…
Luister …
Weten …
Weten is het …
Weten is het
niet …
Niet weten
is het …
Net niet
weten …
Niet weten
is het
net niet …
Niet weten
van niet-weten …
Het weten
net niet
vergeten …
Niet weten
en dat
net niet
vergeten …
Het vergeten
weten …
Het vergeten
vergeten …
Het vergeten vergeten
net niet
weten te …
Het onvergetelijke
ontweten …
Het onvergelijkelijke …
Vergeet het maar …
Net niet …
Dat is het …
Hele eieren …
Op eieren …
Windeieren …
Eten …
Lopen …
Kraken …
Luister …
…
-193-
Zie hoofdstuk 61 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Noemen we ja en nee mannelijk,
dan mag tja vrouwelijk heten.
Ja neemt, nee weert.
Tja ontvangt en geeft weg.
Ja en nee zoeken de uitersten.
Tja houdt het midden.
Ja en nee bedienen zich van woorden.
Tja bedient zich van stilte.
Bedient ze zich toch van woorden,
dan neemt ze die meteen terug.
Zwakte is de kracht van tja,
kleinheid haar grootte.
Ze wijkt ter toenadering,
aarzelt ter bevestiging.
Ze antwoordt met vragen,
leidt door te volgen,
doet door te laten
en weet te vergeten.
Terwijl ja de wereld schaakt
en nee het fort bewaakt,
bewaart tja haar kalmte.
Rustig blijft ze ook
onder haar onrust.
Vrede heeft ze ook
met haar onvrede.
Niet-spreken, niet-zwijgen,
niet-leiden, niet-volgen,
niet-doen, niet-laten –
Zo overwint het vrouwelijke
het mannelijke.
-194-
-195-
Zie hoofdstuk 62 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Tja is niets waard, toch is zij een grote schat.
Zij laat zich niet nemen, maar ze is er voor iedereen.
Ze werkt nooit, maar haar werking is onvoorstelbaar.
Zij stelt zich niet voor, want ze stelt niets voor
noch zinspeelt ze op het onvoorstelbare
of op de onbestaanbaarheid daarvan.
Waarom houdt ze nooit het midden?
Omdat ze geen grenzen kent.
Waarom vergeeft ze niemand?
Omdat ze geen zonden kent.
Waarom prijst ze niemand?
Omdat ze geen deugden kent.
Waarom laat ze zich graag kennen?
Omdat ze niets te bewijzen heeft.
Waarom laat ze zich nooit kennen?
Omdat ze geen vorm heeft.
Waarom bekent ze geen kleur?
Omdat ze transparant is.
Waarom ziet zij nooit iets in?
Omdat ze overal doorheen kijkt.
Waarom laat ze zich nooit vinden?
Omdat ze nooit weggaat.
Waarom laat ze zich niet op een voetstuk zetten?
Omdat ze hoogten vreest.
Waarom laat ze zich niet in de grond trappen?
Omdat ze grondeloos is.
Waarom laat ze zich niet kleineren?
Omdat ze geen grootte heeft.
Waarom wil niemand haar schaken?
Omdat ze onverslaanbaar is.
Waarom wil niemand haar nemen?
Omdat ze geen fort is.
Waarom wil niemand haar vatten?
Omdat ze onbevattelijk is.
Waarom heeft ze geen gladde woorden nodig?
Omdat ze niets te zeggen heeft.
Waarom verliest ze soms haar kalmte?
Omdat die niet van haar is.
Waarom verliest ze nooit haar zelfrespect?
Omdat ze geen zelf heeft.
Waarom verliest ze nooit haar waardigheid?
Omdat ze geen waarde heeft.
Daarom is haar werking onvoorstelbaar.
Daarom is zij er voor iedereen.
Daarom is Tja een grote schat.
-196-
Zie hoofdstuk 62 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Wie zuiver geluk zoekt
loochent zijn lijden
Wie louter liefde zoekt
loochent zijn haat
Wie diepe wijsheid zoekt
loochent zijn dwaasheid
Wie opperste leegte zoekt
loochent zijn volheid
Wie bestendige rust zoekt
loochent zijn onrust
Wie duurzame vrede zoekt
loochent zijn strijdlust
Wie totale onthechting zoekt
loochent zijn verlangens
Wie zuivere weteloosheid zoekt
loochent zijn kennis
Wie oneindige eeuwigheid zoekt
loochent zijn vergankelijkheid
Wie absolute acceptatie zoekt
loochent zijn loochenen
Wie het daarom in niet-zoeken zoekt
loochent zijn zoeken.
-197-
Zie hoofdstuk 62 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Niets
Niets is
Niets is goed
Niets is goed in ieder opzicht
Niets is goed zonder opzicht
Niets is goed van zichzelf
Niets is van zichzelf
Niets is zichzelf
Niets is
Niets is slecht
Niets is slecht in ieder opzicht
Niets is slecht zonder opzicht
Niets is slecht van zichzelf
Niets is vanzelf
Niets is zelf
Niets is
Niets
Ook dit is
Ook dit is niet
Ook dit is van zichzelf niet
Ook dit is van zichzelf niet goed
Ook dit is van zichzelf niet slecht
Ook dit is van zichzelf niets
Ook dit is vanzelf niet
Ook dit is niet
Niets
-198-
Zie hoofdstuk 62 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Absoluut is het verschil
tussen goed en kwaad
voor de dwaas
Hij heeft iets
te bewijzen
Hij hééft iets
Relatief is het verschil
tussen goed en kwaad
voor de wijze
Hij heeft iets
af te prijzen
Hij hééft iets
Onbepaald is het verschil
tussen goed en kwaad
voor de dwijze
Hij heeft niets
te bewijzen
Hij heeft niets
af te prijzen
Hij heeft niets
-199-
-200-
Zie hoofdstuk 63 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Denk door niet te denken
Weet door niet te weten
Wees door niet te wezen
Geef door niet te geven
Neem door niet te nemen
Heb door niet te hebben
Vat door niet te vatten
Wil door niet te willen
Doe door niet te doen
Hoe dat dan moet?
Je moet het niet!
Hoe ik dat weet?
Ik weet het niet!
Hoe ik dat doe?
Ik doe het niet!
Wie Tja heeft
weet niet hoe
Het moet
Niet-weten is
wat hij doet
-201-
Zie hoofdstuk 64 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Soms moet je voorbereidingen treffen,
soms moet je impulsief zijn.
Soms moet je voorraden aanleggen,
soms moet je ze opmaken.
Soms moet je blijven strijden,
soms moet je je verlies nemen.
Soms moet je onderzoek doen,
soms moet je handelen.
Soms moet je vroeg ingrijpen,
soms moet je lang afwachten.
Soms moet je vasthouden,
soms moet je loslaten.
Soms moet je dreigen,
soms moet je toeslaan.
Soms moet je negeren,
soms moet je straffen.
Wie kan zeggen wanneer?
Ook de wijze doet maar wat,
alleen verhult hij het niet meer.
Hij kan er wel om lachen, nu,
al doet het soms nog zeer.
Hij laat het doen zijn gang maar gaan,
hij legt zich erbij neer.
Zelfs als hij zich weer eens verzet –
Noem dat desnoods zijn leer.
-202-
Acht ijdele waarheden
Zie hoofdstuk 64 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Een zomer lang of kort
begint met kilte
en eindigt met kilte
Een boom dik of dun
begint met aarde
en eindigt met aarde
Een tempel groot of klein
begint met stenen
en eindigt met stenen
Een rijk sterk of zwak
begint met chaos
en eindigt met chaos
Een leven hoog of laag
begint met pijn
en eindigt met pijn
Een geest slim of dom
begint met vragen
en eindigt met vragen
Een leer wijs of dwaas
begint met hoon
en eindigt met hoon
Een woord hard of zacht
begint met stilte
en eindigt met stilte
Meester Tja zegt ook:
Een tekst lang of kort
begint met een zucht
en eindigt met een zucht
-203-
Zie hoofdstuk 64 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Zonneschijn
begint met regen
en eindigt met regen
Regen
begint met zonneschijn
en eindigt met zonneschijn
Honger
begint met verzadiging
en eindigt met verzadiging
Verzadiging
begint met honger
en eindigt met honger
Hoop
begint met wanhoop
en eindigt met wanhoop
Wanhoop
begint met hoop
en eindigt met hoop
Voorspoed
begint met tegenslag
en eindigt met tegenslag
Tegenslag
begint met voorspoed
en eindigt met voorspoed
Vriendschap
begint met eenzaamheid
en eindigt met eenzaamheid
Eenzaamheid
begint met vriendschap
en eindigt met vriendschap
Liefde
begint met haat
en eindigt met haat
Haat
begint met liefde
en eindigt met liefde
Vrede
begint met oorlog
en eindigt met oorlog
Oorlog
begint met vrede
en eindigt met vrede
Macht
begint met onmacht
en eindigt met onmacht
Onmacht
begint met macht
en eindigt met macht
Orde
begint met chaos
en eindigt met chaos
Chaos
begint met orde
en eindigt met orde
Eenheid
begint met verdeeldheid
en eindigt met verdeeldheid
Verdeeldheid
begint met eenheid
en eindigt met eenheid
Eenvoud
begint met complexiteit
en eindigt met complexiteit
Complexiteit
begint met eenvoud
en eindigt met eenvoud
Wijsheid
begint met dwaasheid
en eindigt met dwaasheid
Dwaasheid
begint met wijsheid
en eindigt met wijsheid
Vervoering
begint met verveling
en eindigt met verveling
Verveling
begint met vervoering
en eindigt met vervoering
Aandacht
begint met afleiding
en eindigt met afleiding
Afleiding
begint met aandacht
en eindigt met aandacht
Onthechting
begint met gehechtheid
en eindigt met gehechtheid
Gehechtheid
begint met onthechting
en eindigt met onthechting
Geluk
begint met ongeluk
en eindigt met ongeluk
Ongeluk
begint met geluk
en eindigt met geluk
Rust
begint met onrust
en eindigt met onrust
Onrust
begint met rust
en eindigt met rust
Spontaniteit
begint met gemaaktheid
en eindigt met gemaaktheid
Gemaaktheid
begint met spontaniteit
en eindigt met spontaniteit
Inzicht
begint met onwetendheid
en eindigt met onwetendheid
Onwetendheid
begint met inzicht
en eindigt met inzicht
Stilte
begint met woorden
en eindigt met woorden
Woorden
beginnen met stilte
en eindigen met stilte
Of niet soms?
Of soms niet?
-204-
Zie hoofdstuk 65 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Wie thuis is in het tja
neemt het niet mee uit.
Niet om dik te doen.
Niet om dun te doen.
Niet om wijs te lijken.
Niet om dwaas te lijken.
Niet om bang te maken.
Niet om gerust te stellen.
Niet om god te verleiden.
Niet om god te verstoten.
Niet om buiten te sluiten.
Niet om in te sluiten.
Niet om keuzes te maken.
Niet om keuzes te mijden.
Niet om hetzelfde te blijven.
Niet om anders te worden.
Niet om iemand te worden.
Niet om niemand te worden.
Niet 0m verlicht te worden.
Niet om onwetend te blijven.
Niet om mensen te bevrijden.
Niet om mensen te vangen.
Niet om het ego te dienen.
Niet om het ego te vernietigen.
Niet om een boeddha te worden.
Niet om de boeddha te doden.
Niet om de wereld te ontvluchten.
Niet om de wereld te omarmen.
Niet om de waarheid te vinden.
Niet om de waarheid te ontkennen.
Wie thuis is in het tja
laat het overal uit.
-205-
Nacht en Nevel
Zie hoofdstuk 65 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Was het Tja een dier, dan was het ontembaar.
Was het Tja een wezen, dan was het ongrijpbaar.
Was het Tja een gestalte, dan was ze onzichtbaar.
Was het Tja een gedachte, dan was ze ondenkbaar.
O nacht! O duisternis!
In uw diepten is geen diepte.
O duisternis! O nacht!
In uw midden louter niets.
Was het Tja een stelling, dan was ze onhoudbaar.
Was het Tja een leer, dan was hij onverdedigbaar.
Was het Tja een boodschap, dan was ze onbestelbaar.
Was het Tja een symbool, dan was het onduidbaar.
O nevel! O mistbank!
In uw flanken heerst verwarring.
O mistbank! O nevel!
In uw midden louter rust.
-206-
-207-
Zie hoofdstuk 66 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Alle stromen vinden vanzelf de zee
die van alle wateren
het laagst gelegen is.
De laagste zal de grootste zijn.
Ieder ja en nee mondt uit in tja
waaraan niets gelegen is.
De leegste zal de laagste zijn.
De weg van het tja is de weg van de zee.
Daarom plaatst de wijze zich onderaan.
Hij leidt niet en hij lijdt er niet onder.
Hij volgt niet en wordt niet vervolgd.
Hij wijst niet en wordt niet gevolgd.
Hij houdt niet en wordt niet gehouden.
Hij twist niet en wordt niet betwist.
Hij weet niet, dus hij weet niet beter.
De weg van de wijze is de weg van het licht
Licht vindt vanzelf het gat
dat het duisterst is.
Dit heet: de weg van de minste.
-208-
Zie hoofdstuk 67 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Klein ben ik noch groot
maar onvergelijkbaar
als een onbekende
Er zijn geen regels die ik volg
Geen methoden die ik toepas
Geen geheimen die ik koester
Ik doe niet aan terughoudendheid
Ik doe niet aan vasthoudendheid
Ik doe niet aan rechtvaardigheid
Ik doe niet aan barmhartigheid
Ik doe niet aan deugdzaamheid
Ik doe niet aan geweldloosheid
Ik doe niet aan vriendelijkheid
Ik doe niet aan goedgeefsheid
Ik doe niet aan oplettendheid
Ik doe niet aan spontaniteit
Ik doe niet aan mededogen
Ik doe niet aan dapperheid
Ik doe niet aan eerlijkheid
Ik doe niet aan zuiverheid
Ik doe niet aan soberheid
Ik doe niet aan meditatie
Ik doe niet aan openheid
Ik doe niet aan goedheid
Ik doe niet aan overgave
Ik doe niet aan juistheid
Ik doe niet aan kuisheid
Ik doe niet aan echtheid
Ik doe niet aan eenvoud
Ik doe niet aan wijsheid
Ik doe niet aan geloften
Ik doe niet aan respect
Ik doe niet aan geduld
Ik doe niet aan liefde
Ook dit zijn geen regels die ik volg
Geen methoden die ik toepas
Zelfs aan niet-doen doe ik niet
Klein ben ik noch groot
Onvergelijkbaar zelfs
met het onbekende
-209-
Zie hoofdstuk 68 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Een gewone krijger heerst over zijn wapens.
Een goede krijger heerst over zijn gevoelens.
Een wijze krijger heerst niet.
Hij heerst niet over anderen.
Hij heerst niet over zichzelf.
Hij heerst niet over zijn paard.
Hij heerst niet over zijn wapens.
Hij heerst niet over zijn lichaam.
Hij heerst niet over zijn geest.
Hij heerst niet over zijn gevoelens.
Hij heerst niet over zijn zintuigen.
Hij heerst niet over zijn tong.
Hij heerst niet over zijn bezit.
Hij heerst niet over zijn wil.
Hij heerst niet over het leven.
Hij heerst niet over de dood.
Een wijze krijger heerst niet.
Ook niet over zijn heerszucht.
Wie nergens over heerst, heeft niets.
Wie niets heeft, ziet geen reden om te strijden,
of de strijd voorgoed te mijden.
Een wijze krijger is geen hebber.
-210-
Zie hoofdstuk 69 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Er zijn geen verliezers
Behalve in je geest
Er zijn geen winnaars
Behalve in je geest
Er zijn geen lafaards
Behalve in je geest
Er zijn geen helden
Behalve in je geest
Er zijn geen vijanden
Behalve in je geest
Er zijn geen vrienden
Behalve in je geest
Er is geen haat
Behalve in je geest
Er is geen liefde
Behalve in je geest
Er is geen ongeluk
Behalve in je geest
Er is geen geluk
Behalve in je geest
Er is geen oorlog
Behalve in je geest
Er is geen vrede
Behalve in je geest
Er is geen ongelijk
Behalve in je geest
Er is geen gelijk
Behalve in je geest
Er is geen daar
Behalve in je geest
Er is geen hier
Behalve in je geest
Er is geen vroeger
Behalve in je geest
Er is geen nu
Behalve in je geest
Er is geen ander
Behalve in je geest
Er is geen zelf
Behalve in je geest
Er is geen illusie
Behalve in je geest
Er is geen werkelijkheid
Behalve in je geest
Er is geen doel
Behalve in je geest
Er is geen weg
Behalve in je geest
Er is geen kwaad
Behalve in je geest
Er is geen goed
Behalve in je geest
Er is geen dwaasheid
Behalve in je geest
Er is geen wijsheid
Behalve in je geest
Er is geen onderscheid
Behalve in je geest
Er is geen eenheid
Behalve in je geest
Er is geen geest
Behalve in je geest
En ook de leegte
is er nooit geweest
-211-
Zie hoofdstuk 69 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Eens heb ik een ervaren krijgsman horen zeggen: ‘Ik durf niet te beginnen, ik wacht liever af.’ Een andere zei: ‘Ik durf niet af te wachten, ik begin liever.’ Een andere zei: ‘Men moet beginnen én afwachten.’ Een andere zei: ‘Men moet afwachten noch beginnen.’
Zo heb ik ook een ervaren krijgsman horen zeggen: ‘Ik durf geen duim vooruit te gaan, ik ga liever een voet terug.’ Een andere zei: ‘Ik durf geen duim terug te gaan, ik ga liever een voet vooruit.’ Een andere zei: ‘Men moet achterwaarts vooruit gaan.’ Een andere zei: ‘Men moet naar voren noch naar achteren gaan.’
Zo heb ik ook een ervaren krijgsman horen zeggen: ‘Men moet voorgaan zonder gaan.’ Een andere zei: ‘Men moet gaan zonder voorgaan.’ Een andere zei: ‘Men moet gaande voorgaan.’ Een andere zei: ‘Men moet gaan noch voorgaan.’
Zo heb ik ook een ervaren krijgsman horen zeggen: ‘Men moet dreigen zonder de armen te strekken.’ Een andere zei: ‘Men moet de armen strekken zonder dreigen.’ Een andere zei: ‘Men moet dreigen en de armen strekken.’ Een andere zei: ‘Men moet dreigen noch de armen strekken.’
Zo heb ik ook een ervaren krijgsman horen zeggen: ‘Men moet opdringen zonder weerstand te wekken.’ Een andere zei: ‘Men moet weerstand wekken zonder op te dringen.’ Een andere zei: ‘Men moet weerstand wekken en opdringen.’ Een andere zei: ‘Men moet weerstand wekken noch opdringen.’
Zo heb ik ook een ervaren krijgsman horen zeggen: ‘Men moet aangrijpen zonder te wapenen.’ Een andere zei: ‘Men moet wapenen zonder aan te grijpen.’ Een andere zei: ‘Men moet wapenen en aangrijpen.’ Een andere zei: ‘Men moet aangrijpen noch wapenen.’
Zo heb ik ook een ervaren krijgsman horen zeggen: ‘Goed dat ik ten strijde ben getrokken.’ Een andere zei: ‘Was ik maar thuis gebleven.’ Een andere zei: ‘Ik had thuis ten strijde moeten trekken.’ Een andere zei: ‘Was ik maar ten strijde getrokken noch thuisgebleven.’
Zelf deed ik er het zwijgen toe.
Ik had geen ervaring.
-212-
Heilig is een woord.
Zie hoofdstuk 70 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Woorden, woorden, woorden.
Touwen, ketens, koorden.
Virtuele oorden.
Boeken zijn maar woorden.
Kranten zijn maar woorden.
Websites zijn maar woorden.
Woorden, woorden, woorden.
Mythen zijn maar woorden.
Fabels zijn maar woorden.
Sprookjes zijn maar woorden.
Woorden, woorden, woorden.
Normen zijn maar woorden.
Waarden zijn maar woorden.
Wetten zijn maar woorden.
Woorden, woorden, woorden.
Nota’s zijn maar woorden.
Memo’s zijn maar woorden.
Aktes zijn maar woorden.
Woorden, woorden, woorden.
Noties zijn maar woorden.
Visies zijn maar woorden.
Theses zijn maar woorden.
Woorden, woorden, woorden.
Bijbels zijn maar woorden.
Preken zijn maar woorden.
Dogma’s zijn maar woorden.
Woorden, woorden, woorden.
Soetra’s zijn maar woorden.
Shastra’s zijn maar woorden.
Teisho’s zijn maar woorden.
Woorden, woorden, woorden.
Zijn woorden louter woorden?
Of zijn dit ook maar woorden?
Of zijn dat ook maar woorden?
Woorden, woorden, woorden.
Touwen, ketens, koorden.
Virtuele oorden.
Wie er heilig in gelooft
zal het Tja niet kennen.
Wie heilig in het Tja gelooft
zal het niet kennen.
-213-
Zie hoofdstuk 70 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
De wijze is een blaasbalg:
Hij ruist terwijl hij inademt
En hijgt terwijl hij uitademt
Maar zonder iets te zeggen
En zonder niets te zeggen
Zijn woorden zijn zuiver:
Als het snateren van eidereenden
Het borrelen van ingewanden
Het klateren van wateren
Het balken van ezels en
Het gapen van de vis
-214-
-215-
Zie hoofdstuk 71 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Weten is hoog
Nietweten is hoger
Wetend nietweten is hoger nog
Niet weten van nietweten –
Wie kan zeggen hoe hoog dat is?
Onverenigd, ongespleten
Ononthecht en onbezeten
Ongedaan en onvergeten
Louter breedte, niet te meten
Wie niet meer op de hoogte is
ziet geen wezenlijk verschil
tussen welweten en nietweten
Hij ziet het ene niet als kwaal
Het andere niet als remedie
Zijn welweten is grondeloos
Zijn nietweten evenzeer
Het onderscheid is voos
Noem dat desnoods zijn leer
Wie niet meer op de hoogte is
kijkt nergens meer van op
en nergens meer op neer
Wie kan zeggen hoe diep dat is?
-216-
Misschien mag je wel mee.
Zie hoofdstuk 71 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Kennis is geen wijsheid
Kennis van niet weten
is geen niet weten
Geloof is geen wijsheid
Geloof in niet weten
is geen niet weten
Ontzag is geen wijsheid
Ontzag voor niet weten
is geen niet weten
Alle wijsheid gaat voorbij
Wat voorbij gaat
is geen niet weten
Niet weten gaat voorbij
Niet weten gaat voorbij
alle wijsheid
Niet weten gaat voorbij
alle wijsheid voorbij
alle wijsheid
Niet weten gaat voorbij
niet weten
Is het dan voorbij?
Wat heet
Dan staat het
Overal bij
Stil
-217-
Zie hoofdstuk 72 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
De wijze heeft geen idee
Hij kent de Schepper niet
van Zijn schepping
Hij kent het Ene niet
van het vele
Hij kent het Zelf niet
van het ego
Hij kent de Werkelijkheid niet
van de illusie
Hij kent de Tao niet
van het Tja
Hij kent de Weg niet
van het veld
Hij kent de hemel niet
van de aarde
Hij kent het geluk niet
van het ongeluk
Hij kent de heersers niet
van hun onderdanen
Hij kent de meesters niet
van hun leerlingen
Hij kent de wijzen niet
van de dwazen
Hij kent zijn macht niet
van zijn onmacht
Hij kent zijn geest niet
van zijn lichaam
Hij kent zijn binnenste niet
van zijn buitenste
De wijze heeft geen idee
en geen idee heeft hem
Hij kent zichzelf niet
en laat het gerust zien
Hij kent de mens niet
en geeft het gewoon toe
Hij kent de wereld niet
en heeft er vrede mee
De wijze weet niet
dus hij weet
niet beter
Daarom lijkt hij net
een wijze
Zelf weet hij
wel beter
-218-
Zie hoofdstuk 72 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Zonder heerser geen onderdanen.
Zonder onderdanen geen heerser.
Wie heeft hier de macht?
De wil van de heerser is wet.
Hijzelf staat buiten de wet.
Staat hij ook buiten zijn wil?
Je legt je wil op aan de wereld.
Maak jij deel uit van de wil
of van de wereld?
Maakt de wil deel uit van jou
of van de wereld?
Maakt de wereld deel uit van jou
of van de wil?
Is de wereld een woord
of een feit?
Is de wil een idee
of een realiteit?
Zijn wij wel
meer dan een wijze
van spreken?
-219-
Zie hoofdstuk 72 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Een molen kan malen
maar kan een molen
ook stoppen met malen
of maalt hij daar niet om?
Een mens kan malen
maar kan een mens
ook stoppen met malen
en als hij daarom maalt
En maalt en maalt en maalt
is hij dan malende
of heeft hij soms een tic
van de mallemolen?
En als hij ten enen male
noch ten anderen
zelf een eind kan maken
aan zijn windgemaal
Waarom maalt hij er
dan aldoor over door
of is dat koren
op zijn molen?
Bis
Een molen kan malen
maar kan een molen
ook stoppen met malen
of maalt hij daar niet om?
Een mens kan malen
maar kan een mens
ook stoppen met malen
en als hij daarom maalt
En maalt en maalt en maalt
is hij dan malende
of heeft hij soms een tic
van de mallemolen?
En als hij ten enen male
noch ten anderen
zelf een eind kan maken
aan zijn windgemaal
Waarom maalt hij er
dan aldoor over door
of is dat koren
op zijn molen?
Bis
-220-
-221-
Zie hoofdstuk 72 van de Tao Te Tjing.
Over macht en overmacht
Meester Tja zegt:
Kun jij denken wat je wilt denken?
Waarom lukt het je dan niet?
Kun je willen denken wat je denkt?
Waarom lukt het je dan niet?
Kun jij geloven wat je wilt geloven?
Waarom lukt het je dan niet?
Kun je willen geloven wat je gelooft?
Waarom lukt het je dan niet?
Kun jij voelen wat je wilt voelen?
Waarom lukt het je dan niet?
Kun je willen voelen wat je voelt?
Waarom lukt het je dan niet?
Kun jij worden wat je wilt worden?
Waarom lukt het je dan niet?
Kun je willen worden wat je wordt?
Waarom lukt het je dan niet?
Kun jij zijn wie je wilt zijn?
Waarom lukt het je dan niet?
Kun je willen zijn wie je bent?
Waarom lukt het je dan niet?
Kun jij doen wat je wilt doen?
Waarom lukt het je dan niet?
Kun je willen doen wat je doet?
Waarom lukt het je dan niet?
Kun jij laten wat je wilt laten?
Waarom lukt het je dan niet?
Kun je willen laten wat je laat?
Waarom lukt het je dan niet?
Kun jij krijgen wat je wilt krijgen?
Waarom lukt het je dan niet?
Kun je willen krijgen wat je krijgt?
Waarom lukt het je dan niet?
Kun jij geven wat je wilt geven?
Waarom lukt het je dan niet?
Kun je willen geven wat je geeft?
Waarom lukt het je dan niet?
Of lukt het je soms wel?
Of is het niet jouw wil?
-222-
Zie hoofdstuk 72 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Is de wil vrij
of is hij onvrij,
wat geloof jij?
Kun jij geloven
wat je wilt?
Als je dat gelooft,
verander dan eens
van geloof …
Nu!
En?
Kun jij willen
wat je gelooft?
Als je dat gelooft,
verander dan eens
van wil …
Nu!
En?
Is de wil vrij
of is hij onvrij,
wat geloof jij?
-223-
Zie hoofdstuk 73 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
wie strijdt
zonder strijden
weerstaat
noch berust
wie heeft
zonder hebben
die geeft
noch neemt
wie zegt
zonder zeggen
die spreekt
noch zwijgt
wie vraagt
zonder vragen
die eist
noch smeekt
wie doet
zonder doen
die slaagt
noch faalt
wie laat
zonder laten
laat toch
niet na
wie staat
zonder staan
kan zo
weer weg
wie gaat
zonder gaan
is weg
van de weg
wie strijdt
zonder strijden
weerstaat
noch berust
wie heeft
zonder hebben
die geeft
noch neemt
wie zegt
zonder zeggen
die spreekt
noch zwijgt
wie vraagt
zonder vragen
die eist
noch smeekt
wie doet
zonder doen
die slaagt
noch faalt
wie laat
zonder laten
laat toch
niet na
wie staat
zonder staan
kan zo
weer weg
wie gaat
zonder gaan
is weg
van de weg
-224-
Elf facetten van niet-weten.
Zie hoofdstuk 73 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Het Tja heeft veel facetten:
Niet weten te onderscheiden
Niet weten te onderbouwen
Niet weten uit te sluiten
Niet weten te verenigen
Niet weten te oordelen
Niet weten te zwijgen
Niet weten te zeggen
Niet weten te kiezen
Niet weten te vatten
Niet weten te doen
Niet weten te laten
Het Tja heeft
Veel facetten
Maar dat maakt het
Nog geen oog
En ondanks
Alle lagen
Is het zelf niet
Laag of hoog
Het wordt je
Vrij gegeven
Daarom is het
Nog geen gunst
Al lijkt het
Haast ondoenlijk
Voor een dwaas
Is het geen kunst
-225-
Zie hoofdstuk 74 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Wie doodt uit naam van de staat
heet een beul.
Wie doodt uit naam van zichzelf
heet een moordenaar.
Wat is de overeenkomst?
Wie gedood wordt op persoonlijke titel
heet een slachtoffer.
Wie gedood wordt in naam der wet
heet een dader.
Wat is het verschil?
Wie beroepsmatig doodt
heet een vakman.
Wie zelden doodt
heet een amateur.
Wie heb je liever?
Wie woorden vermoordt
heet een weetniet.
Wie moorden verwoordt
heet een schrijver.
Wie lees je liever?
Tja, ik was er al bang voor.
-226-
Zie hoofdstuk 75 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Kennis maakt de geest traag.
Wijsheid maakt de geest pedant.
Idealen maken de geest fanatiek.
Overtuigingen maken de geest onhebbelijk.
Speculaties maken de geest zweverig.
Doelen maken de geest jachtig.
Tradities maken de geest star.
Ambities maken de geest hard.
Argumenten maken de geest twistziek.
Denkbeelden maken de geest blind.
Dit waren tien denkbeelden over de geest.
Had je zal al?
Hadden ze je al?
Hadden ze je al
verblind?
Wie Tja heeft,
heeft niets.
Wie niets heeft,
heeft niets teveel.
-227-
Zie hoofdstuk 76 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Nog vóór mens en dier geboren worden
zijn ze al ten dode opgeschreven.
Ze sterven soepel en sterk of stijf en zwak,
afhankelijk van hun leeftijd.
Nog voor bomen en planten geboren worden
zijn ze al ten dode opgeschreven.
Ze sterven zacht en teer of dor en droog,
afhankelijk van hun ouderdom.
Stijfheid en sterkte, soepelheid en zwakte –
Alle zijn volgelingen van het leven.
Alle zijn voorboden van de dood.
Want een boom die zwak staat zal omwaaien.
Een boom die sterk staat zal verbranden.
Een boom die staat als een paal boven water
zal van binnenuit wegrotten.
Een leger dat zwak staat zal verpletterd worden.
Een leger dat sterk staat zal misleid worden.
Een leger dat onverslaanbaar is
zal zichzelf overbodig maken.
Eeuwig is alleen de hoop.
De hoop op eeuwig leven.
-228-
-229-
Zie hoofdstuk 76 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
De wijze is als een boom
geplant aan stromend water
Vanzelf loopt hij uit
Vanzelf krijgt hij bloesem
Vanzelf draagt hij vrucht
Vanzelf breken zijn takken
Vanzelf scheurt zijn schors
Vanzelf splijt zijn stam
Vanzelf rotten zijn wortels
Vanzelf valt hij om
Niets wordt hem onthouden
Niets blijft hem bespaard
Wijs is het leven
dat telkens begint
Dwaas is het leven
dat stervend bezint
Wijsheid is blad
dat verwaait
in de wind
De wijze is als een stam
gestrand in stromend water
-230-
Zie hoofdstuk 77 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Zodra je een pijl loslaat
ontspant de boog.
Zodra je een idee loslaat
ontspant de geest.
De dwaas legt al zijn pijlen op zijn boog
en beziet de wereld door zijn koker.
De wijze heeft al zijn pijlen verschoten
en al zijn kokers doorzien.
Hij heeft de weg verlaten
en houdt het voor gezien.
-231-
Zie hoofdstuk 77 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Een boog kan pas ontspannen
als je de pijl loslaat.
Je geest pas kan ontspannen
als je je gedachten loslaat.
Vandaar
dat je geest pas kan ontspannen
als je de gedachte loslaat
dat je geest pas kan ontspannen
als je je gedachten loslaat.
Vandaar ook
dat je geest pas kan ontspannen
als je de gedachte loslaat
dat je geest pas kan ontspannen
als je de gedachte loslaat
dat je geest pas kan ontspannen
als je je gedachten loslaat.
Maar eigenlijk
kan je geest pas ontspannen
als je de gedachte loslaat
dat je een geest hebt
die pas kan ontspannen
als je de gedachte loslaat
dat je een geest hebt
die pas kan ontspannen
als je de gedachte loslaat
dat je een geest hebt
die gedachten heeft
die hij naar keuze
vast kan houden
of los kan laten.
Ik wil maar zeggen,
zodra je de gedachte loslaat
(wat een gedachte is)
dat er een jij is
(wat een gedachte is)
die geen gedachte is
(wat een gedachte is)
of dat er geen jij is
(wat een gedachte is)
of dat je een geest hebt
(wat een gedachte is)
of dat je geen geest hebt
(wat een gedachte is)
die ontspannen kan
(wat een gedachte is)
door los te laten
(wat een gedachte is)
of hoe dan ook
(wat een gedachte is)
blijft hij hangen
(wat een gedachte is)
of vliegt hij weg
(wat een gedachte is)
en blijft hij weg
(wat een gedachte is)
of keert hij terug
(wat een gedachte is)
of wat dan ook
(wat een gedachte is)
totdat hij is gezien
(wat een gedachte is)
of is herzien
(wat een gedachte is)
of is doorzien
(wat een gedachte is)
of wat dan ook
(wat een gedachte is)
want zo gaat dat
(wat een gedachte is),
denk ik weleens.
Maar ja …
-232-
Zie hoofdstuk 77 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
tja
tja
is
tja
is
alles
tja
is
alles
zien
tja
is
alles
aanzien
tja
is
alles
herzien
tja
is
alles
doorzien
tja
is
niets
inzien
tja
is
niets
ontzien
tja
is
niets
zien
tja
is
niets
tja
is
niet
tja
is
tja
-233-
Zie hoofdstuk 77 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Weg.
Geen weg.
Geen enkele weg.
Geen enkele weg leidt.
Geen enkele weg leidt naar niet-weten.
Geen enkele weg leidt niet naar niet-weten.
Geen enkele weg leidt niet.
Alle wegen leiden.
Alle wegen leiden om.
Alle wegen leiden om niet-weten.
Alle wegen leiden om niet-weten heen.
Alle wegen draaien om niet-weten heen.
Alle wegen draaien eromheen.
Alle weten draait eromheen.
Niet-weten draait er niet omheen.
Niet-weten draait nergens omheen.
Niet-weten draait nergens om.
Niet-weten draait alles om.
Niet-weten gaat nergens heen.
Niet-weten gaat nergens over.
Niet-weten gaat nergens op in.
Niet-weten gaat nergens in op.
Niet-weten gaat nergens van uit.
Niet-weten kijkt nergens van op.
Niet-weten kijkt nergens van weg.
Niet-weten loopt nergens mee weg.
Niet-weten loopt nergens van weg.
In niet-weten loopt nergens een weg.
In niet-weten loopt nergens een weg dood.
Geen enkele weg loopt verder.
Geen enkele weg verder.
Geen enkele weg.
Geen heenweg.
Geen terugweg.
Geen omweg.
Geen uitweg.
Geen weg.
Weg.
Uit.
-234-
Zie hoofdstuk 78 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Als stoom gaart en verbrandt het
Als speeksel smeert en verteert het
Als sneeuw vergroot en verbergt het
Als wolk brengt het neerslag en bliksem
Als vloeistof verwarmt het en verkoelt het
Als stroom sleept het mee en houdt het tegen
Als ijs draagt het schaatsers en kraakt het schepen
Als tij vormt het stranden en vernietigt het duinen
Het geeft vissen lucht en beneemt mensen de adem
Het holt grotten uit en vult ze met druipsteen
Het streelt bij lage snelheid, geselt bij hoge
Het doet planten groeien en wortels rotten
Het versnelt reacties en het vertraagt ze
Waarlijk, met water weet je het nooit
Toch is het zelf niet goed of slecht
Hierin komt water het tja nabij
-235-
-236-
Zie hoofdstuk 79 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Wie overal vrede zoekt
zal overal oorlog zien
en erover oordelen.
Ware vrede kent geen vrede.
Geen ware en geen valse.
Wie overal liefde zoekt
zal overal haat zien
en erover oordelen.
Ware liefde kent geen liefde.
Geen ware en geen valse.
Wie overal deugd zoekt
zal overal ondeugd zien
en erover oordelen.
Ware deugd kent geen deugd.
Geen ware en geen valse.
Wie overal echtheid zoekt
zal overal valsheid zien
en erover oordelen.
Ware echtheid kent geen echtheid.
Geen ware en geen valse.
Wie overal eenvoud zoekt
zal overal veelheid zien
en erover oordelen.
Ware eenvoud kent geen eenvoud.
Geen ware en geen valse.
Wie overal eenheid zoekt
zal overal verdeeldheid zien
en erover oordelen.
Ware eenheid kent geen eenheid.
Geen ware en geen valse.
Wie overal wijsheid zoekt
zal overal dwaasheid zien
en erover oordelen.
Ware wijsheid kent geen wijsheid.
Geen ware en geen valse.
Wie overal vreugde zoekt
zal overal lijden zien
en erover oordelen.
Ware vreugde kent geen vreugde.
Geen ware en geen valse.
Wie overal vrijheid zoekt
zal overal gebondenheid zien
en erover oordelen.
Ware vrijheid kent geen vrijheid.
Geen ware en geen valse.
-237-
Zie hoofdstuk 80 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Laat er een klein land zijn met weinig inwoners of een groot land met veel inwoners.
Volk dat de dood vreest, zal daarom of ergens anders om of zonder duidelijke reden tijdelijk of voorgoed thuis blijven, in de buurt blijven of wegtrekken.
Zijn er boten en wagens, dan zal men reden vinden erin plaats te nemen en reden eruit te blijven. Zijn er geen boten of wagens, dan zal men reden vinden ze te vervaardigen en reden ze te verbieden.
Zijn er kurassen, dan zal men reden vinden ze om te gorden en reden ze af te leggen. Zijn er wapens, dan zal men reden vinden ze te tonen en reden ze te verbergen. Zijn er geen kurassen of wapens, dan zal men reden vinden ze te maken en reden ze te verbieden.
Keert men terug tot het gebruik van geknoopte touwtjes, dan zal men reden vinden zich toch weer van het schrift te bedienen en reden om het voorgoed te af te schaffen. Houdt men het bij het schrift, dan zal men reden vinden terug te keren tot geknoopte touwtjes en reden die voorgoed te verbieden.
Vind men zijn eten lekker, zijn kleding mooi, zijn woning vredig en zijn gebruiken prettig, dan zal men toch reden vinden iets anders te proberen. Zodra het nieuwe aanslaat, zal men reden vinden terug te keren tot het oude.
Ligt een buurland zo ver weg dat de hanen en honden van weerskanten elkaar niet kunnen horen, dan zal men reden vinden de banden aan te halen. Zoekt het volk van buurlanden elkaar op, dan zal het reden vinden de banden te verbreken.
Want het volk vindt overal reden voor. Maar nooit vindt het reden voor zijn reden, of daar weer reden voor.
Daarom houdt de wijze overal rekening mee, maar rekent hij nergens op.
-238-
Zie hoofdstuk 81 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Wie Tja heeft, sluit zich nergens voor af.
Hij sluit zich nergens in op.
Kennis?
Hij sluit zich er niet voor af.
Hij sluit zich er niet in op.
Meningen?
Hij sluit zich er niet voor af.
Hij sluit zich er niet in op.
Verklaringen?
Hij sluit zich er niet voor af.
Hij sluit zich er niet in op.
Theorieën?
Hij sluit zich er niet voor af.
Hij sluit zich er niet in op.
Begrippen?
Hij sluit zich er niet voor af.
Hij sluit zich er niet in op.
Woorden?
Hij sluit zich er niet voor af.
Hij sluit zich er niet in op.
Ideeën?
Hij sluit zich er niet voor af.
Hij sluit zich er niet in op.
Idealen?
Hij sluit zich er niet voor af.
Hij sluit zich er niet in op.
Gedachten?
Hij sluit zich er niet voor af.
Hij sluit zich er niet in op.
Gevoelens?
Hij sluit zich er niet voor af.
Hij sluit zich er niet in op.
Fantasieën?
Hij sluit zich er niet voor af.
Hij sluit zich er niet in op.
Ervaringen?
Hij sluit zich er niet voor af.
Hij sluit zich er niet in op.
Oordelen?
Hij sluit zich er niet voor af.
Hij sluit zich er niet in op.
Religies?
Hij sluit zich er niet voor af.
Hij sluit zich er niet in op.
Tradities?
Hij sluit zich er niet voor af.
Hij sluit zich er niet in op.
Rituelen?
Hij sluit zich er niet voor af.
Hij sluit zich er niet in op.
Praktijken?
Hij sluit zich er niet voor af.
Hij sluit zich er niet in op.
Wie Tja heeft sluit zich nergens voor af.
Zo vermijdt hij dwaasheid.
Hij sluit zich nergens in op.
Zo vermijdt hij wijsheid.
Sluit hij zich toch ergens in op,
dan sluit hij zich daar niet voor af.
Sluit hij zich toch ergens voor af,
dan sluit hij zich daar niet in op.
-239-
Zie hoofdstuk 81 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja heeft geen teller.
Hij telt niet meer mee.
Hij telt niet tot nul.1
Hij telt niet tot een.2
Hij telt niet tot twee.3
Hij telt niet tot niet-twee.4
Hij telt niet tot drie.5
Hij telt niet tot vier.6
Hij telt niet tot veel.7
Meester Tja heeft geen noemer
Hij noemt niet meer mee.
Hij spreekt niet van het Al.
Hij spreekt niet van het Zelf.
Hij spreekt niet van het Ene.
Hij spreekt niet van de Bron.
Hij spreekt niet van het Niets.
Hij spreekt niet van het Zijn.
Hij spreekt niet van het Licht.
Meester Tja heeft geen teller
en geen noemer.
Hij is een ongebroken breuk.
1 - Zoals de nihilist.
2 - Zoals de monist.
3 - Zoals de dualist.
4 - Zoals de non-dualist.
5 - Zoals de christen.
6 - Zoals de hindoe.
7 - Zoals de pluralist.
-240-
Zie hoofdstuk 81 van de Tao Te Tjing.
Meester Tja zegt:
Oppervlakkige woorden zijn logisch
Diepe woorden zijn tegenstrijdig
Onware woorden antwoorden
Ware woorden ontwoorden
Dwaze woorden ontwarren
Wijze woorden verwarren
Harde woorden verdoven
Zachte woorden verstillen
Grote woorden liegen
Kleine woorden lachen
En deze woorden?
Wie Tja heeft
pot niet op
Zijn leer is
Eeuwig
Leeg
-241-
-242-
Voor waarheidsjagers
Meester Tja zegt:
Kijk met beide ogen
en je zult dubbel zien
en van Waarheid spreken.
Maak van twee ogen tienduizend
en je zult facetten zien
en van Waarheid spreken.
Maak van twee ogen één
en je zult ondiepte zien
en van Waarheid spreken.
Maak van één oog geen
en je zult duisternis zien
en van Waarheid spreken.
Maak van je pijnappelklier een derde oog
en je zult de leegte van je geest zien
en van Waarheid spreken.
Iedereen heeft oog
voor de Waarheid.
Wie heeft er oog
voor zijn blinde vlek?
-243-
Meester Tja zegt:
Wie tja zegt
volgt de weg.
Wie tja zegt
volgt de weg
van de woorden.
Wie tja zegt
volgt de weg
van de woorden
die wegleiden.
Wie tja zegt
volgt de weg
van de woorden
die wegleiden
van de woorden.
Wie tja zegt
volgt de weg
van de woorden
die wegleiden
van de woorden
al zijn ze nooit weg.
-244-
Lijflied en loflied van Meester Tja
♪♪♪
Wie ik ben – tja!
Wat ik ben – tja!
Of ik ben – tja!
Tja!
Altijd tja!
Niets dan tja!
Tja!
Tja!
Tja!
♪♪♪
Waar ik ben – tja!
Waar ik vandaan kom – tja!
Waar ik heen ga – tja!
Tja!
Altijd tja!
Niets dan tja!
Tja!
Tja!
Tja!
♪♪♪
Wat ik moet doen – tja!
Wat ik moet laten – tja!
Of ik kan kiezen – tja!
Tja!
Altijd tja!
Niets dan tja!
Tja!
Tja!
Tja!
♪♪♪
Als ik zing – tja!
Als ik schreeuw – tja!
Als ik zwijg – tja!
Tja!
Altijd tja!
Niets dan tja!
Tja!
Tja!
Tja!
♪♪♪
Als ik lach – tja!
Als ik huil – tja!
Als ik sterf – tja!
Tja!
Altijd tja!
Niets dan tja!
Tja!
Tja!
Tja!
♪♪♪
geïnspireerd door het chassidische gebed ‘Dudelle’ van Levi Isaak van Berditschew.
-245-
En zo kom je terug.
Wie tja zegt
is weg.
Wie tja zegt
is helemaal weg.
Wie tja zegt
is helemaal weg
van de weg.
Wie tja zegt
is helemaal weg
van de weg
en dat was zijn weg.
Wie tja zegt
is helemaal weg
van de weg
en dat was zijn weg
en toen was hij weg.
Wie tja zegt
is helemaal weg
van de weg
en dat was zijn weg
en toen was hij weg
en zo kwam hij terug.
Wie tja zegt
is helemaal weg
van de weg
en dat was zijn weg
en toen was hij weg
en zo kwam hij terug
en nu is hij hier.
Wie tja zegt, is hier.
-246-
Meester Tja gaat uit zijn dak. Tweede van drie lofliederen op niet-weten.
Voorzanger: Wat is de grond zonder grond?
Koor: TJA!
Wat is de leer zonder leer?
TJA!
Wat is de zin zonder zin?
TJA!
Wat is de rust zonder rust?
TJA!
Wat is de vrede zonder vrede?
TJA!
Wat is de weg zonder weg?
TJA!
Wat is het doel zonder doel?
TJA!
Wat is het plan zonder plan?
TJA!
Wat is de wil zonder wil?
TJA!
Wat is de kracht zonder kracht?
TJA!
Wat is de nacht zonder nacht?
TJA!
Wat is de raad zonder raad?
TJA!
Wat is de daad zonder daad?
TJA!
Wat is de kijk zonder kijk?
TJA!
Wat is het rijk zonder rijk?
TJA!
Wat is de vorm zonder vorm?
TJA!
Wat is de leegte zonder leegte?
TJA!
Wat is het onderscheid zonder onderscheid?
TJA!
Wat is de eenheid zonder eenheid?
TJA!
Wat is de norm zonder norm?
TJA!
Wat is het oordeel zonder oordeel?
TJA!
Wat is het oord zonder oord?
TJA!
Wat is de poort zonder poort?
TJA!
Wat is het woord zonder woord?
TJA!
Wat is het dat de betoverde onttovert?
TJA!
Wat is het dat de onttoverde betovert?
TJA!
-247-
Meester Tja zegt:
Wie tja zegt, is.
Wie tja zegt, is heel.
Wie tja zegt, is helemaal.
Wie tja zegt, is helemaal hier.
Wie tja zegt, is hier helemaal.
Wie tja zegt, is hier helemaal thuis.
Wie tja zegt, is hier helemaal thuis,
al kent hij heg noch steg.
Wie tja zegt, is hier helemaal thuis,
al kent hij heg noch steg
en blijft hij onderweg.
Wie tja zegt, is hier helemaal thuis,
al kent hij heg noch steg
en blijft hij onderweg
zonder weg.
Wie tja zegt, is hier helemaal thuis,
al kent hij heg noch steg
en blijft hij onderweg
zonder weg
of huis.
-248-
De dans ontsprongen, ofwel het einde van het heen en weer. Laatste van drie lofliederen op niet-weten.
Lied voor voorzanger en koor
Zeg maar tja tegen onwetendheid.
Zeg maar tja tegen verlichting.
Zeg maar tja!
♪♪♪
Zeg maar tja tegen het relatieve.
Zeg maar tja tegen het absolute.
Zeg maar tja!
♪♪♪
Zeg maar tja tegen gehechtheid.
Zeg maar tja tegen onthechting.
Zeg maar tja!
♪♪♪
Zeg maar tja tegen de woorden.
Zeg maar tja tegen de stilte.
Zeg maar tja!
Zeg maar tja tegen je karma.
Zeg maar tja tegen de dharma.
Zeg maar tja!
♪♪♪
Zeg maar tja tegen je kennis.
Zeg maar tja tegen niet-weten.
Zeg maar tja!
♪♪♪
Zeg maar tja tegen je verdriet.
Zeg maar tja tegen je vreugde.
Zeg maar tja!
♪♪♪
Zeg maar tja tegen de oorlog.
Zeg maar tja tegen de vrede.
Zeg maar tja!
♪♪♪
Zeg maar tja tegen de hel.
Zeg maar tja tegen de hemel.
Zeg maar tja!
♪♪♪
Zeg maar tja tegen je onrust.
Zeg maar tja tegen je rust.
Zeg maar tja!
♪♪♪
Zeg maar tja tegen het doen.
Zeg maar tja tegen het laten.
Zeg maar tja!
♪♪♪
Zeg maar tja tegen het leven.
Zeg maar tja tegen de dood.
Zeg maar tja!
♪♪♪
Zeg maar tja tegen de vorm.
Zeg maar tja tegen de leegte.
Zeg maar tja!
♪♪♪
Zeg maar tja tegen samsara.
Zeg maar tja tegen nirwana.
Zeg maar tja!
♪♪♪
Zeg maar tja tegen het vele.
Zeg maar tja tegen het ene.
Zeg maar tja!
♪♪♪
Zeg maar tja tegen het doel.
Zeg maar tja tegen de weg.
Zeg maar tja!
♪♪♪
Zeg maar tja tegen het ego.
Zeg maar tja tegen het zelf.
Zeg maar tja!
♪♪♪
Zeg maar tja tegen je yin.
Zeg maar tja tegen je yang.
Zeg maar tja!
♪♪♪
Zeg maar tja tegen je ja.
Zeg maar tja tegen je nee.
Zeg maar tja tegen je tja.
Zeg maar tja!
-249-
Meester Tja zegt:
Een berekenend koopman verbergt zijn schatten en doet zich voor als een armoedzaaier, maar de wijze toont vrijmoedig zijn onwetendheid.
Meer heeft zijn wijsheid niet om het lijf.
-250-
-251-
Zeg maar tja tegen je Tja.
Meester Tja heeft vele namen en gezichten, vele kaften en titels, vele maten en gewichten, maar slechts één boodschap: geen boodschap.
Niet-weten is vereenzelviging met het tja, dat wil zeggen, het einde van iedere vereenzelviging, ook met niet-vereenzelvigen.
Het einde van vereenzelviging is het einde van het ik, het einde van niet-ik, het einde van de illusie, het einde van de werkelijkheid, het einde van het ja, het einde van het nee, het einde van het tja en het einde van het einde.
Wat dan wel een nieuw begin zal zijn.
Maar waarvan?
-252-
Resumé van het gedachtegoed van Meester Tja in zijn eigen woord.
‘Als ik u vraag naar de Heilige Vader, de Heilige Zoon, de Heilige Geest, de Heilige Drie-eenheid, JWHW, Allah, Brahman, Parabrahman, Atman, Anatman, de Logos, het numineuze, het pleroma, de onnoemelijke, Zeus en zo, wat zegt u dan?’
‘Tja.’
‘Is dat uw woord voor God of weet u het gewoon niet?’
‘Tja.’
‘Als ik u vraag naar de bron, de grond, volmaaktheid, het goede, het licht, het iets, het zijn, het ik-ben, het over-bestaande, het worden, het eendere, het zelf-identieke, de aseïteit, het ene, het al, hét, dit, dat, het ultieme, het absolute, het oneindige, het over-oneindige en zo, wat zegt u dan?’
‘Tja.’
‘Is dat uw naam voor het hoogste of weet u het gewoon niet?’
‘Tja.’
‘Als ik u vraag naar het niets, niet-iets, kosmisch bewustzijn, vol-ledigheid, geen-geest, geen-zelf, inessentie, sunyata en zo, wat zegt u dan?’
‘Tja.’
‘Is dat uw woord voor leegte of weet u het gewoon niet?’
‘Tja.’
‘Als ik u vraag naar meditatie, inkeer, gebed, devotie, contemplatie, ascese, caritas, het werk, autolyse, het kleine voertuig, het grote voertuig, de weg van het hoofd, de weg van het hart en zo, wat zegt u dan?’
‘Tja.’
‘Is dat uw woord voor de weg of weet u het gewoon niet?’
‘Tja.’
‘Als ik u vraag naar de innerlijke waarheid, het ultieme weten, het diepste inzicht, zelfkennis, de wijsheid zonder wijsheid, de wijsheid voorbij alle wijsheid, de eeuwige wijsheid, de kennis zonder leraar, de woorden voorbij de woorden, datgene wat geen oog kan zien en geen oor kan horen, de dharma, prajnaparamita en zo, wat zegt u dan?’
‘Tja.’
‘Is dat uw woord voor wijsheid of weet u het gewoon niet?’
‘Tja.’
‘Als ik u vraag naar wu wei, niet doen, doende niet doen, meegaan met de stroom, overgave, overlaten, meedrijven, meewaaien, aanvaarding, onthechting, willoosheid en zo, wat zegt u dan?’
‘Tja.’
‘Is dat uw woord voor loslaten of weet u het gewoon niet?’
‘Tja.’
‘Als ik u vraag naar de apocalyps, het einde der tijden, nietiging, ontlediging, het eschaton, de kleine dood, de grote dood, ontwording, niet-zijn en zo, wat zegt u dan?’
‘Tja.’
‘Is dat uw woord voor het einde of weet u het gewoon niet?’
‘Tja.’
‘Als ik u vraag naar eenvoud, eerlijkheid, nederigheid, zelfloosheid, altruïsme, mededogen, dankbaarheid, spontaniteit, directheid, authenticiteit, mindfulness, aandachtigheid, in het moment zijn en zo, wat zegt u dan?’
‘Tja.’
‘Is dat uw woord voor levenskunst of weet u het gewoon niet?’
‘Tja.’
‘Als ik u vraag naar de hemel, utopia, eldorado, elysium, het koninkrijk der hemelen, nirwana, het hier-en-nu, dit, gene zijde en zo, wat zegt u dan?’
‘Tja.’
‘Is dat uw woord voor het paradijs of weet u het gewoon niet?’
‘Tja.’
‘Als ik u vraag naar innerlijke vrede, sereniteit, onverstoorbaarheid, gelijkmoedigheid, ataraxia, apatheia, contenance, laconisme, gelatenheid, lijdzaamheid, berusting, flegma, indifferentie en zo, wat zegt u dan?’
‘Tja.’
‘Is dat uw woord voor gemoedsrust of weet u het gewoon niet?’
‘Tja.’
‘Als ik u vraag naar satori, kensho, samadhi, jhana, extase, epectase, exaltatie, de unio mystica, henosis, unitus, collectus en zo, wat zegt u dan?’
‘Tja.’
‘Is dat uw woord voor de eenheidservaring of weet u het gewoon niet?’
‘Tja.’
‘Als ik u vraag naar non-dualiteit, indifferentie, epoche, agnose, niet oordelen, keuzeloos gewaarzijn en zo, wat zegt u dan?’
‘Tja.’
‘Is dat uw woord voor neutraliteit of weet u het gewoon niet?’
‘Tja.’
‘Als ik u vraag naar openheid, ruimte, ontvankelijkheid, acceptatie, mededogen, medemenselijkheid, compassie, kanzeon, kwannon, avalokiteshvara en zo, wat zegt u dan?’
‘Tja.’
‘Is dat uw woord voor liefde en mededogen of weet u het gewoon niet?’
‘Tja.’
‘Als ik u vraag naar het hier-en-nu, het eeuwige heden, dit ogenblik, het onvergankelijke, het ongeborene, het tijdloze, de onbewogen beweger, de eerste oorzaak, het onveranderlijke en zo, wat zegt u dan?’
‘Tja.’
‘Is dat uw woord voor het eeuwige of weet u het gewoon niet?’
‘Tja.’
‘Als ik u vraag naar je oorspronkelijke gezicht, je ware aard, je hogere ik, de geest, het zelf, je boeddhanatuur, big mind, essentie en zo, wat zegt u dan?’
‘Tja.’
‘Is dat uw woord voor ons diepste wezen of weet u het gewoon niet?’
‘Tja.’
‘Als ik u vraag naar realisatie, verwezenlijking, zelfverwerkelijking, transcendentie, bewustwording, ontwaken, illuminatie, helderheid, thuiskomen en zo, wat zegt u dan?’
‘Tja.’
‘Is dat uw woord voor verlichting of weet u het gewoon niet?’
‘Tja.’
‘Als ik u vraag naar de ongrond, het wonder, het raadsel, het onkenbare, het onbekende, het onbegrijpelijke, het oneindige, het bovenzinnelijke, het bovenrationele, het onzegbare, het ondenkbare, het onvoorstelbare, het verbijsterende, het totaal vreemde, het gans andere, differantie, archè, het onzegbare, het onuitsprekelijke, het onnoemelijke, het ineffabele en zo, wat zegt u dan?’
‘Tja.’
‘Is dat uw woord voor het mysterie of weet u het gewoon niet?’
‘Tja.’
‘Als ik u vraag naar het scepticisme, pyrronisme, relativisme, subjectivisme, structuralisme, post-structuralisme, postmodernisme, amoralisme, fatalisme, cynisme, stoïcisme, nihilisme, agnosticisme, atheïsme, obscurantisme en zo, wat zegt u dan?’
‘Tja.’
‘Is dat uw woord voor de waarheid of weet u het gewoon niet?’
‘Tja.’
‘Als ik u vraag naar agnose, dwijsbegeerte, groot uitzicht, de lege leer, mySstiek, de weetnietgeest, weetnietkunde, weteloosheid, wis-kunde en zo, wat zegt u dan?’
‘Tja.’
‘Is dat uw woord voor niet-weten of weet u het gewoon niet?’
‘Tja.’
-253-
De Tao Te Tjing is het oudste en meest bekende werk van het taoïsme.
Het taoïsme is een van de drie hoofdreligies van China, naast het confucianisme en het boeddhisme (chan).
Twee andere hoofdwerken van het taoïsme zijn de Zhuangzi en de Liezi. Het grootste verschil tussen deze boeken en het eerste is dat er wat te lachen valt.
De Tao Te Tjing is een dodelijk ernstig boekje vol spreuken, vergelijkingen, redeneringen en volkswijsheden. Hij wordt toegeschreven aan ene Laozi uit de zesde eeuw voor ene Christus.
Zo klein als het is, bestaat het zelf weer uit twee boekjes, eentje van 37 hoofdstukjes, de Tao Tjing (het boek van de Tao), en eentje van 44 hoofdstukjes, de Te Tjing (het boek van de deugd).
De Tao Tjing leert dat het universum wordt gereguleerd door de Tao, een spontaan, natuurlijk, universeel en tijdloos principe dat je niet kan kennen maar wel kan leven.
De Tao laat zich nooit in woorden vangen en kan alleen begrepen worden in de geest van niet-weten.
De Te Tjing leert dat ware deugd, Te, niets forceert en volledig is afgestemd op de onkenbare Tao.
Het leven laat zich nooit in regels vangen en kan alleen geleefd worden in de geest van niet-doen.
Tjing betekent boek.
Tao Te Tjing = het boek van niet-weten en niet-doen.
-254-
‘De Eeuwige Tao kan niet in woorden worden uitgedrukt’, heet het in hoofdstuk 1 van de Tao Te Tjing. Wie dat boek van begin tot eind doorworstelt kan het daar alleen maar mee eens zijn. De auteur is het in elk geval niet gelukt.
Voor westerlingen begint de ellende meteen al bij de titel. Zo wordt het boekje niet alleen de Tao Te Tjing genoemd, maar ook de Tao-tê-tjing, Tao Te Ching, Tao Te King, Tau-te-tsjing, Tau Teh Tsjing, Dao De Jing, Daodejing, Lao Zi, Laozi…
Al die aliassen hebben we in de eerste plaats te danken aan het zogeheten transliteratieprobleem. Geschreven Chinees is namelijk niet gebaseerd op letters maar op ideogrammen, gestileerde tekeningetjes, die eerst in letters moeten worden omgezet voor wij ze kunnen lezen.
Hoe doe je dat? Hoe beeld je duizenden ideogrammen af op 26 letters? In hoeverre laat je je daarbij leiden door de Chinese uitspraak, en door wiens uitspraak van welke van de vele Chinese talen en dialecten, oud en nieuw?
Ooit werden Chinese tekens omgezet in Romeinse op grond van de uitspraak in de eigen taal naar het inzicht van de individuele vertaler. Daarna volgde het transcriptiesysteem van Wade-Giles en sinds de jaren vijftig promoot de Chinese regering het hanyu-pinyin, een soort esperanto voor potjeschinees, bedoeld als wereldwijde standaard voor geschreven transcripties.
Door die uniforming van de schrijfwijze komt de regionale uitspraak verder van het origineel af te staan. Zo zal een Nederlander ‘Beijing’ van nature anders uitspreken dan een Portugees of een Schot.
Alle pogingen tot standaardisatie ten spijt hebben juist de oude, individuele transcripties wortel geschoten in hoofden, catalogi en (woorden)boeken.
‘Tao’ en ‘taoïsme’ zijn bijvoorbeeld opgenomen in de Woordenlijst der Nederlandse taal, het Groene Boekje en de Dikke Van Dale. Dat verander je niet van de ene dag op de andere.
Vandaar dat Nederland in tegenstelling tot een aantal andere Europese landen (nog) niet is overgestapt op de pinyinvarianten ‘Dao’ en ‘daoïsme’.
Vandaar dat het boek dat je nu leest het Witboek Taoïsme heet en niet het Witboek Daoïsme.
Vandaar dat ik de Daodejing hier consequent de Tao Te Tjing noem.
Om de verwarring compleet te maken wordt de Tao Te Tjing vaak vernoemd naar de vermeende auteur, meester Lao.
Het kan ook zijn dat de auteur vernoemd is naar het werk, daar zijn de geleerden het niet over eens.
En wat is eigenlijk de correcte schrijfwijze voor meester Lao?
Kristofer Schipper noemt hem Lao Zi, letterlijk Lao Meester, Meester Lao dus, en zo heet ook Schippers vertaling van de Tao Te Tjing: Lao Zi.
Jan de Meyer vindt dat je Laozi moet schrijven, aan elkaar dus, net als bij Janszoon en Koningsdochter.
Kortom, verwarring alom, en dan hebben we het alleen nog maar over de titel en de auteur.
-255-
De Tao Te Tjing bestaat uit 81 hoofdstukjes. Een van de kortste hoofdstukken, nummer 71, is mijn favoriet. Daar staat in klassiek Chinees:
知不知上、不知知病。夫唯病病、是以不病。聖人不病、以其病病。是以不病
Kristofer Schipper vertaalt het zo:
Weten dat je niet weet, dat is het hoogste.
Dit niet weten, dat is een kwaal.
De wijze, door deze kwaal als een kwaal te beschouwen, is hiervan gevrijwaard.
Want alleen op deze manier kun je aan de kwaal ontkomen.
Henri Borel vertaalt het zo:
Te weten dat wij niet weten is superieur.
Niet te weten en denken te weten is de ziekte van de mensen.
Als men om deze ziekte lijdt, zal men haar ontkomen.
De Wijze heeft deze ziekte niet, juist omdat hij er het lijden van weet.
Daarom is hij er niet ziek van.
Hoofdstuk 71 over niet-weten is voor mij de essentie van de Tao Te Tjing, het wezen van Tao, de kern van het taoïsme en de (on)grond van niet-doen.
De eerste twee regels van hoofdstuk 71 vind ik het mooist:
Weten dat je niet weet, dat is het hoogste.
Dit niet weten, dat is een kwaal.
In het Chinees:
知不知上、不知知病。
In pinyin:
Zhī wùzhī shàng, wùzhī zhī bìng
Letterlijk vertaald:
weten (知) niet (不) weten (知) op (上)
niet (不) weten (知) weten (知) ziek (病)
dus:
weten niet weten op
niet weten weten ziek
Voor mij is dit zelfs in het Nederlands Chinees. Het is een wonder dat vertalers er kaas van konden maken, of moet ik zeggen loempia, zoals Schipper hierboven en Burggraaff hieronder:
Van weten naar niet weten dat is het beste.
Van niet weten naar weten, dat is dom.
En Ir. Blok:
Weten het niet-weten, dat is hoog.
Niet weten het weten, dat is een ziekte.
Omdat een simpele nevenschikking als weten niet weten niet-Chinezen in verwarring brengt, wordt 知不知 vaak vertaald als wetend niet-weten of weten zonder weten, en is 不知 kortweg niet-weten gaan heten.
De uitdrukkingen ‘wetend niet-weten’ en ‘weten zonder weten’ zijn gebaseerd op een innerlijke tegenspraak en heten daarom oxymorons.
Het oxymoron is voor apofatische sprekers een onmisbare stijlfiguur.
De term ‘niet-weten’ kan je zien als een verkorte vorm ofwel een ellips van het oxymoron ‘wetend niet-weten’.
Weet je dat ook weer.
Er zijn verschillende varianten van de Tao Te Tjing overgeleverd in verschillende volgordes. Wat de oorspronkelijke volgorde was weet niemand. Als ik de auteur of samensteller was geweest zou ik zeker met hoofdstuk 71 zijn geëindigd.
Ik zou er ook mee begonnen zijn. Dan hadden we nu een broodje niet-weten gehad, belegd met wijsheid. Een grote haak met een klein stukje aas. Voedzaam en toch smakelijk. Goede stoelgang verzekerd.
In plaats daarvan hebben we een broodje wijsheid belegd met niet-weten. Zoveel lokaas, zo’n klein haakje! Obstipatie verzekerd, wijsheid gaat door de maag en de darmen zitten met de gebakken peren.
-256-
De taoïstische uitdrukkingen wu wei, niet-doen, en wei wuwei, doen zonder doen of doende niet-doen, raken langzaam ingeburgerd in het Nederlandse taalgebied.
Niet dat ze opgenomen zijn in de standaard woordenlijst maar ze hebben het al wel tot lemma in de Wikipedia geschopt.
Niet-weten en weten zonder weten of wetend niet-weten kan je op analoge wijze romaniseren tot wuzhi en zhi wuzhi.
Klinkt goed, vind ik, maar geen mens die het snapt. Je hebt er dus niks aan, behalve voor jezelf en onder ons.
Als je ‘weten’ niet gebruikt als zelfstandig naamwoord (‘kennis’) maar als een werkwoord (‘kennen’) dan luiden de transcripties in pinyin bùzhī en zhī bùzhī. Dat lijkt helemaal nergens op.
Doet me denken aan een taoïstisch boekje uit de negende eeuw getiteld Wunengzi.
Wu betekent ‘niet’, neng ‘kunnen’ en zi ‘meester’, als in Laozi, Zhuangzi, Liezi, Linzi (Meester Lao, Meester Zhuang, Meester Lie, Meester Lin).
Dat boekje, Wunengzi, heet dus eigenlijk Meester Nietskunner.
Volgens de vertaler, Jan De Meyer, was Wunengzi bij de keuze van zijn naam geïnspireerd door een andere taoïst, Wang Ji (590-644), die zichzelf Wuxinzi noemde: Meester Zonder Geest of Meester Zondergeest of Zondergeestmeester.
Nu vraag ik me af of ik mezelf voortaan Wuzhizi zal noemen, Meester Zonder Weten.
Beter nog, Weetniet Zonder Meester.
Ik bedoel natuurlijk, Nietmeester Weetniet.
Of weet je wat?
Zeg maar gewoon Hans.
-257-
Volgens de overlevering is de Tao Te Tjing geschreven door Laozi (lao: oud, zi: meester, Oude Meester dus), ook wel Oude Langoor genoemd.
Lange oorlellen zijn een teken van hoge ouderdom en hoge ouderdom is een taoïstisch ideaal, vraag me niet waarom.
Over Laozi is niets met zekerheid bekend, en niets met onzekerheid, ook niet over de lengte van zijn oorlellen, behalve dat hij de dingen die hij heeft gezegd naar eigen zeggen liever niet had gezegd.
Weten dat je niet weet is volgens hem immers hoog – of zou hij dat liever ook niet gezegd hebben?
De geschiedenis van het vroege taoïsme is voor eeuwig in nevelen gehuld; in de wolk van niet-weten, zoals een mystiek traktaatje uit de middeleeuwen het noemt, zeg maar gerust wolkbreuk.
Voor ons lijkt het alsof de Tao Te Tjing uit de lucht is komen vallen maar die kans is klein, temeer daar de vermeende schrijver pas na het verschijnen van zijn boekje is vergoddelijkt en wie had het anders naar beneden moeten gooien.
Over de geschiedenis van niet-weten bestaan sowieso veel misverstanden:
Dat het uitsluitend het domein zou zijn van Japanse zenboeddhisten.
Dat het uitsluitend het domein zou zijn van Chinese taoïsten, van wie de chanboeddhist, en later de zenboeddhist, het dan weer afgekeken zouden hebben.
Dat het uitsluitend het domein zou zijn van mystici.
Dat het uitsluitend het domein zou zijn van sceptici.
Dat het uitsluitend het domein zou zijn van postmodernisten.
Allemaal onzin – niet-weten is van alle tijden en plaatsen.
-258-
Hoe stel je vast of niet-weten (of wat dan ook) het domein is van een bepaalde tijd of plaats?
Simpel: dat lukt je nooit.
Hoeveel oudere teksten of tekstfragmenten in hoeveel verschillende talen zou je daarvoor wel niet moeten controleren?
Hoeveel nieuwe oude teksten zullen archeologen in de toekomst nog opduikelen in potten, gaten, grotten en graven?
Hoeveel gedachten over niet-weten zijn er al gedacht maar niet gedeeld of opgeschreven?
Vaststellen of niet-weten (of wat dan ook) van alle tijden en plaatsen is kan je ook wel vergeten, en wat maakt het ook uit.
Voor degenen die het niet-weten onder Chinese vlag willen laten varen heb ik oud nieuws.
Ongeveer in hetzelfde tijdvak dat de Tao Te Tjing tot stand kwam, schreef de Griekse filosoof Plato de dialoog Apologie, waarin hij de filosoof Socrates laat zeggen:
Wat ik niet weet meen ik niet te weten.
Vaak wordt deze orakelspreuk geparafraseerd als:
Ik weet alleen maar dat ik niets weet.
Een dubieuze vereenvoudiging en sowieso niet iets waarvoor je je achter een wijsgeer verschuilt.
Wat Socrates werkelijk over niet-weten gezegd heeft en in welke bewoordingen, aangenomen dat hij er werkelijk iets over gezegd heeft, is onbekend.
Voor zover ik weet heeft hij nooit iets opgeschreven, al is dat evenmin met zekerheid vast te stellen.
Plato kon hem dus alle woorden in de mond leggen die hij maar wilde – een eeuwenoud procedé ter vergroting van je eigen geloofwaardigheid waarvan ook de taoïstische traditie zich graag bedient.
Eerlijk gezegd zou ik er zelf ook niet vies van zijn, maar wat moet een agnost met geloofwaardigheid?
-259-
Het Griekse scepticisme vond zijn hoogtepunt én zijn Waterloo misschien al in het denken van de wijsgeer Pyrrho van Elis (circa 360-270 voor Christus).
Deze pyromaan stak liever andermans geschriften in de brand dan zelf iets te schrijven.
Net als Socrates heeft hij niets anders nagelaten dan schoorvoeten in het werk van navolgers, vooral in dat van Sextus Empiricus.
Pyrrho staat erom bekend dat hij zelfs weigerde te bevestigen dat hij niets wist. Dat komt aardig in de buurt van mijn eigen favoriete formulering van agnose – zelfs niet weten van niet-weten – en gaat een stapje verder dan ‘weten niet weten op.’
Nou, stapje, zeg maar gerust een reuzenstap, waarmee het niet-weten wegbeent van zijn eigen ketenen nog voor ze zijn gesmeed.
Dichterbij niet-weten kan je met woorden denk ik niet komen, poëzie daargelaten, want alles wat je erover beweert, bevestigend of ontkennend, behoort per definitie tot het weten.
Ook dat niet weten het weten een ziekte is bijvoorbeeld, en weten het niet weten hoog.
Wie zoiets zegt, deelt mensen in in ziek en gezond, wetend en niet-wetend, laag en hoog.
Op grond van dergelijke ogenschijnlijk onschuldige onderscheidingen ga je jezelf algauw als een wijze zien, een messias, een verlosser van de mensheid, de langverwachte stichter van het koninkrijk der hemelen op aarde.
Waar hebben we dat meer gehoord.
-260-
Wie ik ook nog even wil noemen in verband met niet-weten is Sengtsan, de derde chan-patriarch, een landgenoot van Oude Langoor die leefde in de tiende eeuw na Plato:
Maak je ook maar het kleinste onderscheid, dan wijken hemel en aarde oneindig ver uiteen.
Dat schreef hij in De Grote Weg, verzen over de geest van vertrouwen, althans volgens degenen die erop vertrouwen dat hij de schrijver was.
De arme man had het nog niet gezegd of hemel en aarde weken oneindig ver uiteen, het Zelf straft meteen, had hij maar geen onderscheid moeten maken tussen wel en geen onderscheid maken.
In diezelfde geest van vertrouwen zei Sengtsan:
Hou op met praten en denken en er is niets dat je niet zal begrijpen.
Hij zal er dus wel niets van begrepen hebben.
Zelf heb ik meer fiducie in de geest van wantrouwen van chanmeester Linji.
‘Geloof niets van wat ik zeg’, zei die telkens weer, maar niemand geloofde hem, hijzelf nog het minst, jij?
Lees ook Klein abc van de Grote Weg van Sengtsan.
-261-
De ondertitel van dit Witboek Taoïsme luidt ‘Meester Tja en de Tao van niet-weten’.
Nu zijn er tegenwoordig heel wat boeken, tijdschriftartikelen en websites met ‘de Tao van’ in de (onder)titel, en het worden er steeds meer:
De Tao van leiderschap, de Tao van de liefde, de Tao van het boogschieten de Tao van de wijsheid, de Tao van de fysica, de Tao van Poeh, de Tao van Toonder, de Tao van zen, de Tao van de landbouw, de Tao van het dirigeren, de Tao van de man, de Tao van de vrouw, de Tao van seksualiteit, de Tao van topsport, de Tao van het coachen, de Tao van het struinen en zo voort, ik verzin het niet, kijk maar op internet.
Het verband met het taoïsme is vaak ver te zoeken, ze doen eerder aan new age en Happinez denken. Het gaat erom je geest leeg te maken, je ego af te leggen, in de ‘flow’ of ‘the zone’ te geraken, één te worden met je doel of tegenstander, meer te genieten, gelukkiger te worden, je prestaties te verbeteren, je productiviteit te verhogen, effectiever en efficiënter te worden, meer winst te maken, de concurrentie de loef af te steken, je macht te vergroten, je angsten te overwinnen, successen te behalen, lof te oogsten, vitaler te worden, vrienden te verwerven, vriendschappen te verdiepen en zo voort, ik verzin het niet, kijk maar op internet.
Met ‘de Tao van’ wordt kennelijk ‘het geheim van’ of ‘de kunst van’ bedoeld. Het geheim waarin jij mag delen, de kunst die jij je eenvoudig eigen kan maken en waarmee je iedereen versteld doet staan.
Er zit wel een addertje onder het gras. De maakbare mens is money. Het gaat in bovenstaande voorbeelden niet om vrijblijvende geschenken van gulle gevers die het beste met je voorhebben, maar om winstgevende producten – boeken, bijeenkomsten, lezingen, cursussen, retraites, seminars.
Hoe verkoop je spulletjes en diensten? Met een exotisch woord, Tao in dit geval. Kunst kan je dat niet noemen maar een kunstje toch wel. Een oud kunstje, een koud kunstje.
De Tao van Marketing – ik zou er een boek over schrijven als het al niet bestond.
Tieten zijn uit, mystiek is in, orakel ik daarin.
Wijs maken ze ons niet maar ze maken ons toch maar mooi van alles wijs, de naamloze reclamemakers en talloze andere beoefenaars van het oudste beroep ter wereld.
Ik weet niet hoe het met de jouwe gesteld is maar mijn kop gonst ervan na zestig jaar, ik lijk wel dement.
Jezus redt, op de markt is mijn gulden nog steeds een daalder waard en Popla blijft mijn graal, al word ik admiraal.
Hoezeer ik er ook van baal, ik doe het de hooggeëerde adverteerders niet na. Zo oreer ik er als weetniet nu al dertien jaar op los en nog steeds heb ik niemand iets wijs weten te maken, mezelf ook niet, dit ook niet.
Je hoeft geen kapitalist of cynicus te wezen om in te zien dat er in religies fantastische bedragen omgaan. Het Vaticaan is schat- en schatrijk geworden van de blijde boodschap. Christendom, jodendom, islam, hindoeïsme, boeddhisme, scientology – overal valt wel een slaatje uit te slaan. Waarom dan niet uit het taoïsme?
Er is zelfs een uitdrukking voor de vermarkting van de geest: spiritueel materialisme. Het woord is zowel van toepassing op de kooplui die er materieel beter van (hopen te) worden als op de kopers die er spiritueel beter van (hopen te) worden.
De term ‘spiritueel materialisme’ is bedacht of gepopulariseerd door de Tibetaanse boeddhist, drinkebroer en seksverslaafde Chögyam Trungpa.
Hij heeft er begin jaren zeventig lezingen over gegeven en daar een boek van gemaakt, Cutting through spiritual materialisme (Spiritueel materialisme doorsnijden), dat nog steeds lekker verkoopt.
Noch het boek noch het boeddhisme heeft kunnen voorkomen dat deze elfde incarnatie van een verlichte lama, dharmahouder in de traditie van zowel de kagyu- als de nyingmalijn en grondlegger van de internationale shambala-organisatie, op achtenveertigjarige leeftijd overleed.
Niet aan wijsheid, niet aan deugdzaamheid, niet aan perfectie, niet aan onthechting en niet aan onthouding maar aan levercirrose. Op naar de volgende incarnatie.
Wie weet ben ik die volgende incarnatie. Aan de ondertitel van het Witboek Taoïsme zal het alvast niet liggen.
-262-
Voor de meeste niet-Aziaten is het taoïsme een antieke Chinese filosofie. In Azië is het taoïsme een mysteriereligie voor ingewijden – een esoterische cultus.
Onder een cultus versta ik een accumulatie van beeldjes, dingetjes, woordjes, liedjes, verhaaltjes, spreuken, zeden, geschriften, iconen, symbolen, rituelen, feesten, praktijken, heiligen, halfgoden, goden enzovoort onder een gemeenschappelijke naam.
Cultussen zijn van alle tijden en plaatsen, denk maar aan het animisme, het hermetisme, het mandeïsme, het totemisme, de vrijmetselarij, de Hare Krishna en scientology. Ze kunnen in de loop der eeuwen ongelooflijk ingewikkeld worden.
De taoïstische cultus is een van de oudste en doet qua complexiteit niet onder voor het katholicisme waarmee ik zelf ben opgegroeid of het Tibetaanse hooglandboeddhisme dat nog barokker is dan de barok.
Wie meent dat het taoïsme uitblinkt door eenvoud moet Tao, de levende religie van China van Kristofer Schipper er maar eens op naslaan. Zelf was ik al na 3 bladzijden de draad kwijt. Na 30 bladzijden wist ik niet eens meer wat ik kwijt was en het onbestemde gevoel van zwalken over een vreemde planeet is de volle 300 bladzijden gebleven.
Kenmerkend voor esoterie is het achterhouden van kennis. Waar kennis wordt achtergehouden ontstaat afstand tussen een elite van ingewijden, de priesters, en een massa van oningewijde buitenstaanders, de leken, die voor hun zielenheil betalen met geld, goederen en diensten.
Een schoolvoorbeeld van esoterisch boeddhisme is zen (chan), dat ontstaan is in China op een voedingsbodem van taoïsme en confucianisme. Zen maakt aanspraak op een geheime transmissie van hart tot hart van een transcendente waarheid voorbij de woorden.
Zen is lang niet zo ingewikkeld als het taoïsme maar als je voor het eerst een zendo bezoekt of een sesshin bijwoont is de kans groot dat je je een buitenstaander voelt.
In zen duurt het jaren of decennia voor je er helemaal bijhoort, als je het al mag meemaken. Dat bepaal je niet zelf; alleen degenen die transmissie hebben gekregen en opgenomen zijn in de ketchimyaku, de stamboom of ‘lineage’, hebben het recht om er anderen aan toe te voegen. Het zijn zenmeesters die zenmeesters aanstellen.
Dankzij deze protectionistische praktijk, die aan de middeleeuwse gilden herinnert, blijft de priesterlijke macht van generatie op generatie in handen van de eigen spirituele factie.
Nog exclusiever dan zen is het taoïsme, waarin het meesterschap is voorbehouden aan bepaalde families. Net als adellijke titels is de taoïstische meestertitel erfbaar, niet verwerfbaar.
Zo mocht de eerste westerse taomeester Kristofer Schipper pas geïnitieerd worden nadat hij als zoon was geadopteerd door zijn Thaise leermeester. Geen bloed zo blauw als taobloed.
-263-
Waar kennis niet wordt achterhouden maar voor iedereen toegankelijk is, spreken we van exoterie in plaats van esoterie.
In het westen is het taoïsme geen esoterische praktijk maar een exoterische filosofie – een leer waarvan je kennis kan nemen door er erover te lezen en erover na te denken.
Om het taoïsme als exoterisch gedachtegoed te onderscheiden van het taoïsme als esoterische praktijk, kan je het eerste beter taoïstische filosofie of filosofisch taoïsme of westers taoïsme of exoterisch taoïsme of welke term je ook maar geschikt acht om te verwijzen naar het wijsgerig stelsel, of liever non-stelsel, van de drie oudste canonieke werken, Laozi, Zhuangzi en Liezi.
Dat klinkt overzichtelijker dan het is. Al vroeg waren taoïstische filosofen het bijna nergens over eens. In de Zhuangzi is sprake van wel ‘honderd’ scholen – taoïstische in het bijzonder of filosofische in het algemeen, dat valt uit de context niet op te maken.
De drie oerboeken van het taoïsme zijn geen strak gecomponeerde monografieën maar overlappende en inconsistente pastiches van overwegend korte teksten van mogelijk meerdere of vele auteurs.
Ze zijn geleidelijk ontstaan in de loop van vermoedelijk enkele eeuwen, bevatten veel herhalingen en variaties en vertonen weinig samenhang. Je kan de stukjes daarom rustig door elkaar lezen, dan hou je het nog langer vol ook, ik tenminste wel.
In deze werken, die lezen als een kroniek van een onnavolgbare orale geschiedenis, heeft het taoïsme al zoveel gezichten dat je de kop niet meer van de kont kan onderscheiden. Zoveel koekoeken hebben hun eieren erin gelegd dat de bodem uit het nest is gevallen.
Interpolatie, heet dat met een net woord, of assimilatie of eclecticisme. Hoe je het ook noemt, taoïstische wijsbegeerte is van meet af aan een amalgaam dat alle gaatjes vult.
Zo zijn sommige stukjes ronduit anarchistisch, andere ronduit legalistisch. Sommige zijn ronduit sceptisch, andere ronduit dogmatisch. Sommige zijn non-conformistisch, andere reactionair, sommige socialistisch, andere kapitalistisch, sommige nihilistisch, andere confucianistisch, sommige fatalistisch, andere activistisch, sommige hedonistisch, andere ascetisch, sommige intellectualistisch, andere obscurantistisch, sommige sofistisch, andere absurdistisch enzovoort.
Door selectief lezen kan iedereen zichzelf terugvinden in het taoïsme, zelfs Meester Tja.
Wie alles leest vindt niets.
-264-
Het begrip ‘Tao’ wordt vaak vertaald als de Weg, maar er zijn ook schrijvers die het liever onvertaald laten, zoals Kristofer Schipper in zijn bezorging van de klassieker Zhuang Zi en de nog klassiekere Lao Zi.
De afwezigheid van definities is het meest fundamentele kenmerk van de Chinese religie, stelt hij, en de Tao is per definitie ondefinieerbaar. Wat hem er niet van weerhoudt toch een poging te wagen.
Zo definieert hij in de inleiding van Zhuangzi de Tao als ‘de ultieme ratio’ en schrijft hij in Tao, De levende religie van China, 1988 (p13):
Als transcendentaal en tegelijk immanent principe van het heelal is de Tao onnoembaar, ongrijpbaar en toch in alles aanwezig. Het gaat echter om veel meer dan een principe. De eerste betekenis van het teken voor Tao is weg: de onderstroming in de mutatie en de transformatie van alle dingen, het spontane proces dat de natuurlijke cyclus van het heelal bepaalt.
Eerlijk gezegd snap ik hier geen jota van. Zou hij soms het ‘ene’ bedoelen? Nou, nee:
Maar laten we niet de fout begaan dit begrip van eenheid ook op de Tao zelf toe te passen. De Tao kan één maken, maar hij is niet zelf het Ene. Hij schept het Ene, maar vervolgens kan hij deze eenheid versnipperen en verdelen: ‘De Tao bracht het Ene voort, het Ene de Twee; de Twee brachten de Drie voort en de Drie de Tienduizend Dingen’, zegt de Daodejing.
Het idee van de Tao als de ultieme ratio doet me denken aan het idee van het levensprincipe (élan vital) dat volgens negentiende-eeuwse vitalisten het onbegrijpelijke verschil tussen leven en dood zou verklaren.
O, denk je dan, nou snap ik het.
Niet dat je er wijzer van wordt, want het levensprincipe is zelf al even onbegrijpelijk als het verschil tussen leven en dood, maar toch.
Het idee van de Tao doet me ook denken aan het idee van de ene God die de hele schepping heeft geschapen.
O, denk je dan, nou snap ik het.
Niet dat je er wijzer van wordt, want God is zelf al even onbegrijpelijk als de hele schepping, maar toch.
Volgens het taoïsme zijn de tienduizend verschijnselen te begrijpen als een manifestatie van de ene Tao.
O, denk je dan, nou snap ik het.
Niet dat je er wijzer van wordt, want de Tao is al even onbegrijpelijk als de tienduizend verschijnselen, maar toch.
Zie je het patroon?
Nog een patroon:
Volgens gelovigen moeten we niet voor God gaan spelen maar ons schikken naar de Almachtige. ‘Zo God het wil’, zegt de christen, ‘inshallah’, zegt de moslim. Overgave aan Gods wil is in het monotheïsme de hoogste deugd.
Niet dat je er wijzer van wordt, want wie weet wat God wil? Theologen in elk geval niet, die zijn het nog nooit ergens over eens geweest.
Volgens taoïsten moeten we ons nergens mee bemoeien maar schikken naar het Almachtige. ‘Wu wei’, zegt de taoïst, ‘wei wu wei’. Afstemming op de Tao door niet-doen is in het taoïsme de hoogste deugd (Te).
Niet dat je er wijzer van wordt, want wie weet wanneer hij is afgestemd op de Tao? Taoïsten in elk geval niet, die zijn het nog nooit ergens over eens geweest.
Zowel in het theïsme als in het taoïsme wordt het onverklaarbare dus verklaard vanuit het onverklaarde en het onbegrijpelijke begrepen vanuit het onbegrepene, waarnaar we ons tevergeefs trachten te richten.
Daar worden we rustig van, vraag niet hoe het kan.
Man man, wat zouden we zijn zonder religie.
-265-
De ene denker is de andere niet. Sommige filosofen zijn meer geïnteresseerd in zijnsleer, andere in kenleer.
De eersten zullen geneigd zijn de Tao te zien als het absolute, de laatsten als de weg van niet-weten en niet-doen.
Taomeester Kristofer Schipper behoort tot de eerste categorie, sinoloog Jan de Meyer, vertaler van De geschriften van Liezi en Wunengzi (Nietskunner) tot de laatste.
Met zijn ondertitels ‘De taoïstische kunst van het relativeren’ en ‘Het taoïsme en de bevrijding van de geest’ maakt De Meyer meteen duidelijk dat hij meer geïnteresseerd is in het relatieve van de tienduizend verschijnselen dan in het absolute waarvan ze een manifestatie zouden zijn.
Volgens hem gaat het in de Liezi en in de navolger Wunengzi ‘in essentie […] om het relativeren en afbreken van alle conventionele kennis en inzichten’.
Onzin natuurlijk, deze boeken hebben net zomin een essentie als ratatouille, maar het staat iedereen vrij, zelfs de academicus, om zijn eigen accent te leggen en dat te presenteren als het ware taoïsme.
Een mooi voorbeeld van relativering in de Liezi is het verhaaltje over iemand die zijn bijl was kwijtgeraakt en zijn buurjongen van diefstal verdacht. Volgens de bestolene liep de jongen als een dief, keek hij als een dief, sprak hij als een dief en wees alles erop dat hij de bijl had gestolen.
Op een dag vond de eigenaar tijdens graafwerk in een vallei zijn bijl terug waar hij hem, neem ik aan, zelf had achtergelaten. Vanaf dat moment was er ineens niets meer in de houding of het gedrag van de buurjongen dat hem aan een dief deed denken.
De ‘moraal’ van dit verhaal is dat je ziet wat je verwacht te zien en dat het verdomd moeilijk is om die twee uit elkaar te houden.
De Liezi staat vol van dit soort geschiedenissen. Zo is er het verhaal van een oude man die terugkeert naar zijn thuisland. Zijn reisgenoot wijst hem op de wallen van de stad waar hij geboren is, op het altaar van de aardgod van de wijk waar hij is opgegroeid, op de hut en het graf van zijn vader zaliger.
Overmand door emoties begint de grijsaard onbedaarlijk te huilen waarop zijn reisgenoot vrolijk zegt: ‘Gefopt, we zijn er nog lang niet!’ De oude man is diep gekrenkt en als ze later in zijn geboortestad arriveren ontroert het hem niet.
Relativeren, dat is je zekerheden tegen het licht houden.
Je aannames onderzoeken.
Niets voor lief nemen.
Onder ogen zien dat alle kennis, ieder oordeel, elke duiding, elke waarde, elk gevoel betrekkelijk is, beperkt geldig, afhankelijk van standpunt en zichtlijn, tijd en plaats, individu en omstandigheden, leeftijd en geslacht, soort en familie, opleiding en ervaring, natuur en cultuur.
In de woorden van Yang Zhu:
Van alle honderdduizend dingen is er geen enkel dat we met zekerheid kennen. Van de dingen die zijn gebeurd tijdens ons leven hebben we over sommige gehoord, terwijl we er andere hebben gezien, maar van alle tienduizend is er geen een die we met zekerheid kennen. Van de tienduizend dingen die voor onze ogen gebeuren, onthouden we sommige en vergeten we andere, maar van elke duizend is er geen een die we met zekerheid weten.’
(Liezi Hoofdstuk 7, XV)
Als agnost heb ik absoluut geen belangstelling voor de metafysica van het absolute, maar des te meer voor de verregaande relativeringen, op het absurdistische af, van het antieke taoïsme.
Absurdisme is een rode draad (een van de vele) van Zhuang Zi. Het begint al meteen in de eerste paragraaf van het eerste hoofdstuk (Zwerven, vrij en blij), waar een soortement scheppingsverhaal al snel in beschouwelijkheid ontaardt.
In dat verhaal is sprake van een reusachtige vis, Kun genaamd, van ‘ik weet niet hoeveel duizend mijl’, die verandert in een reusachtige vogel Peng met wieken als wolken die de hemel bedekken. De vogel stijgt op en even later lijkt het reusachtige dier op een wild paard en dan op een nietig stofje aan de blauwe hemel.
Die blauwe hemel, is dat eigenlijk wel zijn eigen kleur? Is de verte waarnaar we turen zonder einde? Als Peng terugkijkt, zijn wij voor hem dan ook zo klein?
Een musje moet lachen om die gekke Peng: heen en weer fladderen tussen lianen, dat is toch ook goed vliegen? Het musje wordt vergeleken met iemand die maar één ambt weet te bekleden, die aan één district, aan één land is gebonden: zo iemand beschouwt alles ook alleen vanuit zijn eigen standpunt.
Kortom, het boek is nog niet begonnen of je zit al tot je oren in de betrekkelijkheid.
Is relativering werkelijk de weg? Die vraag veronderstelt dat er een weg is, dat de weg van ons is, dat we er zelf voor kunnen kiezen om die weg te gaan. Is dat wel zo? Kunnen we ons de weg toe-eigenen?
De canonieke taoïstische werken bevatten verschillende antwoorden op deze vraag, zowel bevestigend als ontkennend als ontwijkend, opnieuw voor elk wat wils.
Een van die antwoorden is een tegenvraag: ‘Je bezit niet eens je eigen lichaam, hoe zou je dan over de Weg kunnen beschikken?’
Daar neemt de vragensteller geen genoegen mee: ‘Als mijn eigen lichaam niet van mezelf is, van wie is het dan wel?’
‘Het lichaam is je toegevallen. Ook het leven is niet van jezelf: het is je toegevallen. Je kinderen en kleinkinderen zijn niet van jou. Ze zijn je toegevallen. Daarom ben je op reis zonder te weten waar je heen gaat, verblijf je zonder te weten waar je je aan vastklampt en eet je zonder te weten waar het vandaan komt.’
(Liezi Hoofdstuk 1, paragraaf XIV)
-266-
Wie volledig is doordrongen van de betrekkelijkheid van zijn gedachten en van de betrekkelijkheid van hun betrekkelijkheid krijgt een rekkelijke geest.
Het is niet dat zijn denken onsamenhangend wordt, vervliegt of verdwijnt, maar dat het elastisch wordt, soepel, vloeibaar. Het stolt niet meer, het verhardt niet meer, het versteent niet meer. Het wordt vrijer, ruimer, levendiger, speelser.
Zoals een schip lichter loopt na het wegschrapen van aangroeisels, zo loopt een geest lichter na het verwijderen van weterij.
Hoe dat in zijn werk gaat en hoe lang het duurt, verschilt van persoon tot persoon en van traditie tot traditie. Ikzelf heb er zo’n beetje mijn hele leven voor nodig gehad, bepaald geen wereldrecord. Meester Lie, de protagonist van Liezi, deed het kennelijk in een jaartje of tien:
Na drie jaar studie durfde hij niet meer na te denken over goed en fout, en niet meer te spreken over voordeel en nadeel. Toen pas keurde zijn meester Lao Shang hem voor de eerste keer een blik waardig.
Na vijf jaar dacht hij weer na over goed en fout, en sprak hij weer over voordeel en nadeel. Daarop ontspande Lao Shangs gezicht zich voor de eerste keer, en hij glimlachte.
Na zeven jaar liet hij zijn geest nadenken over om het even wat, zonder dat hij nog enig onderscheid maakte tussen goed en fout, en liet hij zijn mond spreken over om het even wat, zonder dat hij nog enig onderscheid maakte tussen voordeel en nadeel. En voor de eerste keer mocht hij bij zijn meester op de mat te zitten.
Na negen jaar had zijn geest de totale vrijheid om wat dan ook te denken, en had zijn mond de totale vrijheid om wat dan ook te zeggen, zonder dat hij er zich nog van bewust was of iets goed of fout, voordelig of nadelig was, voor hem of voor een ander.
Uiterlijk en innerlijk bestonden voor hem niet meer: alles was hetzelfde geworden. Hij besefte niet langer waar zijn lichaam tegenaan leunde, waar zijn voeten op stapten, waar zijn geest aan dacht, of wat er in zijn woorden besloten lag.
Wat dit alles nog met wijsheid te maken heeft? Goeie vraag.
De eerste minister van Shang vroeg eens aan Confucius* of hij zichzelf zag als een wijze.
* In Liezi, hoofdstuk 4, III. De Confucius die hier wordt opgevoerd is niet de echte Confucius, grondlegger van het confucianisme, maar zijn fictieve naamgenoot, laten we hem pseudo-Confucius noemen, die uit naam van zijn hooggeëerde collega onbeschaamd het taoïstische gedachtegoed verkondigt.
Confucius wist het niet, al wilde hij wel toegeven dat hij veel gelezen had.
Of de Drie Koningen wijzen waren wist hij ook niet, al wilde hij wel toegeven dat ze over veel kennis en moed beschikten.
Of de Vijf Keizers wijzen waren wist hij ook niet, al wilde hij wel toegeven dat ze vol medemenselijkheid en plichtsbesef waren.
Of de Drie Doorluchtigen wijzen waren wist hij ook niet, al wilde hij wel toegeven dat ze zich goed konden voegen naar de actuele situatie.
Toen Shang vroeg wie er dan wel wijs is antwoordde Confucius dat er onder de mensen van het westen iemand was die niet regeerde terwijl er toch geen chaos ontstond, die niet sprak en toch geloofd werd, die zo ongrijpbaar was dat mensen hem zelfs geen naam wisten te geven. Maar of die nou echt een wijze was, wist hij niet.
Wijzen wier wijsheid eruit bestaat koste wat het kost hun eigen wijsheid onderuit te halen – kom er maar eens om.
Wat het kost, blijkt wel uit het beeld dat de Tao Te Tjing van de taoïstische wijze schetst. In de vertaling van Ir. Blok:
O die verduistering, er is geen einde aan!
De mensen stralen van lust,
als wie zich vergast aan het stieroffer,
als wie in de lente terrassen bestijgt.
Ik alleen lig stil en heb nog geen teken gegeven,
als een klein kindje, dat nog niet geglimlacht heeft.
Ik ben altijd zwervende, als niet wetende waarheen te gaan.
Alle mensen hebben over; ik alleen ben leeg.
O, ik heb het hart van een dwaas!
Ik ben zo verward!
De mensen zijn helder; ik alleen lijk duister.
(Hoofdstuk 20, Over de onwetendheid van de wijzen)
In de vertaling van Schipper:
Wat een onnozele ziel! Chaotisch en verward!
De gemene lieden zijn steeds helder van geest.
Ik alleen tast in het duister.
De gemene lieden onderzoeken en scheiden.
Ik alleen ben me nergens van bewust.
Ja, wild ben ik, als was ik de wijde zee!
Chaotisch! Alsof ik nergens houvast heb.
Dat is weer eens wat anders dan het gebruikelijke beeld van de minzaam glimlachende meester die alles op een rijtje heeft en mensen onvermoeibaar de weg wijst.
Wijsheid als niet-weten en niet-doen, de wijze als onnozelaar – hoe zou ik niet van het taoïsme kunnen houden?
-267-
Radicaal niet-weten is geen absolutisme en geen relativisme maar een praktijk van relativeren zonder het relativeren te verabsoluteren.
Een praktijk van praktiseren zonder prakkiseren, van doen zonder doen, van maar wat dóen want je moet toch wat.
In een radicaal niet-weten kan er van een exoterisch of esoterisch taoïsme geen sprake zijn.
Niet omdat daar iets op tegen is maar omdat exoterie en esoterie beide tot het weten behoren.
Zoals we net hebben gezien neemt het antieke taoïsme zichzelf graag op de korrel, hier en daar, af en toe.
Wat krijg je als je die lijn doortrekt?
Wat krijg je als je het taoïsme volledig ontdoet van weterij?
Dan krijg je taoïsme zonder Tao. Zonder deugd. Zonder innerlijke kracht. Zonder weg. Zonder ascese. Zonder rituelen. Zonder kosmologie. Zonder goden of halfgoden. Zonder heiligen of zielen. Zonder onsterfelijkheid.
Dan krijg je taoïsme zonder filosofie. Zonder anarchisme. Zonder legalisme. Zonder scepticisme. Zonder dogmatisme. Zonder conformisme. Zonder non-conformisme. Zonder nihilisme. Zonder cynisme. Zonder fatalisme. Zonder activisme. Zonder hedonisme.
Dan krijg je taoïsme zonder scholen, schoolsheid of schoolmeesters.
Dan krijg je taoïsme zonder wijzen of dwazen.
Als je het taoïsme ontdoet van alle weterij krijg je taoïsme zonder taoïsme.
Taoïsme zonder taoïsme is een ander woord voor de lege leer.
Iedere andere, inhoudelijke vorm van taoïsme is gewoon een van de tienduizend dingen.
De tienduizend dingen zijn allemaal even onbestendig. Volgens het laatste hoofdstuk van de Zhuangzi bieden ze geen van alle houvast:
Chaotisch! Zonder vorm! Transformaties, nooit bestendig. Zijn we dood? Zijn we levend? Zijn we evenredig met de hemel en de aarde? Trekken wij samen op met de goden? Hoe duister! Waar zijn we? Hoe onduidelijk! Waar gaan we naartoe? De tienduizend dingen omringen ons totaal. Geen enkel voldoet als toeverlaat.
Niet-weten is geen toeverlaat maar leven zonder toeverlaat.
Tja zeggen tegen het leven en tja zeggen tegen je tja, net als de boer die zijn paard verloor.
Leren leven met het idee dat het leven niet te leren is en geen idee:
De tienduizend dingen – ze leven, maar niemand ziet hun oorsprong; ze komen te voorschijn, maar niemand ziet waarvandaan. Alle mensen hechten waarde aan wat hun verstand kan bevatten, en niemand heeft de kennis die berust op wat het verstand niet kan bevatten, en die we wel de grote onzekerheid mogen noemen! Genoeg! Genoeg! In feite kun je daar niet aan ontsnappen, en komt het erop neer te zeggen: ‘Zo is het! – Is het zo?’
(Zhuangzi hoofdstuk 25, VIII)
Uiteindelijk doe je er het zwijgen toe, al is het maar met woorden:
De taoïsten van vroeger kwamen zo ver dat ze niets meer bevestigden en niets meer ontkenden, en dat was genoeg. Ze waren zo verstild: wat valt er nog over te zeggen?
(Zhuangzi hoofdstuk 33)
Wat mij betreft niets.
-268-
‘Die weten, zijn niet geleerd. Die geleerd zijn, weten niet.’ Volledige tekst van de Tao Te Tjing in de klassieke vertaling uit 1910 van Ir. Blok.
-269-
De toespraken en dwaalspreuken van Meester Tja zijn gebaseerd op twee vertalingen van de Tao Te Tjing: de Tau Teh Tsjing van Ir. Blok uit 1910 en de Lao Zi, Het boek van de Tao en de innerlijke kracht van Kristofer Schipper uit 2010.
De eerste is mijns inziens de meest ingeleefde en de meest literaire vertaling tot nog toe. Het archaïsche Nederlands van Ir. Blok klinkt nog altijd als een klok.
De tweede is op het moment van schrijven de meest recente vertaling rechtstreeks uit het klassiek Chinees.
Vanwege hun verschillende kwaliteiten had ik ze graag allebei als bijlage opgenomen in dit boek, maar Uitgeverij Atlas wilde niet meewerken.
De Tau Teh Tsjing hieronder is afkomstig uit De boodschap van Lau-Tze, ingeleid en vertaald door Ir. J.A. Blok, N.V. Servire, Den Haag 1934.
Ik heb de tekst overgenomen zonder iets te veranderen, compleet met de (inconsequente) oude spelling en interpunctie.
De inleiding van 45 bladzijden, de 177 ‘aanteekeningen’ (voetnoten) en de biografie van Lau-Tze heb ik weggelaten.
Dank aan uitgeverij Ankh-Hermes, die vlot toestemming verleende om deze vertaling als bijlage op te nemen in dit Witboek Taoïsme.
-270-
Tau, dat gezegd kan worden, is niet het eeuwig Tau.
De naam, die genoemd kan worden, is niet de eeuwige Naam.
Onnoembaar, is het oorsprong van hemel en aarde;
Noembaar, aller dingen moeder.
Durend begeerteloos, zien wij zijn inwezen.
Durend begeerende, zien wij zijn grens.
Beiden in oorsprong gelijk, in naam verschillend.
Die gelijkheid heet diep, de diepte der diepten; van al het onzienlijke is het de poort.
-271-
Kennen allen onder den hemel de schoonheid van het schoone, dan ook het leelijke.
Kennen allen de goedheid van het goede, dan ook het niet-goede.
Want zijn en niet-zijn baren elkander.
Moeilijk en licht vervolmaken elkander.
Lang en kort bepalen elkander.
Hoog en laag verkeeren elkander.
De toon en de stem sluiten aan bij elkander.
Voor en na volgen elkander.
Daarom maakt de Wijze werk van het niet-doen
En predikt de leer zonder woorden.
De tienduizend wezens komen op en hij weigert niet.
Hij brengt voort en rekent niet als eigen.
Hij doet en steunt er niet op,
Verwerft verdienste en hecht er niet aan.
Juist omdat hij er niet aan hecht,
Wordt zij hem niet ontzegd.
-272-
Prijs den verdienstelijke niet, opdat het volk niet twiste.
Eer de moeilijk te verkrijgen goederen niet, opdat het volk geen diefstal plege.
Zie het begeerlijke niet aan, opdat ’s volks hart niet worde verontrust.
Daarom: de Wijze regeert door het hart ledig te maken, den buik te voeden, den wil te verzwakken, het beendergestel sterker te maken.
Hij zorgt zoo steeds, dat het volk niet weet en geen begeerten heeft.
Hij zorgt zoo, dat de weters niet durven handelen.
Hij betracht het niet-doen en dan is er niets on-geregeld.
-273-
Tau is het leege en kan in gebruik niet worden gevuld.
O hoe diep! het lijkt de oervader aller dingen.
Het mindert zijn scherpte,
Ontwart zijn verwikkeling,
Tempert zijn schittering
En maakt zich gelijk aan het stof.
O hoe maanlichtstil; het lijkt onveranderlijk.
Ik weet niet van wien het het kind is.
Het was voor den oppersten Heer.
-274-
Hemel en aarde zijn niet menschlievend.
Voor hen zijn alle dingen als de stroohonden.
De Wijze is niet menschlievend.
Voor hem zijn alle menschen als stroohonden.
Tusschen hemel en aarde is als een blaasbalg.
Het is de leegte en stort niet in.
Beweegt het zich, dan uit het zich te meer.
Veel spreken put zich uit,
Houdt niet het inwezen.
-275-
De geest van de diepte sterft niet; men noemt die de duistere moeder.
De poort van de duistere moeder heet wortel van hemel en aarde.
Eeuwig, eeuwig schijnt zij te bestaan.
Wie daarop steunt, kent geen inspanning.
-276-
Hemel en aarde zijn duurzaam.
Hemel en aarde kunnen duurzaam zijn, omdat zij niet voor zichzelf leven.
Daarom kunnen zij duurzaam zijn.
Vandaar stelt de Wijze zich achter bij anderen en komt zelf naar voren.
Hij maakt zich los van zichzelf en blijft zelf behouden.
Is het niet, omdat hij niets eigens heeft?
Daarom juist kan het eigene worden vervuld.
-277-
Het opperste goede is als water.
Water doet goed aan alle wezens en strijdt niet.
Het woont op plaatsen, door alle menschen veracht.
Daarin komt de goede Tau nabij.
Hij leeft gaarne op lage plaats.
Zijn hart mint de diepte.
In weldoen mint hij de liefde,
In spreken de waarheid,
In bestuur de orde,
In werken bekwaamheid,
In handelen den geschikten tijd.
Hij strijdt niet, daardoor treft hem geen blaam.
-278-
Dragen en gevuld houden, beter er vanaf te zien.
Wetten en met de hand toetsen kan zoo niet doorduren.
Een zaal vol juweelen en goud kan niemand bewaken.
Hoovaardig te zijn bij rijkdom of eer trekt ongeluk aan.
Na verdienstelijke daden en volgenden roem trekke men zich terug.
Dit is de weg des hemels.
-279-
Wie het zinnelijke op doet gaan in het geestelijke en tot eenheid komt, kan ondeelbaar zijn.
Wie de levenskracht tot gedweeheid brengt, kan zijn als een pasgeborene.
Zijn diep inzicht zuiverend, kan hij vrij zijn van alle gebrek.
Het volk liefhebbend bij ’s lands bestuur, kan hij komen tot niet-doen.
Terwijl de poorten des hemels zich openen en sluiten, kan hij zijn als de broedende vogel.
Terwijl zijn licht de vier richtingen doordringt, kan hij on-wetende zijn.
Hij geeft leven en onderhoudt.
Hij brengt voort en rekent niet als eigen.
Hij doet en steunt er niet op.
Hij kweekt op en is niet als meester.
Dit heet ondoorgrondelijke deugd.
-280-
De dertig spaken vereenigen zich in de naaf.
Van de leegte hangt het gebruik van het wiel af.
Men kneedt leem tot vaten.
Van de leegte hangt het gebruik van het vat af.
Men hakt deuren en vensters uit om een huis te maken.
Van de leegte hangt het gebruik van het huis af.
Daarom: het zijn heeft zijn voordeel.
Maar van het niet-zijn komt het nut.
-281-
De vijf kleuren verblinden de oogen der menschen.
De vijf tonen verdooven de ooren der menschen.
De vijf smaken bederven den mond der menschen.
Dolle ritten en jachten maken het menschenhart gek.
Moeilijk te verkrijgen goederen verderven ’s menschen levenswandel.
Daarom maakt de Wijze werk van zijn binnenste en niet van zijn oogen.
Daarom laat hij dit en neemt hij dat.
-282-
Gunst en ongunst zijn dingen van vreeze.
Eer is een groote ramp juist als de persoonlijkheid.
Wat beteekent: "gunst en ongunst zijn dingen van vreeze"?
Gunst verlaagt.
Haar verwerven baart vrees.
Haar verliezen baart vrees.
Daarom: gunst en ongunst zijn dingen van vreeze.
Wat betekent: "eer is een groote ramp juist als de persoonlijkheid"?
Ons treffen groote rampen om onze persoonlijkheid.
Welke rampen konden ons treffen, zoo wij geen persoonlijkheid hadden?
Daarom: wie het regeeren des Rijks acht als de persoonlijkheid, dien kan men het Rijk toevertrouwen.
Wie het regeeren des Rijks mint als de persoonlijkheid, dien vertrouwe men het Rijk toe.
-283-
Gij kijkt er naar en ziet het niet; men noemt het kleurloos.
Gij luistert er naar en hoort het niet; men noemt het klankloos.
Gij tast er naar en raakt het niet; men noemt het onstoffelijk.
Deze drie zijn niet te doorgronden.
Daarom vallen zij samen tot een.
Boven niet licht, onder niet duister, Eeuwig en onuitsprekelijk,
Keert het terug weer tot niet-zijn.
Men noemt het: vorm van het vormlooze,
Beeld van het beeldelooze.
Men noemt het vaag, onbestemd.
Voor ziet gij het gelaat niet.
Achter ziet gij den rug niet.
Zich houdend aan het Tau van vroeger, beheerscht men het leven van heden, en kent den oorsprong van het oude.
Dit heet den draad volgen van Tau.
-284-
De wijzen van ouds waren duister, geestelijk, diep en doordringend.
Hun diepte kan niet worden gekend.
Daar zij niet kan gekend worden, tracht ik een denkbeeld te geven.
Zij waren voorzichtig, als wie een stroom doorwaadt in den winter,
Behoedzaam als wie zijn vier buren vreest,
Ingetogen als een gast,
Wijkend als ijs, dat smelten gaat,
Ongerept als ruw hout,
Leeg als een vallei,
Duister als troebel water.
Wie kan den troebel langzaam doen klaren door rust?
Wie kan de rust door beweging langzaam wekken tot leven?
Die Tau bewaart en niet wenscht vol te zijn.
Niet vol, maar berooid en uit den tijd, is hij volkomen.
-285-
Wie het opperste ledig bereikt, handhaaft bestendige rust.
De tienduizend wezens worden tezamen geboren en ik zie ze weder terugkeeren.
Alle dingen bloeien overvloedig en keeren tot hun oorsprong terug.
Tot den oorsprong teruggekeerd zijn, heet rust.
Rust heet wederkeer tot Leven.
Wederkeer tot Leven heet eeuwigheid.
Eeuwigheid kennen heet verlicht zijn.
Niet kennen het eeuwige is verwarring en ellende.
Eeuwigheid kennen is zielegrootheid.
Zielegrootheid is gerechtigheid.
Gerechtigheid is koningschap.
Koningschap is hemel zijn.
Hemel zijn is Tau zijn.
Tau zijn is eeuwigdurend zijn.
Dan is men veilig bij des lichaams einde.
-286-
Van de groote Heerschers wist het volk enkel, dat zij bestonden.
De volgenden had het lief en loofde hen.
De volgenden vreesde het.
De volgenden verachtte het.
Wie niet genoeg vertrouwt, vindt ook geen trouw.
O, hoe bedachtzaam waren de eersten met hun kostbare woorden.
Hadden zij de verdienste verworven, het werk volvoerd, dan zei het volk: "wij doen vanzelf".
-287-
Het groote Tau verdween, en er kwam menschlievendheid en rechtvaardigheid.
Scherpzinnigheid en vernuft ontstonden, en er kwam groote huichelarij.
De zes bloedverwanten raakten in onvrede, en er kwam kinder- en ouderliefde.
Staat en gezin vervielen tot wanorde, en er kwam toewijding en trouw.
-288-
Verzaak de wijsheid en doe de scherpzinnigheid weg en ’t zal het volk tot honderdvoudig voordeel wezen.
Verzaak menschlievendheid en doe de rechtvaardigheid weg, en het volk zal tot ouder- en kinderliefde weerkeeren.
Verzaak de knapheid en doe de winzucht weg, en dieven noch roovers zullen er komen.
In deze drie dingen uitblinken voldoet niet.
Daarom leer ik waaraan zich te houden:
Weer den eenvoud erkennen, de ongereptheid bewaren, weinig ikzucht te hebben en weinig begeerten.
-289-
Verzaak studie, en gij zijt vrij van zorgen.
Hoe klein is het verschil tusschen "ja" en "zeker".
Hoe groot is het tusschen goed en kwaad.
Wat de menschen vreezen, kan men niet nalaten te vreezen.
O die verwildering; er is geen einde aan.
Alle menschen stralen van lust, als wie zich vergast aan het stieroffer, als wie in de lente terrassen bestijgt.
Ik alleen lig stil en heb nog geen teeken gegeven, als een klein kindje, dat nog niet geglimlacht heeft.
Ik ben altijd zwervende, als niet wetende waarheen te gaan.
Alle menschen hebben over; ik alleen lijk arm.
Ik ben bekrompen van geest, o troebel, chaotisch.
De menschen zijn helder; ik alleen lijk duister.
De menschen zijn scherpzinnig; ik alleen ben dof.
Ik ben grillig als de zee; ik word heen en weer gedreven als rusteloos.
Alle menschen zijn bekwaam; ik alleen ben bot als een boer.
Ik alleen ben anders dan de menschen, omdat ik de moeder vereer, die alles voedt.
-290-
De groote Deugd in haar verschijning vloeit enkel voort uit Tau.
Tau in zijn schepping is vaag, is verward.
O hoe vaag, hoe verward!
Zijn kern houdt de beelden.
O hoe vaag, hoe verward!
Zijn kern houdt het wezen.
O hoe diep, hoe duister!
Zijn kern houdt den geest.
Die geest is inwerkelijk.
Zijn kern is trouw.
Van ouds tot nu toe verdween zijn naam niet.
Het waakt over alle geboorte.
Hoe weet ik dat van de geboorte?
Door dit.
-291-
Onvolledig wordt volkomen.
Gebogen wordt recht.
Hol wordt vol.
Versleten wordt nieuw.
Weinig wordt: verkrijgen.
Veel wordt: verdolen.
Daarom houdt de Wijze het Ene en is zoo een voorbeeld voor de wereld.
Hij stelt zich niet in het licht; daardoor schittert hij.
Hij schat zichzelf niet hoog; daardoor blinkt hij uit.
Hij roemt zichzelf niet; daarom heeft hij verdienste.
Hij verheft zich niet; daarom staat hij hoog.
Hij strijdt niet, daarom kan niets ter wereld met hem strijden.
De spreuk der Ouden: "Onvolledig wordt volkomen", was die zonder zin?
Tot den werkelijk volkomene wendt zich alles.
-292-
Wie weinig spreekt, is "vanzelf".
Een wervelwind duurt geen ganschen morgen.
Een plasregen duurt geen ganschen dag.
Wie brengt die voort?
Hemel en aarde.
Als hemel en aarde niet langer kunnen, hoeveel minder dan de mensch.
Daarom: wie naar Tau handelt, zal een worden met Tau.
Wie naar de deugd handelt, zal een worden met deugd.
Wie naar de dwaling handelt, zal een worden met dwaling.
Wie zich een maakt met Tau, dien neemt Tau met vreugde op.
Wie zich een maakt met deugd, dien neemt deugd met vreugde op.
Wie zich een maakt met dwaling, dien neemt dwaling met vreugde op.
Wie niet genoeg vertrouwt, vindt ook geen trouw.
-293-
Wie op de teenen staat, staat niet.
Wie de beenen strekt, loopt niet.
Wie zichzelf in het licht stelt, schittert niet.
Wie zichzelf hoog schat, blinkt niet.
Wie zichzelf roemt, heeft geen verdienste.
Wie zichzelf verheft, staat niet hoog.
Bij Tau vergeleken is dit als restjes van eten, als uitspattende levenswandel, dien een ieder verafschuwt.
Daarom: wie Tau heeft, doet niet zoo.
-294-
Er was iets chaotisch en volmaakts voor hemel en aarde ontstonden.
O hoe stil, hoe ijl!
Dit is het eenig bestaande en verandert niet.
Het doorvloeit alles zonder gevaar.
Het kan worden beschouwd als ’s werelds moeder.
Ik weet zijn naam niet, ik noem het Tau.
Gedwongen het een naam te geven, zeg ik groot.
Van groot zeg ik vliedend,
Van vliedend ver,
Van ver, wederkeerend.
Daarom is Tau groot, de hemel groot, de aarde groot, de koning groot.
Er zijn in de wereld vier groote dingen.
De koning is daarvan een.
De mensch volge de aarde, de aarde den hemel, de hemel Tau en Tau het vanzelf zijn.
-295-
Zwaar is de wortel van licht.
Rust is de meester van beweging.
Daarom schrijdt de Wijze den ganschen dag voort en wijkt van zijn zwaren voorraadswagen niet af.
Hij heeft schitterende uitzichten, hij zit onbewogen en stelt zich er boven.
Maar hoe, als de heer van tienduizend wagenen het Rijk licht acht om zichzelf?
Door lichtzinnigheid verliest hij zijn dienaren,
Door onstuimigheid de heerschappij.
-296-
Goed reizen laat wagen- noch voetsporen na.
Goed spreken maakt afwijkingen noch fouten.
Goed rekenen heeft geen telraam noodig.
Goed sluiten heeft geen grendel noodig of slot, en niemand kan openen.
Goed binden heeft geen koorden of banden noodig, en niemand kan losknoopen.
Vandaar munt de Wijze steeds uit in het helpen der menschen.
Daarom verwerpt hij de menschen niet.
Steeds munt hij uit in het helpen der schepselen.
Daarom verwerpt hij de schepselen niet.
Dit heet dubbel verlicht.
Daarom: de goede is de leeraar van den niet-goede.
De niet-goede is de schat van den goede.
Wie zijn leeraar niet eert, wie zijn schat niet lief heeft, is bij alle wijsheid toch blind.
Dit heet gewichtig en diep.
-297-
Wie zijn kracht kent en zijn zachtheid bewaart, is een werelddal.
Wie een werelddal is, hem ontbreekt de eeuwige deugd niet, en hij keert weer terug tot den staat van een klein kind.
Wie zijn licht kent en zijn duister bewaart, is een voorbeeld der wereld.
Wie een voorbeeld der wereld is, in hem faalt de eeuwige deugd niet, en hij keert weer terug tot het grenzelooze.
Wie zijn hoogheid kent en verblijft in de schande, is een werelddal.
Wie een werelddal is, vloeit over van de eeuwige deugd en hij keert weer terug tot de oorspronkelijke reinheid.
Breekt de oorspronkelijke reinheid open, dan neemt zij vorm aan.
Zoo de Wijze haar aanwendt, overtreft hij alle magistraten.
Hij regeert groot en kwetst niemand.
-298-
Die aan het Rijk wil raken om het te hervormen, ik zie dat hij niet slaagt.
Het Rijk is een heilig vat; men moet er niet aan werken.
Er aan werken is bederven, er naar grijpen is verliezen.
Want onder de schepselen gaan sommige voor, andere volgen.
Sommige verwarmen, andere verkoelen.
Sommige worden sterk, andere vallen af.
Sommige slagen, andere bezwijken.
Daarom vermijdt de Wijze buitensporigheid, overdaad en pracht.
-299-
Wie den heerscher helpt met Tau, bedwingt het Rijk niet met wapengeweld.
Zijn doen lokt een goed antwoord uit.
Waar legers kampeeren, groeien distels en doornen.
Op groote oorlogen volgen jaren van onheil.
De goede slaagt, en daarmee uit,
Waagt het niet verder te gaan met geweld,
Slaagt en roemt niet,
Slaagt en praalt niet,
Slaagt en is niet aanmatigend,
Slaagt en kan niet anders,
Slaagt en vermijdt geweld.
Van af hun hoogste bloei worden de dingen oud.
Dit heet Tau-loos.
Tau-loos vergaat snel.
-300-
De beste wapenen zijn ongelukswerktuigen.
Alles haat ze.
Daarom: wie Tau heeft, voert ze niet.
De edele mensch, in vrede, eert den linkerkant,
In oorlogstijd den rechterkant.
Wapens zijn ongelukswerktuigen.
Het zijn geen werktuigen voor den edele mensch.
Hij gebruikt ze, als hij niet anders kan.
Hij stelt vrede en rust bovenaan.
Hij overwint, maar vindt er geen vreugde in.
Wie daarin vreugde vindt, houdt van menschenmoord.
Wie van menschenmoord houdt, kan zijn wil in de wereld niet krijgen.
In geluk eert men den linkerkant,
In ongeluk den rechterkant.
De onderbevelhebber staat links.
De opperbevelhebber staat rechts.
Dat is: zij staan volgens de rouwplechtigheden.
Wie veel menschen gedood heeft, weene daarover met medelijden en geklag.
Die overwint in den strijd plaatse men volgens de rouwplechtigheden.
-301-
Tau is eeuwig, onnoembaar.
Hoe gering het ook in zijn eenvoud is, waagt toch de gansche wereld niet het te onderwerpen.
Als koningen en vorsten het konden handhaven, zouden de tienduizend wezens zich schikken vanzelf.
Hemel en aarde zouden zich vereenigen en een zoeten dauw doen neerdalen en zonder bevel, vanzelf raakte het volk tot harmonie.
Tot schepping komende, wordt het noembaar.
Eenmaal noembaar, moet men het weten te houden.
Wie houdt, is zonder gevaar.
Tau’s aanwezigheid in de wereld is als de saamvloeiing van beek en rivier met stroom en zee.
-302-
De menschenkenner is verstandig.
De zelfkenner is verlicht.
De menschenbedwinger is krachtig.
De zelfbedwinger is machtig.
Wie voldaan weet te zijn, is rijk.
Wie krachtig handelt, heeft wil.
Wie zijn plaats niet verliest, houdt stand.
Wie sterft, maar niet vergaat, leeft eeuwig.
-303-
Het groote Tau is àldoorvloeiend.
O, het kan links en rechts.
De tienduizend wezens steunen erop om geboren te worden, en het weigert niet.
Het verwerft verdienste en rekent die niet als eigen.
Het bemint en koestert de tienduizend wezens en is niet als meester.
Het is eeuwig begeerteloos.
Men kan het noemen: gering.
De tienduizend wezens keeren terug en het is niet als meester.
Men kan het noemen: groot.
Daarom: de Wijze doet nimmer groot.
Daardoor vermag hij het groote te doen.
-304-
Houdt het groote beeld en heel de wereld stroomt toe,
Stroomt toe zonder letsel; daar is rust en vrede en voorspoed.
Muziek en lekkernijen doen den voorbijgaanden vreemdeling poozen.
Komt Tau den mond uit, o hoe laf, hoe smakeloos is het!
Wij kijken ernaar en zien het niet.
Wij luisteren ernaar en hooren het niet.
Wij gebruiken het en ’t is onuitputtelijk.
-305-
Wat saamtrekken gaat, was eerst uitgestrekt.
Wat verzwakken gaat, was eerst sterk.
Wat vervallen gaat, was eerst hoog.
Wat verdwijnen gaat, was eerst verkregen.
Dit heet duister en toch licht.
Zacht overwint hard.
Zwak overwint sterk.
De visch moet de diepte niet verlaten.
Men moet de scherpe wapenen des Rijks niet toonen aan het volk.
-306-
Tau is eeuwig niet-doende en toch is er niets, dat het niet doet.
Als koningen en vorsten het konden handhaven, zouden de tienduizend wezens vanzelf anders worden.
Waren zij anders en wilden toch weer doen, ik zou ze bedwingen door het Nameloos Eene.
Het Nameloos Eene brengt niet-begeeren.
Door niet-begeeren komt rust.
Dan komt de wereld vanzelf tot vrede.
-307-
Hooge deugd, geen deugd.
Daarom juist deugd.
Lage deugd verliest geen deugd.
Daarom geen deugd.
Hooge deugd doet niet en het is er haar niet om te doen.
Lage deugd doet, maar het is er haar om te doen.
Hooge menschlievendheid doet, maar het is er haar niet om te doen.
Hooge rechtschapenheid doet, maar het is er haar om te doen.
Hooge vormelijkheid doet, maar er is geen antwoord op.
Dan ontbloot zij de armen en dwingt.
Daarom: is Tau verloren, dan komt er deugd,
Deugd verloren, dan is er menschlievendheid,
Menschlievendheid verloren, dan komt er rechtschapenheid,
Rechtschapenheid verloren, dan komt er vormelijkheid.
Vormelijkheid nu is de schors van oprechtheid en trouw, en ’t begin van verwarring.
Het vroeger weten is de bloem van Tau en het begin van onwetendheid.
Daarom houdt een hoog mensch zich aan de kern, niet aan de schors.
Hij houdt zich aan de vrucht en niet aan de bloem.
Daarom laat hij dit en neemt hij dat.
-308-
Wat oudtijds eenheid kreeg:
De hemel kreeg eenheid, daardoor reinheid.
De aarde kreeg eenheid, daardoor rust.
De geesten kregen eenheid, daardoor rede.
Het stroomdal kreeg eenheid, daardoor volte.
De tienduizend wezens kregen eenheid, daardoor leven.
Vorsten en koningen kregen eenheid om zoo een voorbeeld te zijn voor de wereld.
Dit deed eenheid.
De hemel zonder reinheid zou zoo scheuren.
De aarde zonder rust zou zoo splijten.
De geesten zonder rede zouden zoo vergaan.
Het stroomdal zonder volte zou zoo opdrogen.
De tienduizend wezens zonder leven zouden zoo worden vernietigd.
Vorsten en koningen, die geen voorbeeld waren, hoe hoog en geëerd ook, zouden zoo vallen.
Daarom houdt de edele het geringe voor zijn grondslag.
De hooge beschouwt het lage als zijn grondslag.
Daarom noemen vorsten en koningen zich weezen, geringen, waardeloozen.
Beschouwen zij aldus het geringe niet als hun grondslag, en terecht?
De wagendeelen alleen zijn nog geen wagen.
Wensch niet te worden geëerd als jade noch veracht als gewone steen.
-309-
Terugkeer is de beweging van Tau.
Zachtheid is de werking van Tau.
De dingen der wereld ontstaan uit zijn.
Zijn ontstaat uit niet-zijn.
-310-
Hooren hoog ontwikkelden van Tau, zoo volgen zij het vol ijver.
Hooren middelmatigen van Tau, zoo houden zij het nu en verliezen het dan weer.
Hooren onontwikkelden van Tau, zoo lachen zij er zeer om.
Lachten zij er niet om, dan zou het Tau niet zijn.
Daarom, welgegrond is het woord:
Tau-licht lijkt duister.
Tau-voortgang lijkt achteruitgang.
Tau-effenheid lijkt ruw.
Hooge deugd lijkt een vallei.
Groote reinheid lijkt schande.
Rijke deugd lijkt ontoereikend.
Sterke deugd lijkt wankel.
Bloote zuiverheid lijkt verdorven.
Als een groot vierkant zonder hoeken,
Een groote vaas in aanleg,
Een groot geluid zonder klank,
Een groot beeld zonder vorm,
Zoo is Tau verborgen en heeft geen naam.
En toch is Tau alleen, wat helpt en volmaakt.
-311-
Tau baart een.
Een baart twee.
Twee baart drie.
Drie baart de tienduizenden dingen.
De tienduizend dingen dragen het duister beginsel buiten en het lichtbeginsel binnen.
Door ijlen adem komt samenklank.
Wat de menschen haten is weezen, geringen, onwaardigen te zijn.
En toch noemen zoo koningen en vorsten zich.
Daarom, de een vermindert en vermeerdert toch.
De ander vermeerdert en vermindert toch.
Wat de menschen leeren is ook mijn leering:
De sterken en geweldigen sterven geen natuurlijken dood.
Ik zal ze tot grondslag nemen voor mijn leer.
-312-
Het zachtste ter wereld overwint het hardste.
Niet-zijn doordringt wat zonder tusschenruimte is.
Ik weet daardoor de kracht van het niet-doen.
De leer zonder woorden,
De kracht van het niet-doen,
Weinigen onder den hemel zijn er aan toe.
-313-
Naam of zelf, wat is nader?
Zelf of goederen, wat is meer?
Verkrijgen of verliezen, wat is erger?
Veel begeeren doet veel verspillen.
Veel vergaren doet veel verliezen.
Wie voldaan weet te zijn, is vrij van blaam.
Wie zich in kan houden, loopt geen gevaar.
Die kan langdurig blijven bestaan.
-314-
Groote volmaking is als onvolmaakt,
In gebruik onvergankelijk.
Groote volte is als leeg,
In gebruik onuitputtelijk.
Groote rechtheid is als krom,
Groote bekwaamheid is als dom,
Groote welsprekendheid is als stom.
Beweging overwint kou.
Rust overwint warmte.
Reinheid en rust zijn het rechte onder den hemel.
-315-
Het Rijk heeft Tau, en renpaarden bemesten den akker.
Het Rijk is zonder Tau, en strijdpaarden staan bij de grenzen.
Geen zonde grooter dan begeerte te dulden.
Geen onheil grooter dan geen tevredenheid kennen.
Geen ramp grooter dan bezit begeeren.
Daarom: wie den vrede kent der genoegzaamheid, is altijd tevreê.
-316-
Mijn huis niet uitgaande, ken ik de wereld.
Mijn venster niet uitturend, zie ik den weg des hemels.
Hoe verder men uitgaat, hoe minder kent men.
Daarom: de Wijze gaat niet, maar weet toch,
Ziet niet, maar noemt toch,
Doet niet, maar volbrengt toch.
-317-
Aan studie doen eischt dagelijks meer.
Aan Tau doen eischt dagelijks minder.
Minder en minder tot niet-doen bereikt is.
Met niet-doen kan men alles doen.
Met niet-doen kan men meester der wereld worden.
Met doende te zijn kan men geen meester der wereld worden.
-318-
De Wijze heeft geen onveranderlijk hart,
Richt zijn hart naar het hart der honderd geslachten.
Den goede, hem ben ik goed.
Den niet-goede, hem ben ik ook goed.
Deugd is goed.
Den oprechte, hem ben ik oprecht.
Den niet-oprechte, hem ben ik ook oprecht.
Deugd is oprecht.
De Wijze leeft in de wereld vol angst en beven, dat zijn hart door de wereld zal worden verontrust.
De honderd geslachten richten op hem hun oor en oog.
Den Wijze, allen zijn hem kinderen.
-319-
Uitgaan is leven, ingaan is dood.
Dertien zijn de dienaren des levens.
Dertien zijn de dienaren des doods.
Ook dertien, die ’s menschen leven drijven naar den dood.
Maar waarom dit?
Wegens het overmatig geleefde leven.
Nu heb ik gehoord van wie goed het leven beheerscht.
Het land doortrekkend, ontmoet hij neushoorn noch tijger.
Ingaand in legers, mijdt hij pantser noch wapen.
De neushoorn vindt er geen plaats om zijn hoorn in te stooten.
De tijger vindt er geen plaats om zijn klauw in te slaan.
Het wapen vindt er geen plaats om het scherp in te steken.
Maar waarom dit?
Omdat hij geen plek heeft, die dodelijk is.
-320-
Tau verwekt ze.
Deugd voedt ze.
Materie vormt ze.
Kracht vervolmaakt ze.
Daarom is er geen der tienduizend wezens, dat Tau niet eert en de Deugd niet acht.
Het vereeren van Tau, het achten van Deugd is op niemands bevel, maar eeuwig vanzelf.
Want Tau verwekt ze; Deugd voedt ze, kweekt ze op, brengt leven, vervolmaakt ze, doet rijpen, ontwikkelt ze, beschut ze.
Het brengt voort en rekent niet als eigen.
Het doet en steunt er niet op.
Het kweekt op en is niet als meester.
Dit heet ondoorgrondelijke deugd.
-321-
De wereld heeft een oorsprong; dat is ’s werelds moeder.
Als men de moeder kent, kent men het kind.
Wie het kind kent en zich houdt aan de moeder, is buiten gevaar bij ’s lichaams einde.
Zijn doorgangen sluitend, zijn poorten versperrende, zal hij bij ’s lichaams einde zonder zorgen zijn.
Zijn doorgangen openend, zijn zaken reddende, zal hij bij ’s lichaams einde reddeloos zijn.
Het ijle zien heet verlicht.
Zachtheid bewaren heet sterk.
De straling volgende om tot het licht terug te keeren, zoo verliest men niets bij ’s lichaams ondergang.
Dit heet: bekleed zijn met eeuwigheid.
-322-
Indien ik een weinig kennis had
En in het groote Tau wandelde,
Zoo zou ik de openbaring ervan vreezen.
Het groote Tau is zeer vlak,
Maar het volk mint de zijpaden.
Hoven zeer weelderig,
Dan de velden vol onkruid,
De graanschuren ledig.
Kleederen rijk gekleurd,
Scherpe zwaarden dragen,
Drank en spijs zwelgen,
Goederen en schatten te over hebben,
Dit heet pralen met roof,
Geen Tau voorwaar.
-323-
Goed geplant wordt niet ontworteld.
Goed gegrepen gaat niet verloren.
Onafgebroken brengen dien kinderen en kindskinderen offers.
Betracht hij Tau voor zichzelf, dan is zijn deugd waarachtig.
Betracht hij Tau in het gezin, dan is zijn deugd overvloedig.
Betracht hij Tau in de gemeente, dan is zijn deugd vèrreikend.
Betracht hij Tau in den staat, dan is zijn deugd overstroomend.
Betracht hij Tau in het Rijk, dan is zijn deugd aldoordringend.
Daarom naar de persoon beoordeelt men personen.
Naar het gezin beoordeelt men gezinnen.
Naar de gemeenten beoordeelt men gemeenten.
Naar den staat beoordeelt men staten.
Naar het Rijk beoordeelt men het Rijk.
Hoe weet ik dat van het Rijk?
Door dit.
-324-
Die overvloed van deugd heeft, lijkt een klein kindje.
Dat steekt geen venijnig gedierte; wilde beesten bespringen het niet, roofvogels tasten het niet aan.
Zijn beenderen zijn week, zijn spieren zijn zwak, toch grijpt het al stevig.
Nog kent het de gemeenschap der seksen niet, en in zijn geslachtsorgaan is al werking.
Dit komt door de volkomenheid van het zaad.
Den ganschen dag schreeuwt het en zijn stem wordt niet heesch.
Dit komt door de volkomenheid der harmonie.
Harmonie kennen heet eeuwigheid.
Eeuwigheid kennen heet verlicht zijn.
Vermeerdering van leven heet geluk.
Begeerte, het leven aandrijvende, heet kracht.
Vanaf hun hoogsten bloei worden de dingen oud.
Dit heet Tau-loos.
Tau-loos vergaat snel.
-325-
Die weten, spreken niet.
Die spreken, weten niet.
De Wijze sluit zijn doorgangen,
Verspert zijn poorten,
Mindert zijn scherpte,
Ontwart zijn verwikkeling,
Tempert zijn schittering
En maakt zich gelijk aan het stof.
Dit heet mystieke eenwording.
Hem treft geen liefde.
Hem treft geen vervreemding.
Hem treft geen voorspoed.
Hem treft geen nadeel.
Hem treft geen eer.
Hem treft geen schande.
Daarom wordt hij door heel de wereld geëerd.
-326-
Met rechtheid regeert men den staat.
Met listen voert men oorlog.
Met niet-doen wint men het Rijk.
Hoe weet ik dat van het Rijk?
Door dit:
Hoe meer verboden en bepaald is in het Rijk, hoe armer wordt het volk.
Hoe meer scherpe werktuigen het volk heeft, hoe verwarder wordt de staat.
Hoe bekwamer en handiger het volk wordt, hoe meer gekunstelde dingen komen op.
Hoe meer wetten en besluiten worden afgekondigd, hoe meer dieven en roovers er komen.
Daarom zegt de Wijze:
Ik doe niet, en het volk zal vanzelf zich hervormen.
Ik hou van de rust, en het volk zal vanzelf recht worden.
Ik doe geen werk, en het volk zal vanzelf rijk worden.
Ik heb geen begeerten, en het volk zal vanzelf eenvoudig worden.
-327-
Als het bestuur armzalig is, wordt het volk welvarend.
Als het bestuur scherp toeziet, lijdt het volk gebrek.
Ongeluk, ach, is waardoor het geluk wordt gedragen.
Geluk, ach, is waarin het ongeluk verscholen ligt.
Wie kent den overgang? Er is geen ophouden aan.
De redelijken worden onbehoorlijk,
De deugdzamen onberekenbaar.
Der menschen verblinding duurt sinds menigen dag.
Daarom: de Wijze is oprecht en kwetst niet,
Zuiver, en beleedigt niet,
Rechtschapen, en overdrijft niet,
Stralend, en verblindt niet.
-328-
Om menschen te besturen en den hemel te dienen gaat niets boven spaarzaamheid.
Spaarzaamheid nu is tijdige voorzorg.
Tijdige voorzorg heet sterke opeenhooping van deugd.
Met sterke opeenhooping van deugd is niets onoverkomelijk.
Is niets onoverkomelijk, dan kent niemand zijn grenzen.
Kent niemand zijn grenzen, dan kan hij het Rijk regeeren.
Die de moeder van het Rijk heeft, kan lang aanblijven.
Dit heet een diepe wortel en stevigen stam hebben.
Dit is de weg voor een lang leven en durend inzicht.
-329-
Het regeeren van een grooten staat is als het koken van een klein vischje.
Als men het rijk regeert met Tau, krijgen de demonen geen macht.
Niet dat de demonen geen macht krijgen, maar zij schaden de menschen niet.
Niet, dat zij de menschen niet schaden, maar de Wijze schaadt de menschen niet.
Noch de Wijze noch de demonen schaden hen, daarom vloeien hun deugden saam.
-330-
Een groote staat, die laag stroomt, doet de wereld saamvloeien, is als ’s Rijks vrouw.
De vrouw overwint den man gestadig door rust.
In rust houdt zij zich laag.
Daarom: als een groot rijk nederig doet tegen een klein, zal het dat kleine winnen.
Als een klein rijk nederig doet tegen een groot, zal het dat groote winnen.
Daarom: de een buigt zich om te winnen, de ander om gewonnen te worden.
Een groot rijk begeere slechts de menschen te vereenigen en te voeden.
Een klein rijk begeere slechts mee te gaan en de menschen te dienen.
Zoo ontvangen beiden hun wensch.
Maar het groote vernedere zich.
-331-
Tau is de toevlucht aller wezens,
Schat van den goede,
Steun van den niet-goede.
Schoone woorden kunnen van voordeel zijn.
Edel gedrag kan de menschen verheffen.
Waarom zou men den niet-goede verstooten?
Daarvoor stelde men een keizer in en drie ministers.
Maar beter dan statig de jadeschijf geheven te houden of te rijden met een vierspan is stil te zitten en voort te gaan in Tau.
Waarom vereerden de Ouden Tau zoo?
Luidt het niet: Door zoeken kan het worden gevonden, en die zonde heeft, wordt erdoor bevrijd?
Daarom is het het kostbaarste onder den hemel.
-332-
Betracht niet-doen.
Werk aan niet-werken.
Geniet het niet-genieten.
Uw groot zij als klein,
Uw veel als weinig.
Vergeld kwaad met deugd.
Ontwerp het moeilijke als het nog licht is.
Doe het groote als het nog klein is.
't Moeilijke onder den hemel komt zeker voort uit het lichte.
Het groote onder den hemel komt zeker voort uit het kleine.
Daarom: de Wijze doet nimmer groot.
Daardoor vermag hij het groote te doen.
Die lichtvaardig belooft, houdt zeker weinig woord.
Wie veel makkelijk vindt, ondervindt zeker veel moeilijks.
Daarom vindt de Wijze veel moeilijk.
Vandaar dat hij nooit moeite ondervindt.
-333-
Wat in rust is, is licht te houden.
Wat nog komen moet, is licht te voorkomen.
Wat bros is, is licht te breken.
Wat klein is, is licht te verstrooien.
Behandel de dingen voor ze bestaan.
Beheersch ze voor ze tot wanorde komen.
Een niet te omvademen boom groeit uit een fijn sprietje.
Een toren van negen verdiepingen begint met een kleine hoop gronds.
Een reis van duizend mijlen begint met wat onder den voet ligt.
Wie doet, faalt.
Wie grijpt, verliest.
Daarom: de Wijze doet niet en faalt daardoor niet,
Grijpt niet en verliest daardoor niet.
Als het volk doet, faalt het altijd op het punt van slagen.
Zorgt men zoowel voor einde als voor begin, dan zal men niet falen.
Daarom begeert de Wijze het niet-begeeren en eert de moeilijk te verkrijgen goederen niet,
Maakt studie van niet-studie
En wendt zich tot wat de menschen voorbijgaan.
Zoo helpt hij de tienduizend wezens in hun natuurlijken loop, en durft niet te "doen".
-334-
De Ouden, die Tau goed betrachtten, zochten daarmee het volk niet verlicht, maar eenvoudig te maken.
Het volk is moeilijk te regeeren, omdat het zoo knap is.
Met knapheid het Rijk regeeren, is ’s Rijks vloek.
Niet met al die knapheid het Rijk regeeren, is ’s Rijks zegen.
Wie dit beide weet, is een voorbeeld.
Altijd dit voorbeeld weten te zijn, heet diepgaande deugd.
Die diepgaande deugd is ondoorgrondelijk, ver en tegengesteld aan de dingen.
Zoo komt men tot groote overgave.
-335-
Waarom kunnen stroomen en zeeën koningen aller wateren zijn?
Omdat zij zich weten te vernederen.
Daarom kunnen zij koningen aller wateren zijn.
Daarom: wil de Wijze boven het volk uit staan, dan moet hij in spreken daaronder blijven.
Wil hij voor het volk uit staan, dan moet hij daarachter zich houden.
Zoo staat de Wijze boven en drukt het volk niet,
Staat hij vooraan en hindert het volk niet.
Daarom verheft de gansche wereld hem vol vreugde en wordt hem niet moe.
Hij strijdt niet; daarom is er niemand onder den hemel, die met hem strijden kan.
-336-
Allen onder den hemel noemen mij groot, maar ik lijk een mislukte.
Juist omdat ik groot ben, lijk ik een mislukte.
De welgelukten – hoe lang duurt al hun onbeduidendheid.
Ik heb drie kleinoodiën, die ik vasthoud en waardeer.
Het eerste heet medegevoel.
Het tweede heet spaarzaamheid.
Het derde heet nederigheid.
Door mijn medegevoel kan ik dapper zijn.
Door mijn spaarzaamheid kan ik vrijgevig zijn.
Door mijn nederigheid kan ik de eerste zijn.
Maar nu verwerpt men het medegevoel en is toch dapper,
Verwerpt men de spaarzaamheid, en is toch vrijgevig,
Verwerpt men de laatste plaats en wil vooraanstaan.
Dit leidt tot den dood.
Wie strijdt met medegevoel, overwint.
Wie verdedigt met medegevoel, houdt stand.
Wien de hemel beschermen wil, dien geeft hij als geleide het medegevoel.
-337-
Een goed aanvoerder is niet krijgszuchtig.
Een goede strijder is niet toornig.
Een goed overwinnaar zoekt geen twist.
Een goed leider houdt zich laag.
Dit heet niet-strijdende deugd.
Dit heet goed menschen weten te leiden.
Dit heet met den hemel een zijn.
Dit was het hoogste der Ouden.
-338-
Een ervaren krijgsman zeide: Ik durf niet beginnen, ik wacht liever af.
Ik durf geen duim vooruitgaan; ik ga liever een voet terug.
Dit heet voortgaan zonder te gaan,
Dreigen zonder de armen te strekken,
Opdringen zonder dat men weerstand vindt,
Aangrijpen zonder wapenen.
Geen grooter ramp dan den vijand gering te achten.
Den vijand gering te achten is bijna onzen schat verliezen.
Daarom: waar twee vijandelijke legers elkander ontmoeten, overwint dat met het medelijden.
-339-
Mijn woorden zijn heel gemakkelijk te begrijpen, heel gemakkelijk te betrachten.
Maar niemand onder den hemel kan ze begrijpen noch ze betrachten.
Mijn woorden hebben een oorsprong, mijn daden hebben een meester.
Dit wordt niet geweten; daarom kent men mij niet.
Die mij kennen, zijn zeldzaam.
Dat is juist mijn roem.
Daarom: de Wijze kleedt zich grof en verbergt het juweel binnenin.
-340-
Weten het niet-weten, dat is hoog.
Niet weten het weten, dat is een ziekte.
Wie ziek is van die ziekte is niet ziek.
De Wijze is niet ziek, omdat hij ziek is van die ziekte.
Daarom is hij niet ziek.
-341-
Als het volk niet vreest wat te vreezen is, zal het vreeselijkste tot hen komen.
Vind uw huis niet eng, de plaats, waar gij leeft, niet mistroostig.
Juist als men ze niet mistroostig vindt, is ze niet mistroostig.
Daarom: de Wijze kent zichzelf, maar stelt zich niet in het licht,
Heeft zichzelf lief, maar acht zich niet hoog.
Daarom laat hij dit en neemt hij dat.
-342-
Dapper zijn in het durven leidt tot den dood.
Dapper zijn in het niet-durven leidt tot het leven.
Van deze beide is het een schadelijk, het andere nuttig.
Als de hemel iets haat, wie kent er de reden van?
Daarom vindt de Wijze ingrijpen moeilijk.
De weg van den hemel is zoo:
Die strijdt niet en weet te overwinnen,
Spreekt niet en weet toch antwoord te bekomen,
Roept niet en allen loopen toe vanzelf,
Is lankmoedig maar maakt goed plannen.
Het net des hemels is ontzaglijk.
De mazen zijn wijd,
Maar niemand ontsnapt.
-343-
Als het volk den dood niet vreest, hoe het dan schrik aan te jagen met den dood?
Als men kon maken, dat het volk altijd den dood vreesde en ik greep en doodde den misdadiger, wie zou dan durven?
Daar is altijd een Scherprechter, die beschikt over den dood.
In plaats van dien eenen Scherprechter te dooden is in plaats van den meester timmerman hout gaan kappen.
Wie in plaats van den timmerman hout gaat kappen, zelden dat hij zich niet in de vingers snijdt.
-344-
Het volk heeft honger, omdat zijn vorst te veel belastingen heft.
Daarom heeft het honger.
Het volk is moeilijk te regeeren, omdat zijn vorst te veel "doet".
Daarom is het moeilijk te regeeren.
Het volk acht den dood gering, omdat het te hevig wil leven.
Daarom acht het den dood gering.
Maar hij, die geen acht geeft op het leven, is wijzer dan die het acht.
-345-
Als de mensch wordt geboren, is hij zacht en zwak.
Als hij sterft, is hij stijf en sterk.
Als de dingen, het gras en de boomen worden geboren, zijn ze zacht en teer.
Als zij sterven, zijn ze droog en schraal.
Daarom: stijfheid en sterkte zijn volgelingen van den dood.
Zachtheid en zwakte zijn volgelingen van het leven.
Daarom: een leger, dat sterk is, overwint niet.
Een boom, die krachtig is, staat opgeschreven ten doode.
Wat sterk is en groot, is minder.
Wat zacht is en zwak, is meer.
-346-
De weg des hemels is als het spannen van een boog.
Wat hoog is, verlaagt het.
Wat laag is, verhoogt het.
Waar teveel is, daar neemt het af.
Waar te weinig is, daar voegt het toe.
De weg des hemels is: af te nemen waar teveel is en bij te voegen waar te weinig is.
De weg der menschen is zoo niet.
Die is af te nemen waar te weinig is en bij te voegen waar te veel is.
Wie kan met zijn overvloed de wereld dienen?
Alleen die Tau heeft.
Daarom: de Wijze doet en steunt er niet op;
Verwerft verdienste en hecht er niet aan.
Hij wil zijn deugd niet doen uitblinken.
-347-
Niets in de wereld is zachter en zwakker dan het water.
Maar niets overtreft het in het aantasten van wat hard en sterk is.
Niets dat water daarin evenaart.
Zwak overwint sterk.
Zacht overwint hard.
Niemand onder den hemel, die dit niet weet.
Maar niemand kan het in toepassing brengen.
Daarom zegt de Wijze:
De schande van het Rijk dragen, dat heet het koningsoffer leiden.
De rampen van het Rijk dragen, dat heet koning zijn van het Rijk.
Ware woorden, die tegenstrijdig lijken.
-348-
Wordt hevige vijandschap bijgelegd, dan blijft er altijd nog wrok over.
Hoe dit goed te maken?
Daarom houdt de Wijze de linkerhelft van het contract en eischt niet van anderen.
Wie deugd heeft, zorgt te voldoen.
Wie geen deugd heeft, zorgt te eischen.
Het Tau des hemels heeft niet lief.
Maar het helpt altijd den goede.
-349-
Laat er een kleine staat met weinig volks en hoofden zijn over tien-
en honderdtallen zonder dat ze worden gebruikt.
Zorg, dat het volk den dood vreeze en toch niet ver weg trekke.
Al zijn er schepen en wagens, laat niemand reden vinden er in te gaan.
Al zijn er kurassen en wapenen, laat niemand reden vinden ze aan te doen.
Laat het volk terugkeeren tot het gebruik der geknoopte koorden.
Dan zal het smaak vinden in zijn voedsel, trotsch zijn op zijn kleederen,
vrede vinden in zijn woning en zich verblijden in zijn zeden.
Al ligt een naburige staat vlak bij, zoodat de hanen en honden van
weerskanten elkanders geluid kunnen hooren, het volk zal oud worden en sterven zonder er gemeenschap mee te hebben gehad.
-350-
Ware woorden zijn niet mooi.
Mooie woorden zijn niet waar.
Die goed zijn, zijn niet welbespraakt.
Die welbespraakt zijn, zijn niet goed.
Die weten, zijn niet geleerd.
Die geleerd zijn, weten niet.
De Wijze stapelt niet op.
Hoe meer hij anderen doet, hoe meer houdt hij over.
Hoe meer hij anderen geeft, hoe rijker wordt hij.
De weg van den hemel is: nuttig te zijn en niet te schaden.
De weg van den Wijze is: te doen en niet te strijden.
